1. Aweyi mbokena zambote zikumikinanga longo?

MPANGI mosi eyakala kuna Canadá wavova vo: “Itoma zolanga kala vamosi yo nkaz’ame ke mu muntu akaka ko. Vava imokenanga yo nkaz’ame, e kiese kia zingu kiwokelanga yo kitula dio se diasazu mu zizidila mambu mampasi.” Yakala dimosi kuna Austrália wasoneka vo: “Muna mvu 11 mia longo lweto, kiaviokese kana nkutu lumbu kimosi ko lembi mokena yo nkaz’ame. E mbokena zambote zikutusadisanga mu bundaziana e vuvu yo kumika longo lweto.” Mpangi mosi ankento kuna Costa Rica wavova vo: “E mbokena zambote zikutusadisanga mu kala yo longo lwakiese, kala ye ngwizani ambote yo Yave, zikututaninanga mu lembi bwa muna ntonta, zikumikanga longo lweto yo siamisa nzol’eto.”

2. Nkia mambu malenda kakidila e mbokena zambote?

² Nga nukalanga ye mbokena zambote muna longo lweno? Nga o mokena diambu diampasi kwa yeno? Dialudi vo ezak’e ntangwa dilenda kala diampasi muna mokena, kadi yeno awole nu wantu alembi lunga. Kiwuntu kieno mpe kiaswaswana mu kuma kia fu ya kisi nsi yovo mu mpila ina nwasansukila. (Roma 3:23) Vana ntandu, e mpila ya mokenena ilenda kala yaswaswana vana vena nkento yo yakala. Muna kuma kiaki, John M. Gottman yo Nan Silver bena vo afimpi a mambu ma longo, bavova vo: “Unkabu ye luzindalalu divavanga muna kwamanana kala ye longo lwakiese.”

3. Adieyi disadisanga akazi muna kala ye longo lwasikila?

³ Ngolo divavanga mu kala ye longo lwasikila. Kansi, akazi ana besongaziananga e nzola balenda kala ye longo lwakiese. (Kim. 9:9) Badika longo lwa Isaki yo Rebeka. (Etu. 24:67) Kana nkutu vava vavioka mvu miayingi tuka basompanena, e nzol’au ke ­yakuluka ko. Diau adimosi tulenda vova mu kuma ki’akazi ayingi o unu. Nki kikubasadisanga? Belongokanga songaziana ngindu yo mokena oma mekubatokanesanga kuna ziku ye ngemba zawonso. Besonganga e fu nze umbakuzi, zola, luzitu ye lulembamu. Nze una tulongoka, vava akazi besonganga fu yayi muna longo, mbokena zau zambote zikalanga.

4, 5. O umbakuzi aweyi ulenda sadisila akazi mu toma zaya muntu yo nkw’andi? Yika e nona.

⁴ Muna Ngana 16:20 tutanganga vo: “On’osia diambu o moyo, osolola wete.” O sia moyo yovo songa umbakuzi muna diambu mfunu kwina muna longo ye muna zingu kia esi nzo. (Tanga Ngana 24:3.) E Diambu dia Nzambi i nto yambote ya vwila ngangu yo umbakuzi. E sono kia Etuku 2:18 kikutusonganga vo Nzambi wavanga nkento kimana kakala nsadisi a yakala, ke fwaniswa kiandi ko. Ediadi dimonekanga muna mpila ina kemokenenanga. Dialudi vo wantu baswaswana, kansi akento ayingi bezolanga mokena mu kuma kia mana beyindulanga, mu kuma kia wantu yovo longo lwau. Akento bekuyimwenanga vo zolwa betoma zolwanga vava bemokenanga yau kuna ngemba yo zola kwawonso. Kuna diak’esambu, akala ayingi ke bezolanga mokena mu kuma kia mana beyindulanga ko. Kansi, bezolanga mokena oma ma salu, mpasi za zingu ye nzengo balenda baka. Vana ntandu, akala bezolanga mpe vo bazitiswanga.

⁵ Mpangi mosi ankento kuna Grã-Bretanha wavova vo: “Nkaz’ame wazola baka nzengo mu nzaki vana fulu kia kuntamba matu. Ediadi dikunkendelekanga kikilu, kadi edi kaka ivavanga vo kawá yo vava bakula ngindu zame.” Yakala dimosi wavova vo: “Vava mono yo nkaz’ame twakazala, kuna lumbatiku yavavanga singika mu nzaki zawonso konso diambu diantokanesanga. Kansi, kuna kwalanda yabakula vo edi kavavanga vo yatambang’o matu vava kevovanga.” (Nga. 18:13; Yak. 1:19) O yakala diangangu ovavanga bakula e ngindu za nkento andi yo vangila e mambu mu mpila isonga vo zola kekunzolanga. Okunsonganga vo ngindu zandi kevwanga o mfunu. (1 Pet. 3:7) O nkento mpe ovavanga bakula ngindu za nkaz’andi. Vava yakala yo nkento bevanganga mana Nzambi kelombanga kwa yau, balenda kala ye longo lwakiese yo sala entwadi mu baka nzengo zambote.

6, 7. (a) E nkanikinu una muna Kimpovi 3:7, aweyi ulenda sadisila akazi mu songa umbakuzi? (b) Aweyi o nkento kalenda songela umbakuzi? Nkia ngolo yakala kafwete vanga?

⁶ Akazi angangu bazeye wo mpe vo vena ye “ntangw’a butama ye ntangw’a vova.” (Kim. 3:1, 7) Mpangi mosi ankento wakazala se vioka mvu kumi wavova vo: “Owau nzeye ntangwa mfwete vova konso diambu kwa nkaz’ame. Avo salu yayingi yovo kiyekwa kiakaka kena kiau, ivingilanga ntangwa yambote mu mokena yandi. Owau tukalanga ye mbokena zambote.” Vava o nkento kevovanga kuna ngemba zawonso ye muna ‘ntangu ifwene,’ o yakala okalanga ye kiese kia kunwá.—Tanga Ngana 25:11.

⁷ O yakala una vo Nkristu kafwete wanga kaka ko mana o nkaz’andi kevovanga, kansi kafwete sianga mpe ngolo za songa e ngindu zandi. Mpangi mosi una vo nkuluntu wakazala se vioka mvu 27 wavova vo: “Ke diakala diakete ko mu zayisa kwa nkaz’ame mana yayindulanga.” Mpangi mosi wakazala se vioka mvu 24 wavova vo: “Avo diambu divangamene kiazolanga dio vovela ko, yabanzanga vo avo kivovele dio ko dilenda kwandi fokoka. Kansi yabakula vo o songa e ngindu zame ke sinsu kia lutovoko ko. Avo nzolele vova, isambanga mu sola mvovo miambote ye ntangwa yambote mfwete mio vova. I bosi iteka fulumunanga yo yantika vova.” Diamfunu kwa akazi basolanga e ntangwa yambote ya mokena, dilenda kala vava bebadikanga e sono kia lumbu ke lumbu yovo vava betanganga Nkand’a Nzambi.

8. Adieyi dilenda sadisa akazi mu kala y’etima dia tomesa mpil’au ya mokenena?

⁸ Diamfunu kw’akazi mu sambanga entwadi yo kala y’etima dia tomesa e mpil’au ya mokenena. Dialudi vo dilenda kala diampasi mu soba e mpila ina bamokenenanga. Kansi, balenda kala y’etima diadi avo akazi bezolanga Yave yo lomba lusadisu lwandi yo badikila longo lwau vo lwavauka. Mpangi mosi ankento wakazala se vioka mvu 26 wavova vo: “Omono yo nkaz’ame tutoma zitisanga e mpila Yave kebadikilanga longo. Muna kuma kiaki, ke tukalanga ye ngindu za vambana ko. Ediadi dikutufilanga mu mokena yo singika konso ntatani.” Akazi ana besonganga kwikizi yo vumina Nzambi, beyangidikanga Nzambi yo vwa nsambu zayingi.—Nku. 127:1.

9, 10. Akazi adieyi bafwete vanga muna kumika longo lwau?

⁹ O zola i fu kisundidi o mfunu muna longo. O Nkand’a Nzambi uvovanga vo zola “i kangwa kia zikuka.” (Kol. 3:14) O zola kwakieleka kuwokelanga ekolo e mvu miviokanga ye vava akazi beviokesanga kumosi ntangw’a mpasi ye yakiese. Bekitukanga se akundi akola yo yangalela kala vamosi. Bekumikanga longo lwau, ke mu vanga mambu manene ko nze mana mesongwanga muna filme yovo televizau, kansi muna vanganga mambu makete-kete kwa muntu yo nkw’andi. E mambu mama malenda kala bimbana, mvovo miangemba, sinsu kianzola, kinsevelela, yovo kunyuvula: ‘Aweyi vo e lumbu kiatoma vioka?’ E mambu mama makete malenda vanga nsobani yampwena muna longo. Yakala dimosi una ye longo lwakiese yo nkaz’andi se vioka mvu 19 wavova vo: “Tubokaziananga muna telefone yovo twikaziana mesage nkumbu miayingi muna lumbu mu zaya una e lumbu kiviokelanga.”

¹⁰ O zola kufilanga akazi mu kwamanana vava zaya oma ma muntu yo nkwandi. (Fili. 2:4) O zayi wau uwokesa o zola kwau kana una vo asumuki. O longo lwakiese ke lukwizilanga ku kinsalukisa ko, kansi lukumamanga yo sikila ekolo mvu miviokanga. Muna kuma kiaki, avo wakazala ukiyuvula: ‘Nga ntomene zaya nkaz’ame? Nga itoma bakulanga e ngindu zandi? Nga nkumbu miayingi iyindulanga e fu yantete eyi yamfila mu kunzola?’

11. Ekuma luzitu lwinina o mfunu muna kala ye longo lwakiese? Yika nona.

¹¹ Kana nkutu awana bena ye longo lwakiese ke wantu alunga ko, ezak’e ntangwa bekalanga mpe ye ntatani. Abarayama yo Sara ke ntangwa zawonso ko bawizananga. (Etu. 21:9-11) Kansi, ediadi ke diayoyesa longo lwau ko. Ekuma? Bazitisanga muntu yo nkw’andi. Kasikil’owu, Abarayama wavoveselanga Sara kuna luzitu lwawonso. (Etu. 12:11, 13) Kuna diak’esambu, Sara wazitisanga Abarayama yo kunyikila vo “mfumu ame.” (Etu. 18:12) Akazi ana besadilanga mvovo mia matingu vava bemokenanga ke bezitisanga muntu yo nkw’andi ko. (Nga. 12:18) Avo ke basingikidi diambu diadi ko, balenda sia longo lwau mu vonza.—Tanga Yakobo 3:7-10, 17, 18.

12. Ekuma akazi bafwete vangila ngolo mu sadila mvovo miangemba muna mvu miantete mia lukazalu lwau?

¹² Vava nkento yo yakala bekazalanga, bafwete vanganga ngolo za sadila mvovo miangemba ye luzitu, kadi dikubasadisa mu kala ye mbokena zambote. Yakala dimosi wavova vo: “ Muna mvu miantete mia lukazalu, mono yo nkaz’ame ke twazayananga ngindu ko ngatu fu, yovo zolela. Ezak’e ntangwa ediadi diatukendelekanga. Kansi, twakala ye ngwizani ambote kadi twakala ye ntim’anleka ye kiese. Twasonganga mpe fu nze lulembamu, luzindalalu yo bund’e vuvu muna Yave.” Ediadi elongi diambote kikilu kwa yeto awonso.

13. Ekuma lulembamu lwinina o mfunu mu kala ye longo lwakiese?

¹³ Akazi balenda kala ye mbokena za ngemba yo luvuvamu avo besonganga “lusakalalu lua ntima.” (1 Pet. 3:8) Mpangi mosi ayakala wakazala se vioka mvu 11 wavova vo: “O lulembamu lusadisanga mu singika e mambu, kadi lufilanga muntu mu lomba ndoloki.” Nkuluntu mosi una ye longo lwakiese se vioka mvu 20 wavova vo: “Ezak’e ntangwa o vova vo ‘undoloka’ kusundanga o mfunu ke mu vova ko vo ‘zola ntoma kuzolanga.’ ” Wakudikila vo: “E sambu kikutusadisanga mu songa lulembamu. Vava tufinamanga Yave, tusungamenanga usumuki weto ye nkenda za Nzambi.” Ediadi dikubasadisanga mu kala yo nyindu asikila mu kuma kia yau kibeni ye mu kuma kia ntantani.

14. O lulendo adieyi lulenda vanga muna longo?

¹⁴ Kuna diak’esambu, dilenda kala diampasi kw’akazi mu mokena yo singika e mambu avo akwa lulendo. O nkwa lulendo ke kalanga ye unkabu wa lomba ndoloki ko. Ovavanga kuyilungisa yovo tumba akaka vana fulu kia tambulwila e ngyelele andi. Avo muntu umvangidi e mbi, vana fulu kia singika o mambu, ovavanga vutula mbi muna mbi yovo lembi vovesa diaka muntu ndioyo. (Kim. 7:9) Kieleka, lulendo lulenda fwasa o longo. Diambote mu sungamenanga vo “Nzambi osiang’akwa lulendo kitantu, vo i alembami, okubavanang’e nsambu.”—Yak. 4:6.

15. E sono kia Efeso 4:26, 27, aweyi kilenda sadisila akazi mu singika e ntantani?

¹⁵ Vava akazi betantananga, bafwete vanga mawonso mu singika o mambu mu nzaki vana fulu kia songa lulendo. Paulu wavovesa akw’andi Akristu vo: “Ke nuyambul’o ntangwa kanudimukina y’ekudi dieno ko: musungula sila Nkadi ampemb’e nzila.” (Ef. 4:26, 27) Adieyi dilenda vangama avo akazi ke balemvokele luludiku lwalu lwa Nkand’a Nzambi ko? Mpangi mosi ankento wavova vo: “Ezak’e ntangwa, mono yo nkaz’ame ke twasadilanga luludiku luna muna Efeso 4:26, 27 ko. Muna kuma kiaki, kialendanga baka tulu ko.” Muna kuma kiaki, diambote mu singikanga e mambu mu nzaki muna luvuvamu. Kansi, divavanga vo akazi bavanang’e ntangwa kwa muntu yo nkw’andi mu teka vuvika o ntima. Bafwete samba mpe kwa Yave kimana kabasadisa mu songa lulembamu. Ediadi disadisa konso muntu mu yau mu lembi sia e sungididi muna ngindu zandi, kansi muna singika e ntantani.—Tanga Kolosai 3:12, 13.

16. Lulembamu aweyi lulenda sadisila akazi mu kala yo nyindu asikila mu kuma kia ngangu zau?

¹⁶ Lulembamu yo lusakalalu lusadisanga awana basompa mu zitisa akazi au. Muna bong’e nona: O nkento olenda kala ye ngangu zina kesadilanga muna wete dia esi nzo. Avo yakala nkwa lulembamu ye lusakalalu, ke kuyibadikila ko vo osundidi o nkento muna mambu mawonso, kansi okunkasakesa mu kwamanana sadila ngangu zandi. Avo ovangidi wo, osonga vo okunzolanga yo kunzitisa. (Nga. 31:10, 28; Ef. 5:28, 29) Diau adimosi mpe, o nkento osonganga lulembamu ye lusakalalu kafwete kuyisananga ko avo osundidi yakala e ngangu, kadi yau awole bena “se nitu mosi.” Edi dikendelekele mosi, dilenda mpe kendeleka wakaka.—Mat. 19:4, 5.

17. Adieyi dilenda sadisa akazi mu kala yo longo lwakiese yo yangidika Nzambi?

¹⁷ Ka lukatikisu ko vo ozolanga vo longo lweno lwakala lwakiese, lwazinga ye lwakembelela Yave, nze longo lwa Abarayama yo Sara yovo lwa Isaki yo Rebeka. Muna kuma kiaki, badikilanga o longo nze una Yave kebadikilanga lo. Vavanga umbakuzi ye ngangu muna Diambu diandi. Zitisanga e fu yambote ya nkaz’aku kimana nzol’eno yawokela. (Nku. Nku. 8:6) Nusianga e ngolo za songa lulembamu. Nuzitisanga muntu yo nkw’andi. Avo nuvangidi mama mawonso, longo lweno lukunutwasila kiese yo yangidika mpe S’eno ezulu. (Nga. 27:11) Kieleka, olenda vova nze una wavova mpangi mosi wasompa se vioka mvu 27, oku vo: “Kizeye ko aweyi wadi kala e zingu kiame kondwa kwa nkaz’ame. Longo lweto lukwamanananga sikila lumbu ke lumbu. Ediadi divangamanga kadi, tuzolanga Yave yo kalanga ye mbokena zambote.”