TIMOTEO wasianga sungididi kiawonso kuna kayendanga. Akundi andi banatanga mu nzila ina katoma zaya. Malembe-malembe, e mbanz’a Luseta yakala vana kundubulu kia mongo yayantika sala manima. Timoteo ye kinsevelela wayindulanga ngudi andi yo nkak’andi ana basia ngolo mu lembi betomona kinsanga vava kabakanina. Nga Timoteo lukatikisu kakala lwau?

Paulu wa ntumwa wakasakesa Timoteo. Wazaya wo vo Timoteo kafwete vanga ngolo mu sunda e nsoni, kansi wayangalala mu mona e kiese kakala kiau. Timoteo toko kakala, nanga tezo kia mvu 20 kakala miau, wazolanga yo zitisa Paulu. Owau, Timoteo wasisa e nzo au yo landa Paulu wa nkwa kwikizi mu nkangalu wa mafunda ye mafunda ma kilometa. Bekangala kiamalu, mu nzaza yo wanana ye mambu mayingi mampasi. Timoteo kazeye ko kana vo osinga vutuka diaka kuna nzo au.

Nki kiafila Timoteo mu sola e mpila zingu kiaki? Nkia nluta kadi vua? Aweyi tulenda tanginina lukwikilu lwa Timoteo?

Yambula twavovela lusansu lwa Timoteo vitila kasisa e mbanza kazingilanga. Nanga ku mbanza Luseta kawutukila. Luseta mbanza akete yakala, yazala ye maza. O nkangu wazaya e ndinga Kingerekia, kansi Kilukaonia mpe bavovanga, eyayi i nding’au yakingutukila. Lumbu kimosi, e mvuanga yakota mu mbanza yayina. Paulu wa ntumwa yo Banaba ana bakala vo misionario, balwaka kuna mbanza ampwena ya Ikonio yakala lukufi ye Luseta. Ekolo basilanga umbangi, Paulu wamona mbevo mosi a malu ona wasonga lukwikilu lwakieleka. Paulu wavanga masivi, wawuka mbevo ndiona.—Mavangu 14:5-10.

Wantu ayingi muna mbanz’a Luseta bakwikilanga muna savu yavovanga vo nzambi zakitukanga wantu yo kwiza mu zunga kiakina. Muna kuma kiaki, bayikila Paulu vo Ereme, o Banaba vo Zeuse. Diampasi diakala kwa Akristu awaya mu sima e ndonga balembi kubakelela yimenga.—Mavangu 14:11-18.

Kuna kwa wantu akaka kuna Luseta, e nkingula yayina ke yakala ya zizambi ko. Kansi, ya wantu bayiza kubasamunwina nsangu zambote. Muna bonga e nona, Loi wa musi Yuda yo mwan’andi Yunike ona wakala yo yakala wa musi Ngerekia, * bawá Paulu yo Banaba ye kiese kiawonso. Owau bakala ye lau dia wá e nsangu zina Ayuda akwa kwikizi balakukilanga o moyo. E nsangu zazi zayikanga vo Masia wayiza yo lungisa ungunza wawonso wasonama mu Nkand’a Nzambi mu kuma kiandi.

Yindula una Timoteo kamona vava Paulu kabakingula! Timoteo walongwa “tuka muna kinsedia” vo kayangalelanga Diambu dia Nzambi. (2 Timoteo 3:15) Nze ngudi andi yo nkak’andi, Timoteo wabakula vo Paulu yo Banaba ludi balonganga mu kuma kia Masia. Yindula mpe e koka dina Paulu kawuka. Tuka muna kileke, Timoteo  nkumbu miayingi kamonanga muntu ndiona muna nzila. Owau, Timoteo omwene muntu ndioyu okangalanga mu nkumbu antete. Ke diasivi ko vo Yunike yo Loi bakituka se Akristu, i bosi kuna kwalanda Timoteo mpe wakituka Nkristu. O unu, mase ye nkaka balenda longoka mayingi mu kuma kia Yunike yo Loi. Nga olenda kala se mbandu ambote kwa matoko ye ndumba?

Awana bakituka se Akristu kuna Luseta, bakala ye kiese mu zaya e vuvu kiasilwa nsilu kwa alandi a Kristu. Kansi, balongoka mpe vo o kala nlandi a Yesu mpasi diadi kubatwasila. Ayuda kuna Ikonio ye Antiokia ana bamenganga Paulu yo Banaba, bayenda kuna mbanz’a Luseta. Bavukumuna nkangu a mbanza yayina kimana batelamena Paulu yo Banaba. Ke vavioka ntangwa yayingi ko, wantu bayantika tuba Paulu matadi. Bangwanda yavana kafwa kimfwa nkanda. Bankoka kuna mbazi a mbanza, babanza vo ofwidi.—Mavangu 14:19.

Akristu kuna Luseta bayenda vana Paulu kakala yo kunzunga. Kalukatikisu ko vo bayangalala vava Paulu katelama yo kota muna mbanz’a Luseta kuna unkabu wawonso. Muna lumbu kialanda, yandi yo Banaba bayenda kuna mbanz’a Delebe mu kwamanana samuna e nsangu zambote. Vava basadisa wantu ayingi a mbanza yayina mu kituka se alongoki, kuna unkabu wawonso bavutuka kuna Luseta. Mu nkia kuma? Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Bakumikini alongoki yo kubakasakesa basikila muna lukwikilu.” Yindula Timoteo vava kawanga Paulu yo Banaba ekolo bakasakesanga Akristu vo avo bazindalele muna mpasi zazina bevua nsendo kuna sentu. Babavovesa vo: “Muna mpasi zayingi i tufwete kotela muna Kintinu kia Nzambi.”—Mavangu 14:20-22.

Timoteo wamona una mvovo miami mialunganena kwa Paulu, kadi wabangikwa mu kuma kia samuna e nsangu zambote. Muna kuma kiaki, Timoteo wazaya wo vo avo otanginini e mbandu a Paulu, nkangu kuna Luseta yo se diandi bekunsia kitantu. Kansi, kayambula ko vo ediadi diankakidila mu baka nzengo za sadila Nzambi. O unu, vena ye matoko mayingi bena nze Timoteo. Bevanganga kikundi yo wantu bena yo lukwikilu lwasikila, ana balenda kubakasakesa yo kubakumika. Ke beyambulanga ko vo kitantu kiabasima mu sambila Nzambi aludi.

Nze una tumwene ova ntandu, nanga mvu miole yovo tatu miavioka i bosi Paulu wakingula diaka mbanz’a Luseta. Yindula e kiese bamona Timoteo, ngudi andi yo nkaka andi vava Paulu kalwaka kumosi yo Sila. Ntangw’a kiese mpe yakala kwa Paulu. Wamona vo e salu kavanga kia longa e ludi kuna Luseta nluta kiatwasa. O Loi yo mwan’andi Yunike bakituka se Akristu, ana Paulu kayikila vo bakala yo “lukwikilu lwakondwa kivunina.” (2 Timoteo 1:5) Adieyi tuvova mu kuma kia Timoteo?

Paulu wamona mpe vo nleke Timoteo wanungunuka muna nkutakani. Timoteo “kimbangi kiambote kasilwanga kw’ampangi,” ke muna mbanz’a Luseta kaka ko kansi ye kuna Ikonio eyi yakala tezo kia 32 ma kilometa. (Mavangu 16:2) Ekuma Timoteo kasanisinwanga?

“Tuka muna kinsedia,” Timoteo walongwa “sono yavelela” kwa ngudi yo nkak’andi eyi yakala yo luludiku lwambote mu kuma kia aleke. (2 Timoteo 3:15) Tala kimosi muna sono yayi: “Yindula Nsemi aku muna lumbu yaku ya kileke.” (Kimpovi 12:1) E mvovo miami miakasakesa Timoteo vava kakituka Nkristu. Wabakula vo e mpila yambote ya sungamena Nsemi andi i samuna e nsangu zambote mu kuma kia Kristu wa Mwan’a Nzambi. Malembe-malembe, Timoteo wayantika sunda e nsoni zandi yo samuna e nsangu zambote mu kuma kia Yesu Kristu kuna unkabu wawonso.

Awana bavitanga o ntu muna nkutakani bamona lunungunuku lwa Timoteo. Kalukatikisu ko vo bayangalalanga mona nleke ndioyo vava kakasakesanga ampangi muna nkutakani. Edi disundidi o mfunu, Yave wamona lunungunuku lwa Timoteo. Nzambi wasakula ungunza mu kuma kia Timoteo, ungunza wau wavovelanga e mpila salu kadi sala muna nkutakani. Vava Paulu kavutuka kuna Luseta, wamona vo Timoteo olenda kubasadisa muna salu kia kimisionario. Ampangi muna Luseta batambulwila vo kenda yau. Muna kuma kiaki, banteseka moko. Ekiaki i sinsu kiasonganga vo Timoteo wasolwa mu sala salu kiamfunu kia Yave wa Nzambi.—1 Timoteo 1:18; 4:14.

Tulenda yindula una Timoteo kamona mu kuma kia mbebe yampwena kavewa! Yandi wakubama kakala muna kwenda. * Aweyi kamona o se dia Timoteo vava mwan’andi kavewa salu kiaki? Se diandi kayangalala ko. Adieyi tuvova mu kuma kia ngudi yo nkak’andi? Nga batokananga mu kuma kiandi kana una vo bayangalala vo kasala e salu kiakina? Avo i wau, ke diambi kwandi ko.

Edi kaka tuzeye vo Timoteo wayenda yo Paulu. Nze una usonganga e mvovo miantete mia longi diadi, Timoteo wayantika kangala yo ntumwa Paulu. Vava kasisanga e mbanz’a Luseta, malembe-malembe wavavukanga e nzo au yo kwenda kuna kalembi zaya. Vava bakangala mu kolo kiandá, yau tatu balwaka kuna mbanz’a Ikonio. I bosi, Timoteo wamona una Paulu yo Sila bazayisilanga Akristu o luludiku lwatuka kwa selo yambuta bakala kuna Yerusaleme. Wamona mpe una bakumikina lukwikilu lwa ampangi kuna Ikonio. (Mavangu 16:4, 5) Kansi, o lwaluna i lubantiku kaka.

Vava bakingula e nkutakani za Ngalatia, bakangala mafunda ye mafunda ma kilometa muna nzila za Roma mu kwenda kuna node ye este ya mbanz’a Ferungia. Balanda luludiku lwa mwand’avelela a Nzambi yo kwenda kuna mbanz’a Teroa, i bosi bakota mu nzaza yo kwenda kuna Makedonia. (Mavangu 16:6-12) Kuna Makedonia, Paulu wamona o mfunu wa lusadisu lwa Timoteo. Paulu wasisa Timoteo yo Sila kuna Beroya. (Mavangu 17:14) Paulu watuma nkutu Timoteo kuna Tesalonika yandi mosi. Kuna mbanza yayina, Timoteo watanginina e mbandu a Paulu yo kumika lukwikilu lwa Akristu.—1 Tesalonika 3:1-3.

 Kuna kwalanda, Paulu wasoneka mu kuma kia Timoteo vo: “Kina yo muntu ankaka ko wina ye tima nze yandi, ona otoma tokanenanga mambu meno.” (Filipi 2:20) Kimbangi kiaki ke kiakala kiankatu ko. Timoteo wakivananga emvimba muna salu kia Nzambi, wasonga lulembamu yo luzindalalu muna ntangw’a mpasi. Ekwe mbandu ambote kwa aleke o unu! Nusungamena vo mavangu meno i mau mekunutwasila lusanisinu. Avo u nleke, una ye lau dia vanga nkumbu ambote muna sianga Yave wa Nzambi va fulu kiantete muna zingu kiaku, zolanga akaka yo kubazitisa.

Timoteo yo nkundi andi Paulu basadila kumosi mu tezo kia 14 dia mvu. Wakala kumosi yo Paulu muna ntangw’a mpasi ye ntangw’a kiese. (2 Korinto 11:24-27) Timoteo wasiwa nkutu mu pelezo mu kuma kia lukwikilu lwandi. (Ayibere 13:23) Nze Paulu, Timoteo mpe wazolanga yo tokanena e wete dia mpangi zandi z’Akristu. Paulu wasoneka mu kuma kiandi vo: “Nsungamene mansanga maku.” (2 Timoteo 1:4) Nze Paulu, Timoteo ‘wadila ye awana badilanga,’ wabasonganga mpe ngemba muna kubakasakesa yo kubafiaulwisa. (Roma 12:15) Diambote konso muntu mu yeto katangininanga e mbandu andi.

Ke diasivi ko vo Timoteo wakituka se nkuluntu ambote muna nkutakani. Paulu wamvana mbebe ya kingula yo kasakesa nkutakani. Wamvana mpe wisa kia tumbika akuluntu ye selo ya salu muna nkutakani.—1 Timoteo 5:22.

Paulu watoma zolanga Timoteo, wamvananga tuludiku ye malongi mambote. Wakasakesa Timoteo kayivana emvimba muna salu kia Nzambi yo kwamanana nungunuka. (1 Timoteo 4:15, 16) Wankasakesa mpe vo kayambudi ko vo kileke ye nsoni zandi zankakidila mu singika konso diambu. (1 Timoteo 1:3; 4:6, 7, 11, 12) Paulu wanzayisa nkutu dina kafwete vanga mu kuma kia kimbevo kiandi kia vumu.—1 Timoteo 5:23.

Kuna kwalanda, Paulu wabakula vo e mfoko a zingu kiandi ifinamene. Vitila kavondwa, Paulu watwikila Timoteo nkanda wansuka. Muna nkanda wau Paulu wavova vo: “Sia sungididi kia kwiza oku ngina, kuzingila ko.” (2 Timoteo 4:9) Paulu watoma zolanga Timoteo, wanyikila nkutu vo “mwan’ame anzolwa ye nkwa kwikizi muna Mfumu.” (1 Korinto 4:17) Kalukatikisu ko vo Paulu wazola vo Timoteo kakala vana ndambu andi vava lufwa lwandi lwafinamanga. Diambote konso muntu mu yeto kakiyuvulanga: ‘Nga wantu bekumpavanga muna kubafiaulwisa vava bekalanga mu mpasi?’

Nga Timoteo walenda monana yo Paulu? Katuzeye ko. Kansi, edi kaka tuzeye vo Timoteo wavanganga mawonso muna fiaulwisa yo kasakesa Paulu ye mpangi zankaka. Wazingila ngwizani ye nsas’a nkumbu andi Timoteo, i sia vo “Ndiona Ozitisanga Nzambi.” Timoteo watusisila mbandu ambote ya lukwikilu eyi tufwete tanginina, diakala vo tu aleke yovo ambuta.