1. O mvovo longi nkia nsasa una muna Nkand’a Nzambi?

ADIEYI oyindulanga vava owanga e mvovo ‘longi’? Wantu ayingi beyindulanga vo i vewa e tumbu. Kansi mayingi mena muna longi, ke tumba kaka ko. Nkand’a Nzambi uvovanga vo e longi diambote kwa yeto, ezak’e ntangwa uyikanga e longi kumosi yo zayi, ngangu, zola yo moyo. (Ngana 1:2-7; 4:11-13) Kadi e longi kekutuvananga Nzambi disonganga vo zola kekutuzolanga, ozolele vo twazinga yakwele mvu. (Ayibere 12:6) Kana una vo ezak’e ntangwa Nzambi tumbu kevananga muna longa o muntu, kevangilanga wo ku nsita ko ngatu muna kota muntu o nsoki. E nsasa yantete ya mvovo “longi” i singika o muntu, nze una mase manzodi bevanganga kwa wan’au.

2, 3. O longa disongele mpe vo singika yovo tumba. Mu nkia mpila? (Tala e fwaniswa va ntandu.)

² Yindula e nona eki. Kingiana-ngiana kimosi kina ye nkumbu a Johnny watanga e somba muna nzo. Ngudi andi wavova vo: “E Johnny, otomene wo zaya vo kufwete tela somba mu kati kwa nzo ko. Olenda wula lekwa yayingi.” Kansi kawila  ngudi andi ko, wakwamanana tá e somba. E somba diawandama muna mvungu yo wudika. Adieyi o ngudi a Johnny kadi vanga muna kunlonga? Wansasila vo dina kavanga diambi. Wazola vo Johnny kabakula o mfunu wa lemvokelanga mase mandi kadi e nsiku besianga miamfunu ye ke miampasi ko. Muna sadisa Johnny kabakula e diambu diadi, wabaka e nzengo za kuntumba yo sweka e somba mu fikolo. Ediadi ke diayangidika Johnny ko, kansi diansadisa mu sungamena vo o lembi lemvokela mase mandi mfwilu ditwasanga.

³ Wau vo tu Akristu, mu nzo a Nzambi twina. (1 Timoteo 3:15) Yave wa se dieto una ye wisa kia sikidisa edi diambote y’edi diambi yo kutuvana e longi avo tunkolamene. Vana ntandu, avo mavangu meto matutwasidi mfwilu, e longi dia Yave dilenda kutusadisa mu sungamena o mfunu wa kunlemvokela. (Ngalatia 6:7) Nzambi otoma kutuzolanga, ke zolanga ko vo twamona e mpasi.—1 Petelo 5: 6, 7.

4. (a) Aweyi Yave kezolanga vo tualongela akaka? (b) Nkia mambu tuvovela mu longi diadi?

⁴ Vava tuvananga e longi ditukidi muna Nkand’a Nzambi, tulenda sadisa mwana yovo nlongoki a Nkand’a Nzambi mu kituka nlandi a Kristu. Tusadilanga Nkand’a Nzambi muna longa alongoki eto edi diambote yo kubasadisa mu toma bakula ‘mambu mawonso katukanikina o Yesu.’ (Matai 28:19, 20; 2 Timoteo 3:16) Eyayi i mpila ina Yave kazolele vo balongelwa kimana yau mpe basadisa akaka mu kituka alandi a Kristu. (Tanga Tito 2:11-14.) Yambula twabadika yuvu tatu yamfunu: (1) Aweyi e longi dia Nzambi disongelanga vo zola kekutuzolanga? (2) Adieyi tulenda longoka muna nona ya wantu bavewa e longi kwa Nzambi? (3) Aweyi tulenda tanginina e mpila ina Yave yo Mwan’andi bevaninanga e longi?

5. Aweyi e longi kekutuvananga o Yave disongelanga o zola kwandi muna yeto?

⁵ Yave okutusingikanga yo kutulonga kadi zola kekutuzolanga. Ozolele vo twakala ye ngwizani ambote yo yandi yo zinga yakwele mvu. (1 Yoane 4:16) Yave kalendi kutulevola ko ngatu kutufila mu kuyimwena vo ke tuna mfunu ko. (Ngana 12:18) Kansi, Yave osianga e sungididi muna fu yeto yambote yo yambula vo twakala yo nswa wa kuyisolela. Nga omonanga una malongi metukanga muna Nkand’a Nzambi, muna nkanda mieto, mana tuvewanga kwa mase yovo kwa akuluntu mesongelanga o zola kwa Yave muna yeto? Kieleka, vava akuluntu bekutuvananga luludiku kuna ngemba yo zola kwawonso vitila nkutu twabakula vo diambu diambi tuvangidi, betangininanga e mpila  ina Yave kesongelanga o zola muna yeto.—Ngalatia 6:1.

6. Aweyi e longi disongelanga o zola kwa Nzambi kana nkutu vo muntu okatwilu malau ma salu muna nkutakani?

⁶ Ezak’e ntangwa e longi ke mpasi singika kaka muntu ko. Avo muntu ovolele sumu diampwena, olenda katulwa malau ma salu muna nkutakani. Kana nkutu vo i wau, e tumbu kiaki i sinsu kia zola kwa Yave muna yandi. Kasikil’owu, dilenda kunsadisa mu bakula o mfunu wa vaulanga e ntangwa yafwana mu longoka Nkand’a Nzambi, badika wo yo samba. O vanga e mambu mama dilenda kunsadisa mu siamisa e ngwizani andi yo Yave. (Nkunga 19:7) Kuna kulanda, o muntu ndioyo olenda kwandi vutukila e kiyekwa yovo malau ma salu kakala mau. Kana nkutu vo muntu ovaikisu muna nkutakani, e kiaki sinsu kia zola kwa Yave kadi ditaninanga e nkutakani muna umpukumuni. (1 Korinto 5:6, 7, 11) E longi dia Nzambi diansongi kaka dikalanga, kadi disadisanga o muntu ovaikisu muna nkutakani mu bakula vo dina kavanga diambi kikilu. Ediadi dilenda kumfila mu viluka o ntima.—Mavangu 3:19.

7. O Sebena nani kakala? Nkia fu kiambi kayima?

⁷ Muna bakula o mfunu wa longi, yambula twabadika nona ya wantu wole bavewa longi kwa Yave. Mosi muna yau i Sebena wa mwisi Isaele ona wazinga mu kolo kia Ntinu Kizekeya. Wankaka i mpangi Graham wa tandu kieto. Sebena “kiyekwa kia nzo” kakala kiau, nanga walunga-lunganga e nzo a Kizekeya wa Ntinu, wisa kiayingi mpe kakala kiau. (Yesaya 22:15) Kansi Sebena wakituka nkwa lulendo, wazola vo akaka bambadikila vo yandi wasunda o mfunu. Wakitungila e ziami kia mbote-mbote yo kangalela muna “makalu ma nkembo.”—Yesaya 22:16-18.

8. Aweyi Yave kalongela Sebena? Nkia nluta diatwasa?

⁸ Wau vo Sebena nkembo wa yandi kibeni  kavavanga, Nzambi wankatula kiyekwa yo vana kio kwa Eleyakime. (Yesaya 22:19-21) Ediadi diavangama vava Sankerebe wa Ntinu a Asuri kavava nuanisa Yerusaleme. Kuna kwalanda, Sankerebe watuma mfumu za makesa ye vu kiampwena kia makesa mu kwenda vumisa Ayuda yo fila Ntinu Kizekeya kimana kayitambika. (2 Ntinu 18:17-25) Kizekeya watuma Eleyakime yo wantu wole mu wanana ye makesa ma Sankerebe. Mosi muna wantu awaya i Sebena ona wakituka se nsoneki. Ediadi disonganga vo Sebena nanga walongoka songa lulembamu, kakendalala ko ngatu kuyimwena vo kena diaka mfunu ko. Watambulwila kiyekwa kiakala vo kiasakalala. Tala mambu tatu tulenda longoka mu dina diabwila Sebena.

9-11. (a) Nkia mambu mamfunu tulenda longoka muna nona kia Sebena? (b) Aweyi omonanga mu kuma kia mpila ina Yave kakadila yo Sebena?

⁹ Diantete, e diambu dia sia vo Sebena wavidisa kiyekwa kiandi dikutusungamesanga vo “umvwania uvita nkosomoko.” (Ngana 16:18) Nanga kiyekwa kiampwena tuna kiau muna nkutakani, akaka nanga beyindulanga vo yeto tusundidi o mfunu. Avo i wau, nga tukwamanana songa lulembamu? Nga tusungamena vo konso ngangu yovo salu tusalanga, mu lusadisu lwa Yave tusadilanga kio? (1 Korinto 4:7) Paulu wa ntumwa watulukisa vo: “I mpovele kwa konso muntu vovo nwina vo, kayiyindulwila e ngindula isundidi ina kafwete yindula ko, kansi kayindula kaka e ngindul’ansongi.”—Roma 12:3.

¹⁰ Dianzole, e longi dina Yave kavana kwa Sebena disonganga vo Yave wakala ye vuvu vo Sebena olenda soba. (Ngana 3:11, 12) Ediadi longi diamfunu kikilu, musungula kw’awana bavidisa malau ma salu. Vana fulu kia funga makasi yo kendalala, balenda kwamanana sadila Yave. Balenda badikila e tumbu bavewa nze sinsu kia zola kwa Yave. Sungamena vo Se dieto osinga senda awana bekwamanana kala alembami. (Tanga 1 Petelo 5:6, 7.) E longi diazola dia Yave dilenda kutuwumba avo tukedi yo lulembamu ye nze tûma twaleboka.

¹¹ Diatatu, tulongokele diambu diamfunu muna mpila ina Yave kakadila yo Sebena. E mpila ina Yave kevaninanga e longi isonganga vo omenganga e sumu, kansi isonganga mpe vo ozolanga ndiona osumukini. Yave osianga e sungididi muna mambote bevanganga o wantu. Avo u se yovo nkuluntu, nga otangininanga e mpila ina Yave kevaninanga e longi?—Yuda 22, 23.

12-14. (a) Aweyi akaka bevanganga avo Yave ubavene e longi? (b) Aweyi e Diambu dia Nzambi diasadisila mpangi mosi mu soba e fu yandi? Nkia nluta diatwasa?

¹² Diankenda vo wantu ayingi bekendalalanga vava bevewanga e longi yo vavuka nkutu Nzambi ye nkutakani. (Ayibere 3:12, 13) Nga ediadi disongele vo ke vena muntu ko olenda kubasadisa? Nkatu. Badika e nona kia mpangi Graham, ona wavaikiswa muna nkutakani, i bosi wavutuka. Kuna kwalanda, wayambula kwenda mu salu kia umbangi ye muna tukutakanu. Nkuluntu mosi wavanga e ngolo mu kituka nkundi a Graham. I bosi, Graham walomba kwa nkuluntu ndioyo vo kayantika longoka yandi o Nkand’a Nzambi.

¹³ Nkuluntu wasungamena vo: “Graham fu kia lulendo kakala kiau. Wayidimanga mu kuma kia akuluntu ana batala e diambu diandi vava kavaikiswa muna nkutakani. Ekolo twalongokanga, twafimpanga e sono yavovelanga  e fu kia lulendo ye mfwilu kilenda twasa. Graham wayantika toma kuyitala muna pelo kia Diambu dia Nzambi, mana kamona ke manyangidika ko. Ediadi nluta kikilu diatwasa. Vava kabakula vo lulendo ye fu kia yidima i mbuta diambu kanuananga diau, vana vau wayantika soba. Wavutukila diaka kwenda muna tukutakanu twa Kikristu, longoka e Diambu dia Nzambi ye sungididi kiawonso yo yima e fu kia samba. Watambulwila mpe e mbebe andi ya kala ntu muna nzo. Ediadi diayangidika nkaz’andi yo wan’au.”—Luka 6:41, 42; Yakobo 1:23-25.

¹⁴ O nkuluntu wakudikila vo: “Lumbu kimosi, Graham wampovesa diambu diasimba kikilu o ntim’ame. Wavova vo ‘se mvu miayingi miviokele kala tuka yazayila e ludi, yasala mpe e salu kia kimviti a nzila. Kansi, owau i nkumbu antete ndenda vova ye ziku kiawonso vo Yave izolanga.’” Ke vavioka kolo ko, Graham wavewa e kiyekwa kia tambika e microfone muna tukutakanu, watoma yangalelanga e lau diadi. O nkuluntu wavova vo: “E nona kiaki kiandonga vo avo muntu ukikulwidi vana ndose a Nzambi yo tambulwila e longi, nsambu zayingi ketambula.”

15. Adieyi tufwete vanga kimana akaka batambulwila longi dieto?

¹⁵ Avo ozolele kala nlongi ambote, entete ofwete kala nlongoki ambote. (1 Timoteo 4:15, 16) Diau dimosi, avo umosi mun’awana kesadilanga o Yave muna vana akaka e longi, ofwete kwamanana kala nlembami yo yambula vo Yave kafila e zingu kiaku. Avo akaka bamwene vo u nlembami, bekuzitisa ye diasazu dikala kwa yau muna lemvokela e longi diaku. Tulenda longoka diambu muna mbandu a Yesu.

16. Adieyi tulenda longoka muna mbandu a Yesu mu diambu ditadidi vana e longi?

¹⁶ Yesu walemvokelanga Se diandi, kana nkutu vava diakalanga diampasi. (Matai 26:39) Wasungamesanga wantu vo e malongi ye ngangu zandi kwa Se diandi zatukanga. (Yoane 5:19, 30) Wau vo Yesu nkwa lulembamu yo nlemvo kakala, ediadi diansadisanga mu longela kuna ngemba. Akwa ntima miambote bayangalalanga kala vana ndambu andi. (Tanga Luka 4:22.) E mvovo mia Yesu miakumikanga atovoki ye awana bavuanga lukasakeso o mfunu. Wasingikanga alongoki andi kuna zola kwawonso, kana nkutu vava kafwana kubafungila makasi vava batantananga kana nani muna yau osundidi o nene.—Maku 9:33-37; Luka 22:24-27.

17. Nkia fu ilenda sadisa akuluntu muna toma lunga-lunga e nkutakani?

¹⁷ Konso ntangwa akuluntu bevananga longi ditukanga muna nkanikinu mia Nkand’a Nzambi, bafwete tangininanga Kristu. Muna mpila yayi, besonga vo bazolele filwa kwa Nzambi yo Mwan’andi. Petelo wa ntumwa wasoneka vo: “Nuvungula e kambi dia Nzambi dina nwavewa, nusalanga se akengi,  ke mu komekenwa ko, kansi kuna mvevo vana ndose a Nzambi; ke mu vava ndandu za lembi songa ko, kansi ye nsi a ntima wawonso; ke nudiatidila ko awana bena se vua dia Nzambi, kansi nukala kaka se mbandu kwa kambi.” (1 Petelo 5:2-4) Akuluntu ana besakalelanga Nzambi yo Kristu nsambu zayingi besinga vua, kumosi mpe ye awana belunga-lunganga.—Yesaya 32:1, 2, 17, 18.

18. (a) Adieyi Yave kevavanga kwa mase? (b) Aweyi o Nzambi kesadisilanga mase?

¹⁸ Adieyi tuvova mu kuma kia longa yo singika esi nzo? Yave wavovesa mase vo: “Ke nufungisa wan’eno makasi ko, kansi nubasansila muna longi ye luludiku lwa Yave.” (Efeso 6:4) Nga o longa yo singika wana mfunu kikilu dina? Muna Ngana 19:18 tutanganga vo: ‘Longa mwan’aku wau vena ye vuvu; kukadi ye kuma ko muna lufwasu lwandi.’ Yave kwa mase kavana e mbebe ya longa wan’au. Avo ke bavangidi wo ko, mbalu beta kwa Yave. (1 Samuele 3:12-14) Kansi, Yave ovananga mase e ngangu yo nkuma bavuidi o mfunu vava belombanga lusadisu lwandi muna sambu, bebundanga e vuvu muna diambu diandi yo filwa kwa mwand’avelela.—Tanga Yakobo 1:5.

19, 20. (a) Nkia nsambu tuvua avo tulemvokele longi dia Nzambi? (b) Nkia mambu tuvovela muna longi dilanda?

¹⁹ Avo tulemvokele longi ditukanga kwa Nzambi yo tanginina e mpila ina Yave yo Yesu bevaninanga e longi, nsambu zayingi tuvua. Esi nzo ye ampangi muna nkutakani mu luvuvamu bekala, awonso bemona vo zolwa bezolwanga, zitiswa yo taninua. Ekiaki i kini kia luvuvamu ye kiese tukala kiau kuna sentu. (Nkunga 72:7) E longi dia Yave dikutukubikanga mu zingila vamosi muna luvuvamu ye mu kintwadi yakwele mvu, kumosi yo Yave wa Se dieto. (Tanga Yesaya 11:9.) Avo tusungamene diambu diadi, tubakula vo e longi i mpila yambote o Nzambi kesongelanga o zola kwandi muna yeto.

²⁰ Muna longi dilanda, tulongoka diaka mayingi mu kuma kia vana e longi kwa esi nzo ye muna nkutakani. Tuvovela mpe una tulenda kukilongela yeto kibeni. Tulongoka mpe vo otambulwila e longi dilenda kutusadisa mu venga diambu dilenda kututwasila ulolo wa mpasi.