1, 2. (a) Ekuma tulenda vovela vo Mose mu vonza kakala? (Tala fwaniswa va ntandu) (b) Ekuma Mose kalembi mwena makasi ma ntinu o wonga?

 FARO ntinu angolo kakala. Esi Engipito bansambila nze nzambi. Nkanda mosi (When Egypt Ruled the East) Uvovanga vo esi Engipito babadikilanga Faro vo yandi “wasunda e vangwa yawonso muna ngangu ye ngolo.” Muna mwesa nkangu o wonga, Faro wavwatanga kolowa yabandulwa e teke kia nioka izolele tatika muntu. E teke kiaki kiasungamesanga wantu vo awonso betelamena ntinu befukiswa vana vau. Se yindula una Mose kamona vava Yave kamvovesa vo: ‘Ikutuma kwa Faro, wavaikisa nkangu ame, o wan’a Isaele muna Engipito.’—Luv. 3:10.

² Mose wayenda kuna Engipito yo zayisa Faro e nsangu katumwa kwa Nzambi. Faro wafunga kikilu makasi. Vava kiafokoka e vuku kievwa, Faro walukisa Mose vo: ‘Toma kutala kwaku, kumoni diaka ndose ame ko; kadi muna lumbu kin’omona ndose ame fwa ofwa.’ (Luv. 10:28) Vitila Mose kakatuka vana ndose a Faro, wasakula vo mwan’antete a ntinu fwa kefwa. (Luv. 11:4-8) I bosi, Mose wavovesa esi nzo zawonso za Aneyisaele  vo bavonda nkombo yovo ememe yo kusa e menga vana tungwa ya mielo mia nzo zau. Ememe dia koko diabadikilwanga vo bulu kiavauka kwa Rá wa nzambi a esi Engipito. (Luv. 12:5-7) Adieyi o Faro kadi vanga? Mose kakala yo wonga ko. Ekuma? E kuma kadi lukwikilu kakala lwau ye walemvokelanga Nzambi yo ‘lembi mwena makasi ma ntinu o wonga: kadi ozizìdi, wau kamonanga ndion’olembi moneka.’—Tanga Ayibere 11:27, 28.

3. Nkia yuvu tubadika mu kuma kia lukwikilu lwa Mose muna ‘Ndiona olembi monekanga’?

³ Nga lukwikilu lwaku lwakumama lwina, nze ngeye ‘omonanga Nzambi’? (Mat. 5:8) Yambula twabadika e mbandu a Mose mu kutusadisa twakumika lukwikilu lweto yo mona ‘Ndiona olembi monekanga.’ Aweyi lukwikilu lwandi muna Yave lwansadisila mu lembi mwena muntu o wonga? Aweyi kasongela lukwikilu muna nsilu mia Nzambi? O mona ‘Ndiona olembi monekanga’ aweyi diakumikina Mose vava kakala mu vonza kumosi yo nkangu andi?

4. Muna mbweno za wantu, aweyi Mose kakala vana ndose a Faro?

⁴ Muna mbweno za wantu, Mose kafwana telama va ndose a Faro ko. Diamonekanga vo zingu kia Mose va moko ma Faro kiakala. Yandi kibeni Mose wayuvula Yave vo: “Omono i nani ngyenda kwa Faro, yo vaikis’o wan’a Isaele muna Engipito?” (Luv. 3:11) Vitila 40 ma mvu, Mose watina muna Engipito. Nanga wavova muna nsi a ntima vo: ‘Nga diangangu mu vutuka diaka kuna Engipito yo fungisa ntinu makasi?’

5, 6. Adieyi diasadisa Mose mu vumina Yave vana fulu kia mwena Faro wonga?

⁵ Vitila Mose kavutuka kuna Engipito, Nzambi wanlonga diambu diamfunu. Kuna kwalanda, Mose wasoneka diambu diadi muna nkand’a Yobi. Wavova vo: “O vumi wa Mfumu, wau i ngangu.” (Yobi 28:28) Muna sadisa Mose kakala yo vumi ye ngangu, Yave wasonga e nswaswani vana vena wantu yo Nzambi wa Mpungu-ngolo. Wayuvula vo: “Nani wavanga nu’a muntu? ovo nani ovangidi ebaba, yovo fwamatu, yovo moni, yovo mpofo? Nga ke mono Yave ko e?”—Luv. 4:11.

⁶ Nkia diambu kazola kunlonga? Wau vo Yave wantuma, Mose kafwana mona wonga ko. Nzambi wadi kumvana o nkuma wa zayisa nsangu zandi kwa Faro. Vana ntandu, Faro kalendi telama va ndose a Yave ko. Kadi, ke wau ko i nkumbu wantete nkangu a Nzambi wakala mu vonza kuna Engipito. Nanga Mose wasungamena una Yave katanina Abarayama, Yosefe yo yandi kibeni vava kiayalanga Faro zakaka. (Etu. 12:17-19; 41:14, 39-41; Luv. 1:22–2:10) Wau vo wakwikilanga muna ‘Ndiona olembi monekanga,’ kuna unkabu wawonso Mose wayenda kwa Faro yo kunzayisa mawonso kantuma o Yave.

7. Aweyi lukwikilu muna Yave lwasadisila mpangi mosi ankento?

⁷ Lukwikilu muna Yave lwasadisa mpe mpangi ankento una ye nkumbu Ella mu lembi mwena muntu o wonga. Muna mvu wa 1949, mpangi Ella wakangwa kwa mapolisia ma KGB, kuna Estônia. Bansisa e nkonga vana meso ma mapolisia ana bansevanga. Wavova vo: “Yafusulwiswa kikilu e nsoni. Kansi, vava yasamba kwa Yave, yamona luvuvamu lwa ntima.” I bosi, mpangi Ella wasiwa mu suku dia pelezo dia yandi kaka mu lumbu tatu. Wavova vo: “Mapolisia bakazanga vo: ‘Tuvanga mawonso kimana e nkumbu a Yave yalembi vovelwa diaka kwaku Estônia! Ongeye ku fulu kia salu ya ngolo ofilwa, akaka kuna Sibéria.’ Kuna luvezo lwawonso bakudikila vo: ‘O Yave eno akweyi kena?’” Nga mpangi Ella wonga wa wantu kamona yovo  wabund’e vuvu muna Yave? Vava kafundiswanga, wavova kuna unkabu wawonso vo: “Ntomene fimpa diambu diadi yo mona vo mbote yazingila mu pelezo yo kala ye ngwizani ambote yo Nzambi ke mu vevolwa ko yo vidisa edienga diandi.” Kuna kwa mpangi Ella, Yave muntu akieleka kikilu kakala nze una kabadikilanga wantu bakala vana ndambu andi. Muna kuma kia lukwikilu lwandi, wasikila ye kwikizi muna Yave.

8, 9. (a) Nki kilenda kusadisa mu sunda wonga wa wantu? (b) Avo oyantikidi mona wonga wa wantu, kwa nani ofwete sia sungididi?

⁸ Lukwikilu muna Yave lulenda kusadisa mu sunda wonga. Avo ayadi basidi o nsiku vo wayambula sambila Nzambi, dilenda moneka vo zingu kiaku va moko mau kina. Olenda nkutu kiyuvula: ‘Nga diangangu dia kwamanana sadila Yave yo fungisa ayadi makasi?’ Sungamena vo lukwikilu muna Nzambi lulenda kusadisa mu sunda wonga wa wantu. (Tanga Ngana 29:25.) Yave wayuvula vo: “Onge u nani wamona muntu amfwe o wonga, yo mwan’a muntu on’okituka nze titi?”—Yes. 51:12, 13.

⁹ Sia e sungididi muna Yave wa Se diaku una vo Mpungu-ngolo. Omonanga awonso bemweswanga e mpasi kwa ayadi ambi. Okubafwanga e nkenda yo kubasadisa. (Luv. 3:7-10) Kana nkutu divava vo nwatanina lukwikilu lweno kuna kw’ayadi, “ke nuteleka mioyo ko, ovo aweyi, y’edi nuvova: kadi divanwa kwa yeno, muna ntangwa yayina, dina nuvova.” (Mat. 10:18-20) Ayadi a nza yayi ke bena yo nkuma ko vana meso ma Yave. Avo okumikini lukwikilu lwaku owau, omona vo Yave una kikilu ye una yo luzolo lwa kusadisa.

10. (a) Adieyi Nzambi kakanikina Aneyisaele muna ngonde ya Nisani ya mvu wa 1513? (b) Ekuma Mose kalemvokela dina Yave kankanikina?

¹⁰ Muna ngonde ya Nisani ya mvu wa 1513 Vitila Tandu Kieto, Yave watuma Mose yo Arone benda kanikina Aneyisaele vo babonga ememe yovo nkombo, bavonda yo, i bosi bakusa menga mandi vana tungwa ya mielo mia nzo zau. (Luv. 12:3-7) Adieyi Mose kavanga? Paulu wa ntumwa wasoneka mu kuma kiandi vo: ‘Muna lukwikilu i kadil’e nduta, ye nzaz’amenga, o mfwasi a wan’antete kalembi kubasimba.’ (Ayib. 11:28) Mose wazaya wo vo nsilu mia Yave milungana. Wakala yo lukwikilu vo wan’antete awonso muna Engipito vondwa bevondwa.

11. Ekuma Mose kalukisila akw’andi?

¹¹ Wan’a Mose nanga kuna Midiani bakala, kwandá kikilu yo “mfwasi.” * (Luv. 18:1-6) Kana una vo i wau, walemvoka yo lukisa akw’andi Aneyisaele wau vo wan’au mu vonza bakala. Mose wazolanga kikilu akw’andi. Muna vuluza mioyo miau, vana vau Mose ‘wabokelesa mbuta zawonso za Isaele, yo kubavovesa vo bavonda e kimenga kia nduta.’—Luv. 12:21.

12. Nkia nsangu katutuma o Yave tufwete samuna?

¹² Muna lusadisu lwa mbasi, nkangu a Yave usamunanga nsangu ezi zamfunu: “Nuvumina Nzambi, yo kumvan’o nkembo; kadi e ntangw’a mfundis’andi ilueke: nukunda Ndiona wavang’ezulu, yo ntoto, yo kalunga, ye nto za maza.” (Lus. 14:7) Eyayi i ntangwa tufwete samuna nsangu zazi. Tufwete lukisa mfinangani zeto bavaika muna Babele Anene kimana balembi ‘tambul’owu wa vuku yandi.’ (Lus. 18:4) E “mameme makaka” beyikamanga Akristu akuswa mu dodokela wantu kimana bavutulwisa ngwizani au yo Nzambi.—Yoa. 10:16; 2 Kor. 5:20.

13. Adieyi dilenda kusadisa mu wokesa etima diaku dia samuna nsangu zambote?

¹³ Tuna ye ziku vo eyayi i “ntangw’a mfudisa.” Tuna mpe ye ziku vo e salu kia  samuna nsangu zambote yo kitula wantu s’alongoki kifwete salwa mu nzaki nze una Yave kavova. Muna mona-meso, Yoane wa ntumwa ‘wamona mbasi yà zitelamene muna konko yà ya nza, zisimbinini e tembwa yau ayà ya nza.’ (Lus. 7:1) Muna lukwikilu, nga omonanga vo ke kolo ko e mbasi zazi ziyambula tembwa ya mpasi zayingi mu fwasa nza yayi? Avo okubamonanga muna meso ma lukwikilu, osamuna e nsangu zambote ye zingu kiawonso.

14. Adieyi dikutufilanga mu ‘lukisa kimpumbulu kimana kasisa nzil’andi’?

¹⁴ Akristu akieleka bena ye ngwizani ambote yo Yave ye vuvu kia vwa moyo a mvu ya mvu. Kansi, tuzeye wo mpe vo mbebe ampwena tuna yau ya ‘lukisa kimpumbulu kasisa nzil’andi a kimpumbulu kimana kavuluza moyo andi.’ (Tanga Yezekele 3:17-19.) Ke tusamunanga kaka nsangu zambote ko mu venga nkanu a menga. Edi dikutufilanga mu samuna nsangu zambote i zola kweto muna Yave ye muna mfinangani zeto. Muna kingana kiandi kia Nsamaria, Yesu watulonga e nsas’a songa zola ye nkenda. Tukiyuvula: ‘Nga Nsamaria itangininanga yovo nganga yo Nlevi? Nga ikalanga y’etima dia sila umbangi yovo vakuba ivavanga?’ (Luka 10:25-37) Lukwikilu muna nsilu mia Nzambi yo zola muna mfinangani zeto kukutufila mu kuyivana muna salu kia samuna nsangu zambote ekolo e ntangwa yakinu.

15. Ekuma Aneyisaele babanzila vo bafwidi mu ntambu?

¹⁵ Lukwikilu lwa Mose muna  ‘Ndiona olembi monekanga’ lwansadisa muna kolo kina Aneyisaele bakala mu vonza vava bavaika muna Engipito. Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: “O wan’a Isaele basengwele o meso, kinga, Angipito basimbidi nzil’a kubalanda; bamwene kikilu o wonga: o wan’a Isaele bakazìdi Yave.” (Luv. 14:10-12) Aneyisaele bazaya wo vo ediadi vangama divangama kadi Yave wateka zayisa vo: “Nsiamisa ntim’a Faro, okubalakama; ozevo ikuzitisila muna Faro yo muna makesa mandi mawonso; Angipito bezaya wo vo i Yave kwame.” (Luv. 14:4) Kana una vo Yave wabalukisa, Aneyisaele ke bakala ye lukwikilu ko. Mbu Ambwaki kaka bamonanga una wabakakidilanga e nzila ye makalu ma vita ma Faro yo nkulu a muntu wa 80 lwa mvu ona wabafilanga. Babanza vo bafwidi mu ntambu.

16. Aweyi lukwikilu lwasadisila Mose vana Mbu Ambwaki?

¹⁶ Mose kakala yo wonga ko. Ekuma? E kuma kadi meso mandi ma lukwikilu mamonanga ona osundidi o nkuma ke mu mbu ko ngatu vu kia makesa. Mose ‘wamonanga mpuluz’a Yave.’ Wazaya wo vo Yave onwanina Aneyisaele. (Tanga Luvaiku 14:13, 14.) Lukwikilu lwa Mose lwakumika yo kasakesa nkangu a Nzambi. Nkand’a ­Nzambi uvovanga vo: “Muna lukwikilu i baviokela muna Mbu ambwaki nze v’eseke: Angipito, una basinsidi wo vanga, baminukini.” (Ayib. 11:29) Tuka wauna, “o nkangu uvumini Yave, bakwikidi muna Yave yo muna ntaudi andi Mose.”—Luv. 14:31.

17. Nkia diambu dibwa kuna sentu disinga tonta lukwikilu lweto?

¹⁷ Ke kolo ko, e zingu kieto kimonekena vo mu vonza kina. Vava kiyantika e Armangedo, ayadi a nza yayi bekuyifwasila kala e mabundu masundidi o nene ke mu yeto ko. (Lus. 17:16) Yave wasakula vo muna kolo kiakina tumonekena nze “nsi a mavata ­makondwa yaka . . . , makondwa mbindi yo mavitu.’ (Yez. 38:10-12, 14-16) Muna mbweno zeto za kiwuntu, tulenda yindula vo ke tuvuluka ko. Adieyi osinga vanga ongeye?

18. Ekuma tulenda sikidila ye kwikizi muna kolo kia mpasi zayingi?

¹⁸ Ke tufwete mona wonga ko. Ekuma? E kuma kadi Yave kasakula kaka ko vo nkangu andi unwaniswa, kansi wasakula mpe vo okubatanina. Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: “E lumbu kina, vava Ngonge oluaka muna nsi a Isaele, i kavovele o Mfumu Yave, ovo nsita zame zitomboka muna mazunu mame. Kadi muna nsongo zame yo tiya tw’efuluta diame mpovele.” (Yez. 38:18-23) Nzambi osinga fwasa awana bebangikanga nkangu andi. Avo una yo lukwikilu vo Yave okutanina muna ‘lumbu kiandi, kianene yo umbubu,” osinga ‘mona e mpuluz’a Yave’ yo sikila ye kwikizi.—Yoe. 2:31, 32.

19. (a) Aweyi wakala e ngwizani a Yave yo Mose? (b) Avo olemvokele Yave muna “ngyenda zaku zawonso,” nkia nsambu ovwa?

¹⁹ Kwamanana ‘sia sungididi muna Ndiona olembi monekanga’ mu songa vo wakubama wina mu kuma kia mambu mebwa kuna sentu. Siamisa ngwizani aku yo Yave wa Nzambi muna kalanga ye fu kia longoka yo samba. Mose wakala ye ngwizani ambote yo Yave ye wansadila mu vanga masivi. Kiaki i kuma Nkand’a Nzambi uvovelanga vo Yave wazaya Mose “o mantalani.” (Nsi. 34:10) Mose ngunza anene kakala. Avo okedi yo lukwikilu, ngeye mpe olenda kala ye ngwizani ambote yo Yave nze yandi omonanga mu meso. Avo okunlemvokela muna “ngyenda zaku zawonso” nze una Nkand’a Nzambi ukukasakesanga mu vanga, “oyandi osingika nzila zaku.”—Nga. 3:6.