Mambu Mamfunu ma Nkand’a Mavangu
Diambu dia Yave Diamoyo
Mambu Mamfunu ma Nkand’a Mavangu
O NKAND’A Mavangu, lusansu lwa nsikidisw’a nkutakani y’Akristu uyikanga ye una yawokelela. Luka wa dotolo wasoneka nkanda wau. Usonganga salu kiasala Akristu mu mvu 28, tuka muna mvu a 33 yakuna mvu a 61 wa tandu kieto.
E kunku kiantete kia nkand’a Mavangu salu kia Petelo wa ntumwa kiyikanga, e kunku kiansuka salu kia Paulu wa ntumwa kiyikanga. Muna sadila mvovo “yeto,” Luka wasonga vo oyandi mpe wakala vava emaka mambu mabwa. Kele vo tutangidi ye sungididi e nsangu zasonama mu nkand’a Mavangu, dilenda wokesa kiese kieto muna nkum’a Diambu dia Nzambi ye mwand’andi avelela. (Ayib. 4:12) Dilenda kutufila mpe mu songa fu kia kuyivanina kuna mvevo yo kumika lukwikilu lweto muna vuvu kia Kintinu.
PETELO OSADIDI “NSABI ZA KINTINU”
Vava batambula mwand’avelela, antumwa bayantika sila umbangi kuna unkabu wawonso. Petelo wasadila e ‘nsabi yantete ya kintinu ki’ezulu’ vava kaziula mwelo wa zayi kw’Ayuda ye minkwikila mia kiyuda ana ‘batambula e diambu’ yo kubavana elau dia kota muna Kintinu. (Mat. 16:19; Mav. 2:5, 41) Lubangamu lwamwanganesa alongoki, kansi ediadi diatwas’elau dia mwanganesa e nsangu zambote.
Vava bawa vo esi Samaria batambulwidi e diambu dia Nzambi, antumwa bakala muna Yerusaleme babatumini Petelo yo Yoane. Petelo wasadila e nsabi yezole muna vana esi Samaria elau dia kota mu Kintinu. (Mav. 8:14-17) Una vavioka tezo kia mvu mosi tuka Yesu kafulukila, Saulu wa mwisi Taso wasoba kiwuntu kiandi yo kituka Nkristu. Muna mvu a 36 wa tandu kieto, Petelo wasadila nsabi yetatu vava lukau lwangovo lwa mwand’avelela lwavewa kwa esi zula ana balembi zengwa.—Mav. 10:45.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
2:44-47; 4:34, 35—Ekuma minkwikizi batekela mavwa mau yo kayanesa e nzimbu? Ayingi muna awana bakituka minkwikizi ku nsi zanda batuka, ke bakala ye madia mafwana ko mu nanga muna Yerusaleme. Kadi, bazola nanga muna Yerusaleme kimana balongoka mayingi mu kuma kia lukwikilu lwau yo sila akaka umbangi. Muna sadisa wantu awaya, Akristu akaka bateka mavwa mau yo kayanesa nzimbu kw’awana ke bakala y’owu bavwila ma ko.
4:13—Petelo yo Yoane nga wantu alembi longwa yovo alembi zay’o tanga bakala? Ve kikilu. Bayikilwa vo “wantu balembi longwa, ansonzolo,” wau vo ke balongelwa mu sikola ya kirabini ko.
5:34-39—O Luka aweyi kazayila dina kavova o Ngamaliele vana mbazi a nkanu vana kakala ko? Valenda kala ye mpila tatu. (1) Nanga Paulu wanzayisa wo, ona wateka kala nlongoki a Ngamaliele; (2) Luka nanga mosi muna buka kia mbanda-banda kamokena yandi, ye dilenda kala mpe vo Nikodemo; (3) Nanga mwand’avelela wansengomwena diambu diadi.
7:59—O Setefano nga kwa Yesu kasamba? Ve. Yave wa Nzambi kaka ofwete kundwa yo sambilwa. (Luka 4:8; 6:12) Setefano kwa Yave kasambanga muna nkumbu a Yesu. (Yoa. 15:16) Kansi muna lumbu kiaki, Setefano muna mona-meso wamona “Mwan’a muntu otelamene kuna koko kwalunene kwa Nzambi.” (Mav. 7:56) Wau kazaya vo Yesu wavewa wisa kia fula mafwa, Setefano wavova kwa Yesu, kansi ke samba ko, yo kunlomba vo kalunga-lunga mwand’andi.—Yoa. 5:27-29.
Elongi kwa Yeto:
1:8. E salu kia umbangi kisalwanga kw’asambidi a Yave omu nza yawonso, ka kilendi salwa ko kondwa lusadisu lwa mwand’avelela.
4:36–5:11. Yosefe wa mwisi Kupero ona wayikilwanga vo Banaba, ina ye nsasa vo “Mwan’a luwondelelo.” Antumwa bamvana e nkumbu a Banaba wau vo nkwa walakazi kakala, ona wazolanga sadisa akaka. Tufwete kuntanginina, ke mu Anania yo Safira ko ana bavuna.
9:23-25. Ke dia uzowa ko dia tina mbeni zeto, kimana twasala salu kia samun’e nsangu zambote.
9:28-30. Ezak’e ntangwa dia vonza dikalanga mu nitu yovo muna mwanda, dia sila umbangi mu yak’e fulu yovo kwa wantu akaka. Muna kuma kiaki, tufwete zayang’e ntangwa ye fulu kia sila umbangi.
9:31. Muna ntangw’a luvuvamu, tufwete sianga ngolo za siamisa lukwikilu lweto muna longokanga Nkand’a Nzambi yo badika mana tutanganga. Ediadi dilenda kutusadisa mu kangalela muna vumi wa Yave yo sadila mana tulongokanga yo samun’e nsangu zambote y’etima diawonso.
PAULU WAKALA Y’ETIMA MUNA SALU KIA UMBANGI
Muna mvu a 44 wa tandu kieto, Angabo wayenda kuna Antiokia, kuna kwalongelanga Banaba ye Saulu se “mvu amvimba.” Angabo wazayisa vo “mvengele ampasi” ukwiza. O mvengele wau wayiza una vavioka mvu miole. (Mav. 11:26-28) Una ‘balungisa lusadilu lwau muna Yerusaleme,’ Banaba yo Saulu bavutuka kuna Antiokia. (Mav. 12:25) Muna mvu a 47 wa tandu kieto, vioka mvu 12 tuka Saulu kakitukila se Nkristu, Banaba yo Saulu bafilwa kwa mwand’avelela muna salu kia kimisionario. (Mav. 13:1-4) Muna mvu a 48 wa tandu kieto, bavutuka kuna Antiokia “kuna bayekekelwa muna nsambu za Nzambi.”—Mav. 14:26.
Una vavioka ngonde vwa, Paulu (on’ozayakene mpe vo Saulu) wasola Sila mu kala se nkw’andi a salu yo kwenda mu nkangalu wezole muna salu kiandi kia kimisionario. (Mav. 15:40) Timoteo yo Luka bayikama Paulu muna salu kiaki. Luka wasala muna Filipi ekolo Paulu kayenda kuna Atenai ye kuna Korinto, kuna kawana Akwila yo Peresekila yo nanga ko mvu ye ngonde sambanu. (Mav. 18:11) Vava kasisa Timoteo yo Sila muna Korinto, Paulu wayenda kumosi yo Akwila ye Peresekila kuna Suria muna lubantiku lwa mvu a 52 wa tandu kieto. (Mav. 18:18) Akwila yo Peresekila bayenda mpe yo Paulu kuna Efeso yo zingila mo kolo kiandá.
Una kananga fikolo muna Antiokia ya Suria, Paulu wayenda mu nkangalu andi wetatu muna mvu a 52 wa tandu kieto. (Mav. 18:23) Kuna Efeso, ‘e diambu dia Nzambi diawokelanga kikilu yo sunda ngolo.’ (Mav. 19:20) Paulu mvu ntatu kakala muna mbanza yayi. (Mav. 20:31) Muna lumbu kia Pentikosti ya mvu a 56 wa tandu kieto, Paulu mu Yerusaleme kakala. Vava kakangwa, Paulu wasila umbangi kwa ayadi kuna unkabu wawonso. Kuna Roma, Paulu wasiwa mu pelezo mvu miole (tuka muna mvu a 59 yamuna mvu a 61). Muna kolo kakala mo, Paulu wavavanga elau dia samun’e nsangu zambote za Kintinu yo longa wantu “mambu ma Mfumu Yesu Kristu.”—Mav. 28:30, 31.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
14:8-13—Ekuma o nkangu muna Luseta bayikila “Banaba vo, Dezo; o Paulu, Ereme”? Muna lusansu lwa Ngerekia, Dezo yandi wakala mfumu a zinzambi, o mwan’andi Ereme watoma zayakana wau vo mpovi ambote kakala. Wau vo Paulu wavitang’o ntu mu vova, o nkangu muna Luseta wanyikila vo Ereme, vo i Banaba banyikila vo Dezo.
16:6, 7—Ekuma mwand’avelela wasimina Paulu ye akw’andi mu sila umbangi muna Asia ye Bitunia? Wau vo ateleki ke bakala ayingi ko, o mwand’avelela wabafila benda sila umbangi mu zunga yakala yo wantu bakala y’etima dia wa nsangu zambote.
18:12-17—Ekuma o Ngalio wakala vo i mfumu, kalembi simina o nkangu vava bayantika wanda Sosetene? Ngalio nanga wamona vo muntu ndioyo ona wakala se ntu a buka kina kiabangikanga Paulu, wavangwa dina dimfwanukinu. Kansi, e diambu diadi nanga diatwasa nluta miambote kadi diafila Sosetene mu kituka se Nkristu. Kuna kwalanda, Paulu wayikila Sosetene vo ‘mpangi eto.’—1 Kor. 1:1.
18:18—O Paulu nkia ndofi kadia? Akwa ngangu akaka bevovanga vo Paulu ndofi ya Kinazili kadia. (Nta. 6:1-21) Kansi, o Nkand’a Nzambi ke uyikanga ko kana nkia mpila ndofi kadia o Paulu. Vana ntandu, o Nkand’a Nzambi ke uvovanga ko kana vo Paulu wadia ndofi yayi una kakitukidi Nkristu ko yovo kunima. Ke uyikanga ko mpe vo lwalu i lubantiku lwa ndofi yayi yovo mfoko andi. Kana vo i wau yovo ke wau ko, o dia ndofi ke diakala sumu ko.
Elongi kwa Yeto:
12:5-11. Tufwete sambanga mu kuma kia mpangi zeto.
12:21-23; 14:14-18. Erodi watambulwila o nkembo una ufwete vewa kaka kwa Nzambi. Ediadi diaswaswana ye dina diavanga Paulu yo Banaba ana balembi tambulwila nkembo una ke ubafwene ko. Ka tufwete tambulwila nkembo ko muna konso diambu tuvangidi muna salu kia Yave.
14:5-7. O kala ye ndekwa dilenda kutusadisa mu zindalala muna salu kia Nzambi.—Mat. 10:23.
14:22. Akristu bazeye wo vo e mpasi zilenda kubabwila. Ke bekululanga lukwikilu lwau ko muna vava veng’e mpasi.—2 Tim. 3:12.
16:1, 2. Aleke Akristu bafwete kuyivana muna salu kia Nzambi muna nkutakani yo vava lusadisu lwa Yave muna kalanga ye fu yambote.
16:3. Tufwete vanga mawonso tulenda mena ngwizani ye nsiku mia Nkand’a Nzambi kimana akaka batambulwila e nsangu zambote.—1 Kor. 9:19-23.
20:20, 21. O samun’e nsangu zambote mu nzo ye nzo i mpila yambote yasadil’e salu kieto kia umbangi.
20:24; 21:13. O sikila ye kwikizi muna Nzambi dilutidi o mfunu ke mu tanina moyo eto ko.
21:21-26. Tufwete tondanga luludiku lwambote tuvewanga.
25:8-12. Akristu o unu balenda ye bafwete sadilanga nsiku mia nsi mu ‘tanina yo sikidisa nsangu zambote.’—Fili. 1:7.
26:24, 25. Tufwete zayisanga “mambu ma ludi yo lulungalalu” kana una vo vana meso ma “nkwa uwuntu,” mambu mama mazowa.—1 Kor. 2:14.
[Foto ina muna lukaya lwa 30]
E Petelo nkia ntangwa kasadila “nsabi za kintinu”?
[Foto ina muna lukaya lwa 31]
E salu kia umbangi kisalwanga omu nza yawonso ke kilendi salwa ko kondwa lusadisu lwa mwand’avelela