1, 2. (a) Adieyi akaka muna afidi a nsambila bazola zaya? Nkia mvutu Petelo kabavana? (Tala fwaniswa va ntandu.) (b) Ekuma Petelo kalenda vovela kuna unkabu wawonso?

 VAVA Yesu kafwa ke vavioka tumingu twayingi ko, Petelo wa ntumwa wakutakana ye buka kia afidi a nsambil’a Kiyuda. Wantu awaya, yau mpe bavwanda e mfulu mu vonda Yesu. Owau, bafungidi Petelo makasi kadi wawuka muntu kalendanga diata ko. Bayuvula Petelo vo: “Mu nkia nkuma, ovo, mu nkia nkumbu nuvangìdi wau, oyeno?” Kuna unkabu wawonso wavutula vo: ‘Muna nkumbu a Yesu Kristu wa Nazarete, ona nwakoma vana nti, ona wafulwa kwa Nzambi muna mafwa, muna ndiona i katelamène, o muntu ndioyu, yo vimpi, ovo ndose eno.’—Mavangu 4:5-10.

² Entete, Petelo wavakulwila Yesu o nkalu nkumbu ntatu mu kuma kia wonga. (Maku 14:66-72) Kansi owau, vana fulu kia mona wonga Petelo wavovana ye afidi a nsambila kuna unkabu wawonso. Ekuma? Kanele vo wasadiswa kwa mwand’avelela, Petelo wakala mpe ye ziku vo Yesu wafuluka. Ekuma Petelo kakadila  ye ziku? Ekuma yeto mpe tufwete kadila ye ziku kiaki?

3, 4. (a) Aki nani bafuluka vitila ntumwa za Yesu bawutuka? (b) Aki nani bafulwa kwa Yesu?

³ Antumwa bazaya wo vo amafwa balenda vutuka diaka zinga. Vitila antumwa bawutuka, Nzambi wavana wisa kia fula mafwa kwa ngunza Eleya yo Elesa. (1 Ntinu 17:17-24; 2 Ntinu 4:32-37) Muntu mosi wafwa wavutuka diaka zinga vava e vimbu diandi diatubwa muna ziami yo viakana e visi ya Elesa. (2 Ntinu 13:20, 21) Akristu a tandu kiantete bakwikilanga muna lusansu lwalu nze una tukwikidilanga vo Diambu dia Nzambi dialudi.

⁴ Nanga osivikanga vava otanganga vo Yesu wafula wantu. Kasikil’owu, yindula una nkento ansona kamona vava Yesu kafula mwan’andi. (Luka 7:11-15) Yovo yindula vava Yesu kafula dumbelele kimosi. Kieleka, e nkenda za mase mandi zakituka se kiese vava bamona mwan’au wavutuka diaka o zinga. (Luka 8:49-56) Nkangu wayangalala kikilu mu mona Lazaro wavaika muna ziami.—Yoane 11:38-44.

5. Aweyi lufuluku lwa Yesu lwaswaswanena ye lw’awana bavita?

⁵ Ntumwa bazaya wo vo lufuluku lwa Yesu lwaswaswana kikilu ye lw’awana bavita. Awana bavita o fuluka bavewa nitu za kiwuntu, kuna kwalanda bafwa diaka. Yesu wavewa nitu a kimwanda ina ke ilendi fwaswa ko. (Tanga Mavangu 13:34.) Petelo wasoneka vo Yesu ‘wavondelwa muna nitu, kansi wavaninw’o moyo muna mwanda.’ Wavova mpe vo “wina vana koko kwalunene kwa Nzambi, wau kayenda kun’ezulu, yo sakalelwa kwa mbasi ye wisa ye nkuma.” (1 Petelo 3:18-22) O lufuluku lwa wantu ankaka lwasivi lwakala, o lufuluku lwa Yesu lwakala se sivi diampwena.

6. Ekuma lufuluku lwa Yesu lwakadila o mfunu kwa alongoki andi?

⁶ Lufuluku lwa Yesu mfunu kikilu lwakala kwa alongoki. Kakala diaka wafwa ko, nze una mbeni zandi bakwikilanga. Kansi, wafuluka se muntu a kimwanda yo nkuma, ke vena diaka muntu ko olenda kumvanga diaka e mbi. Lufuluku lwandi lwasonga vo Mwan’a Nzambi kakala.  Alongoki ke bakala diaka ye nkenda ko yovo wonga, kadi bazaya wo vo Yesu wafuluka. Kansi, kiese ye vuvu bakala kiau. Kele vo Yesu kafuluki ko, e kani dia Nzambi ke diadi lungana ko, e nsangu zambote basamunanga ke zadi kala mfunu ko.

7. Adieyi Yesu kevanganga o unu? Nkia yuvu tufwete kiyuvula?

⁷ Tuzeye wo vo Yesu kakala kaka muntu anene ko. Yesu una moyo ye ofilanga e salu kia samuna e nsangu zambote mu nza yawonso. Yandi i Ntinu a Kintinu kia Nzambi kuna zulu. Ke kolo ko e Kintinu kiaki kifokola e mbi yawonso ova ntoto yo kitula wo se paradiso ina wantu bezingila yakwele mvu. (Luka 23:43) Mawonso mama ke madi vangama ko kele vo Yesu kafuluki ko. Ozevo, ekuma tufwete kadila ye ziku vo Yesu wafulwa kikilu muna mafwa? O lufuluku lwa Yesu nkia mfunu lwina kwa yeto?

8, 9. (a) Ekuma afidi a nsambil’a Kiyuda balombela vo ziami kia Yesu kialangidilwa kw’ayingidi? (b) Adieyi diavangama vava akento balwaka kuna ziami?

⁸ Vava Yesu kavondwa, afidi a nsambil’a Kiyuda bayenda kwa Pilato yo vova vo: “E mfumu, tubakwidi vo ntungianisi ndiona, vava kakala una, kavova vo, lumbu yole kina kietatu mfuluka. Dianu vo, oyika vo o nkala usikidiswa yamuna lumbu kina kietatu, alongoki andi, benkwa kwiza kunwombola, yo vovesa nkangu vo, Ofulukidi muna mafwa: o ntungianu una wambaninu uviokela una wantete o bi.” Pilato wabavovesa vo: “Nuna yo mayingila: nwenda kweno, nwasikidisa wo e nsikidisa nulenda.” I diau mpe bavanga.—Matai 27:62-66.

⁹ Vava kazikwa, Yesu wasiwa muna nduku watimwa vana nsenzele yo fukila wo e tadi. Afidi a nsambila bazola vo Yesu kakala muna ziami yakwele mvu. Kansi, e ngindu za Yave zaswaswana kikilu. Vava vavioka lumbu tatu, alongoki wole, Maria Mandala yo Maria diakaka bayenda kuna ziami. Vava balwaka, bawana e tadi dianengomonwa, mbasi wavwanda vana ntandu a tadi. Mbasi wavovesa akento vo batala muna ziami, kansi ke mwakala muntu ko. Mbasi wabavovesa vo: “Kena mo ko; ofulukidi kwandi.” (Matai 28:1-6) Yesu una o moyo.

10. Aweyi Paulu kasongela e ziku vo Yesu wafuluka?

¹⁰ Ka lukatikisu ko vo mana mavangama muna lumbu 40 yalanda masonga vo Yesu wafuluka kikilu. Paulu wa ntumwa wasonekena esi Korinto vo: “Kadi kosi kwandi, yanuyekolwele una yatambwidi, ovo o Kristu wafwila muna masumu meto, mun’owu wa sono; ovo waziama mpe; ovo wafuluka mpe e lumbu kietatu, nze i una muna sono; ovo kamoneka kwa Kefa; i bosi kwa yau ekumi ye zole;  i bosi, kamonekene kwa wana-ngudi nkama tanu ye nkazi, ntangwa mosi, ebidi vana bena, dina una yamu unu, akaka balele kala; i bosi, kamonekene kwa Yakobo; i bosi, kwa ntumwa zawonso: oku kwakwiziwa, nze kwa nsuluka, kwa mono kamoneka.”—1 Korinto 15:3-8.

11. Lufuluku lwa Yesu aweyi lwavangamena “mun’owu wa Sono”?

¹¹ O lufuluku lwa Yesu lwavangamena “mun’owu wa Sono.” Nkand’a Nzambi wateka sakula oma ma lufuluku lwandi. Kasikil’owu, Davidi wasoneka vo “munkwikizi” a Nzambi ke siswa muna nsi-a-fwa ko. (Tanga Nkunga 16:10.) Muna lumbu kia Pentikosti kia mvu wa 33, Petelo wasasila vo “munkwikizi” ndioyo i Yesu vava kavova vo: “[Davidi] wau katekele wo mona, ovovele owu wa lufuluku lua Kristu, ovo, kasiswa ku Nsi-a-fwa ko, ngatu nitu andi yamona uwolezia.”—Mavangu 2:23-27, 31.

12. Aki nani bamona Yesu vava kafuluka?

¹² Wantu ayingi bamona Yesu ona wafulwa. Lumbu 40 tuka kafulukila, Yesu wamoneka kwa alongoki andi muna mpatu yakala lukufi ye ziami kiandi, vava kayendanga kuna vata dia Emau ye muna fulu yankaka. (Luka 24:13-​15) Wamokena ye wantu kumosi yo Petelo ye vava bakala muna buka. Lumbu kimosi, Yesu wamoneka kwa vioka 500 za wantu. Ke tulendi veza ziku kiaki ko vo wantu ayingi bamona Yesu ona wafuluka.

13. Aweyi o vema kw’alongoki kwasongela vo bakala ye ziku vo Yesu wafuluka?

¹³ Alongoki a Yesu basamuna oma ma lufuluku lwandi kuna vema kwawonso. Babangikwa, bamweswa mpasi, akaka nkutu bavondwa mu kuma kia salu kiau kia umbangi. Yindul’eti: Kele vo Yesu kafulwa ko, nga Petelo wadi sia moyo andi mu vonza muna samuna oma ma lufuluku lwa Kristu kw’akaka ana bamenganga Yesu yo vava kumvonda? Petelo ye alongoki akaka bakala ye ziku vo Yesu wakala o moyo ye wafilanga e salu kia samuna e nsangu zambote. O lufuluku lwa Yesu lwavana vuvu kiasikila kw’alandi andi vo yau mpe befuluka. Kasikil’owu, Setefano wafwa ye ziku vo ofuluka.—Mavangu 7:55-60.

14. Ekuma okwikidilanga vo Yesu una o moyo?

¹⁴ Tuna ye ziku vo Yesu oyalanga se Ntinu ye una se Ntu a nkutakani ya Kikristu. E nkutakani ya Kikristu mu nungunuka kaka ina. Ediadi nga diadi vangama kele vo Yesu kafuluki ko? Kieleka, ke twadi zaya oma ma Yesu ko kele vo kafuluki ko. Kansi, tuvwidi kuma kiasikila mu kwikila vo Yesu una o moyo ye ofilanga e salu kia samuna e nsangu zambote mu nza yawonso.

15. Ekuma lufuluku lwa Yesu lukutuvaninanga unkabu mu sila umbangi?

¹⁵ Lufuluku lwa Kristu lukutuvananga unkabu mu sila umbangi. Tuka muna lumbu ya Yesu, e mbeni za Nzambi bevanganga mawonso mu vava ningamesa e salu kia samuna e nsangu zambote. Besadilanga umpengomoki,  luvezo, lubangamu, sima e salu kieto, wanda yo vonda. Kansi, Nkand’a Nzambi wasakula vo: “Ke vena nwaninwa kiavangilw’omo ngeye kisikila ko.” (Yesaya 54:17) Ke tumonanga wonga ko wa wantu ana Satana kesadilanga. Yesu okutusadisanga nze una kasia o nsilu. (Matai 28:20) Tulenda kala ye ziku vo kana nkutu nkia diambu e mbeni zeto bavanga, ke balendi kutusima ko.

16, 17. (a) Aweyi lufuluku lwa Yesu lwasongela vo mawonso kalonga maludi? (b) Mun’owu wa sono kia Yoane 11:25, Nzambi nkia nkuma kevananga kwa Yesu?

¹⁶ Lufuluku lwa Yesu lusonganga vo mawonso kalonga maludi. Muntu mosi wa nkwa ngangu za fimpa Bibila wasoneka vo, kele vo Kristu kafuluki ko, Akristu badi monekena vo mazowa ana bekwikilanga muna luvunu. Paulu wasoneka vo kele vo Yesu kafuluki ko, e salu kia umbangi ye lukwikilu lwa Akristu ke lwadi kala mfunu ko. Kieleka, e nsangu zambote zasoneka Matai, Maku, Luka yo Yoane zadi kala se lusansu lwa nkenda lwa muntu ambote ye nkwa ngangu ona wavondwa kwa mbeni zandi. Kansi, o lufuluku lwa Yesu lusonganga vo mawonso kalonga maludi.—Tanga 1 Korinto 15:14, 15, 20.

¹⁷ Yesu wavova vo: “Mono i lufuluku, yo moyo: on’okwikilang’omu mono, o fwa nkutu i kafwa, moyo aka kekala.” (Yoane 11:25)  O nsilu wau wa Yesu ulungana kikilu. Yave wavana Yesu o nkuma wa fula awana keyala yau kuna zulu ye ulolo wa wantu ana bezingila ova ntoto. E kimenga kia Yesu yo lufuluku lwandi lusonganga vo lufwa ke lukala diaka ko. Muna kuma kiaki, tulenda zizidila kuna unkabu wawonso konso mpasi, kana nkutu za lufwa.

18. Lufuluku lwa Yesu nkia ziku lukutuvananga?

¹⁸ Lufuluku lwa Yesu lukutuvananga e ziku vo wantu befundisilwa mun’owu wa nkanikinu mia zola mia Yave. Paulu wavovesa buka kia akala ye akento kuna Atenai vo Nzambi ‘ofundisil’e nza muna nsongi muna muntu ndiona katumba kio, ediadi kasikidisa dio kwa wantu awonso, wau kamfula muna mafwa.’ (Mavangu 17:31) Nzambi wasola Yesu mu kala se Mfundisi eto. Tulenda kala ye ziku vo ofundisila kuna zola lembi sia mpambula.​—Tanga Yesaya 11:​2-4.

19. Lukwikilu muna lufuluku lwa Kristu adieyi lukutufilanga mu vanga?

¹⁹ Tuzolanga vanga luzolo lwa Nzambi kadi tukwikilanga muna lufuluku lwa Yesu. Kele vo Yesu kavani moyo andi ko yo fuluka, twadi kwamanana muna sumu yo lufwa. (Roma 5:​12; 6:​23) Ke twadi kala ye vuvu ko, twadi vova vo: “Tudia, tunua, kadi mbazi tufwa.” (1 Korinto 15:32) Kansi, yeto ke tusianga sungididi mu nkembo ko. Kadi tuyangalelanga e vuvu kieto kia lufuluku yo lemvokela Yave ntangwa zawonso.

20. Lufuluku lwa Yesu aweyi lusongelanga e ziku kia nene wa Nzambi?

²⁰ O lufuluku lwa Yesu i ziku kisonganga o nene wa Yave una vo “nsendi awana bekumvavanga.” (Ayibere 11:6) Yave wasadila o nkuma ye ngangu zandi zisundidi mu fula Yesu yo kumvana e zingu kilembi suka kuna zulu. Nzambi wasonga mpe ngangu zandi muna lungisa e nsilu miandi. Yave wasia nsilu vo e “mbongo” isingika e diambu dia kimfumu kia nza yawonso. Muna lungisa o nsilu wau, diavavanga vo Yesu wa “mbongo” kafwa yo fuluka.—Etuku 3:15.

21. E vuvu kia lufuluku nkia mfunu kina kwa ngeye?

²¹ Tuvutulanga matondo kwa Yave mu kuma kia vuvu kia lufuluku. Nkand’a Nzambi usianga nsilu vo: “Tala, e saba kia Nzambi kina yo wantu, kakala yau, bekala nkangu andi, Nzambi yandi kibeni okala yau, se Nzambi au: kakunguna mansanga mawonso muna meso mau; o lufwa, ke lukala diaka ko; musungula kala diaka dilu, yovo kazu, ngatu mpasi: oma mantete maviokele.” O nsilu wau wavewa kwa Yoane wa ntumwa, ona wavoveswa vo: “Soneka: kadi mambu mama makwikizi ye ludi.” Nani wasonga mona-meso kiaki kwa Yoane? Yesu Kristu ona wafulwa wansonga kio.—Lusengomono 1:1; 21:3-5.