NTU A DIAMBU WA FUKWA | VUKU KIA NZA YAWONSO
Aweyi Nzambi Kebadikilanga e Fu kia Nua Mfomo?
Naoko ona oyikilu kala muna longi diantete wavova mu kuma kia mpila kasundila fu kia nua mfomo (yovo nsunga) vo: “E diambu diansadisa mu soba mpila zingu kiame, i longoka e ludi mu kuma kia fu ye kani dia Nzambi.” Mana kalongoka mena muna Bibila. Kana una vo Bibila ke kiyikanga mfomo ko, kilenda kutusadisa mu zaya una Nzambi kebadikilanga fu kia nua mfomo. * Malongi ma Bibila masadisa wantu ayingi mu venga yovo sunda e fu kiaki. (2 Timoteo 3:16, 17) Yambula twabadika vonza tatu ya nua mfomo ye dina Bibila kivovanga mu kuma kia vonza yayi.
MFOMO BUNDUNA IBUNDUNANGA
Muna mfomo muna ye má kibundunanga kiyikilwanga vo nicotina. E má kiaki kilenda kasakesa yo vuvika ngindu za muntu. O nua mfomo, nicotina kukotesanga mu tomfo mu nzaki. Wau vo konso nkumbu muntu kevolanga mwisi a mfomo okotesanga nicotina mu nitu, disongele vo avo paki kiamvimba kanuini muna lumbu, okotesa nicotina iviokele konso lekwa kiakaka kia nkolwa. O kotesa ulolo wa nicotina muna nitu i diau dibundunanga mvimba o muntu. Vava muntu kekitukanga mbundu a mfomo, omonanga nze kimbevo avo kanuini mfomo ko.
Nukitukidi se ntaudi andi wau vo nukunlemvokelanga.’—Roma 6:16
Nga olenda lemvokela Nzambi avo obundunwanga kwa fu kia nua mfomo?
Nkand’a Nzambi ukutusadianga mu kala ye ngindu zasikila muna diambu diadi, uvovanga vo: ‘Ke nuzeye wo ko, avo nuyivene se ntaudi kwa muntu muna kunlemvokela, nukitukidi se ntaudi andi wau vo nukunlemvokelanga?’ (Roma 6:16) Avo muntu oyambwidi vo luzolo lwandi lwa nua mfomo lwafila e ngindu ye fu yandi, kuna kulanda muntu ndioyo okituka se mbundu a mavangu mambi. Kansi, Nzambi ona oyikilwanga vo Yave, ozolele vo twavevoka muna mavangu mawonso mebundunanga e nitu eto ye mana mefwasanga nyindu eto. (Nkunga 83:18; 2 Korinto 7:1) O muntu ozitisanga yo vumina Yave, osianga ngolo mu vanga mambu mambote kadi ozeye wo vo kalendi sadila Nzambi una ufwene ko ekolo kebundunwanga kwa fu kiambi. O zaya diadi disadisanga muntu mu lembi kuyivana muna fu yambi.
Olaf ona ozingilanga kuna Alemanha wayantika nua mfomo vava kakala ye mvu 12, wabundunwa mvu 16 kwa fu kiaki. Wayindulanga vo nua mfomo ke diadi kuntwasila mpasi ko. Kansi, muna mvu mialanda wakituka mbundu a mfomo. Wavova vo: “Ezak’e ntangwa vava yakondwanga mfomo, yafunganga makasi yo tota ndambu za mfomo yo zinga zo muna papela ya zulunalu kimana yanua. Vava iyindulanga vangu diadina, imonanga vo diambu dia nsoni kikilu yavanganga.” Aweyi kasundila e fu kiaki kiambi? Olaf wavova vo: “E diambu diansadisa i luzolo lwa yangidika Yave. O zola kwa Yave ye vuvu kevananga kwa wantu, diankasakesa mu sunda e fu kiaki.”
E MFOMO NITU IFWASANGA
O nkanda The Tobacco Atlas uvovanga vo: “E mfomo nitu ifwasanga yo vonda.” Wantu bazeye wo vo e mfomo yimbevo itwasanga nze cancer, yimbevo ya ntima ye mafulu. Kansi, e nkubika ya Organização Mundial da Saúde (OMS) isonganga mpe vo ayingi mun’awana befwilanga muna kimbevo kia tuberculose i mu kuma kia mfomo.
“Zola Yave wa Nzambi aku yamuna nsi a ntim’aku yawonso, yo muna fulumwinu kiaku kiawonso, yo muna nyindu aku wawonso.”—Matai 22:37
Nga osonga zola yo zitu kwa Nzambi kele vo oyivisi e nitu kavana ye fu kiambi?
Muna Diambu diandi, Yave wa Nzambi okutulonganga vo twakala yo nyindu asikila mu kuma kia zingu, nitu ye ngindu zeto. Yesu wa mwan’a Nzambi wavova mu kuma kia diambu diadi vo: “Zola Yave wa Nzambi aku yamuna nsi a ntim’aku yawonso, yo muna fulumwinu kiaku kiawonso, yo muna nyindu aku wawonso.” (Matai 22:37) Dialudi, Nzambi ozolele vo twasadila zingu kieto mu mpila yambote yo zitisa moyo ye nitu eto. Avo tulongokele nkanikinu mia Yave ye nsilu miandi, dikutusadisa muna kunzola yo lemvokela mawonso kevanganga oku kwa yeto. Dikutusadisa mpe mu venga konso ma kilenda yivisa nitu eto.
Jayavanth wa dotolo kuna Índia, wabundunwa mu fu kia nua mfomo mu mvu 38. Wavova vo: “Yabakula vonza kia nua mfomo muna tanga nkanda mia awuki. Yazaya wo vo nua mfomo fu kiambi, yalukisanga mpe mbevo yawukanga kimana bayambula fu kiaki. Kansi, mono kibeni kialendanga kio yambula ko kana una vo yateza wo vanga nkumbu tanu yovo sambanu.” Adieyi diansadisa mu sunda fu kia nua mfomo? Jayavanth wavova vo: “O longoka Nkand’a Nzambi diansadisa mu sunda fu kiaki. O luzolo lwa yangidika Yave lwamfila muna sunda e fu kiaki.”
NUA MFOMO MFWILU DITWASANGA KW’AKAKA
O mwisi a mfomo vonza utwasanga. Avo mwisi wau ukotele mu nitu a muntu, ulenda kuntwasila kimbevo kia cancer ye yimbevo yakaka. Konso mvu 600.000 ma wantu ana ke benuanga mfomo ko befwanga mu kuma kia mwisi wau, ayingi muna yau akento ye wana akete. Lufimpu lumosi lwa OMS lusonganga vo: “Wantu bezinganga y’awana benuanga mfomo, kabena ye mpila ya kuyitanina ko muna mwisi.”
‘Zola nkw’aku nze una okuyizolelanga.’—Matai 22:39
Nga olenda zola esi nzo ye mfinangani zaku avo okubasianga muna vonza kia mfomo?
Mun’owu wa mvovo mia Yesu, o zola mfinangani, yitu, akundi ye akaka i nkanikinu wazole wa Nzambi. Wavova vo: ‘Zola nkw’aku nze una okuyizolelanga.’ (Matai 22:39) Avo tuna ye fu itwasanga vonza kw’akaka, disongele vo ke tusonganga zola ko muna yau. O zola kwakieleka kufwete kutufila mu lemvokela e mvovo mia Bibila: “O muntu kavavi wete wa yandi kibeni ko, owu wa nkw’andi kaka.”—1 Korinto 10:24.
Armen ona ozingilanga kuna Armênia wavova vo: “Esi nzo ame bandodokela vo kinue diaka mfomo ko kadi mbi yabavanganga. Kansi, kiakwikilanga ko vo e fu kiame vonza kiabatwasilanga.” Armen wayika dina diasoba e ngindu zandi. Wavova vo: “Malongi ma Bibila yo zola kwame muna Yave kwansadisa mu yambula nua mfomo yo bakula vo e fu kiaki ke kiakala kaka vonza kwa mono ko kansi mpe kw’akaka.”
NUA MFOMO FU YAMBOTE KUFWASANGA
Malongi ma Bibila masadisa Olaf, Jayavanth yo Armen mu sunda fu kiambi kiasianga zingu kiau mu vonza kumosi ye akaka. O zaya e vonza kia nua mfomo, ke diau kaka ko diabasadisa mu sunda fu kiaki kiambi. Kansi, o zola bayima muna Yave yo luzolo lwa kunyangidika i diambu diabafila mu yambula e fu kiaki. Muna 1 Yoane 5:3 tutanganga mu kuma kia zola vo: “I yau yiyi e nzol’a Nzambi, tulunda nkanikinu miandi, e nkanikinu miandi ke miampasi ko.” Dialudi vo, lemvokela nkanikinu mia Nkand’a Nzambi ke diasazu ko, kansi kele vo muntu oyimini zola muna Nzambi e diadi dikunsadisa muna kunlemvokela.
Muna lusadisu lwa salu kia longa kisalwanga mu nza yawonso, Yave osadisanga mafunda ye mafunda ma wantu mu vevoka muna ubundu wa mfomo. (1 Timoteo 2:3, 4) Ke kolo ko, Yave osadila Kintinu kiandi, i sia vo luyalu lwa zulu luyalwa kwa mwan’andi Yesu Kristu muna fwasa nkubika za yinkita ya mfomo zibundunanga mafunda ye mafunda ma wantu. Yave ofokola emvimba vuku kia mfomo yo sadisa ana bekunlemvokelanga mu kituka se wantu alunga mu nitu yo nyindu.—Yesaya 33:24; Lusengomono 19:11, 15.
Avo onwananga muna yambula nua mfomo, kudimbula vuvu ko. Avo oyimini zola muna Yave yo bakula una kebadikilanga e fu kia nua mfomo, olenda vwa nkuma ovwidi mfunu muna sunda e fu kiaki. Mbangi za Yave bekala ye kiese kia longoka yaku malongi ma Bibila malenda kusadisa. Avo lusadisu lwa Yave ovwidi mfunu muna sunda fu kiaki, kala ye ziku vo yandi okuvana nkuma ofwidi mfunu.—Filipi 4:13.
^ tini. 3 O mvovo nua mfomo usongele vo mina mwisi wa mfomo yovo wa kinzu kia mfomo (Cachimbo). Kansi, e nkanikinu milende misadilwanga mpe mu kuma kia fu kia tafuna (yovo kasa) mfomo, suena mfomo, butitina ye mpila zakaka.
