SARA otelamene vana kati kwa seka dia nzo andi, otadidi mu ndambu-ndambu. Se yindula o nkento a mwisi Oriente una yo meso mambote-mbote. Nga nkenda kena zau? Avo i wau, ke dikala diampasi ko mu bakula ekuma kakendalele. Mambu mayingi mambote mavangamene omu nzo yayi. Sara yo Abarayama wa nkaz’andi anzolwa, zingu kia kiese bena kiau omu nzo yayi. * Ntwadi besalanga muna tomesa e nzo au.

Muna mbanz’a Ure bezingilanga, mbanza yazala ye akwa umbangu ye minkiti. Dianu vo, mavua mayingi bena mau. Kansi kuna kwa Sara, e nzo yayi lekwa kiamfunu, ke fulu kia lundila kaka salanganu yandi ko. Mwamu nzo yayi, mambu mayingi ma kiese ye ma nkenda bawananene mau mu mvu miayingi. I mwamu mpe besambidilanga Yave wa Nzambi au ona betoma zolanga. I dianu o Sara ketoma zolelanga e mbanza yayi.

Kansi owau e ntangwa ifwene kwa Sara mu yaluka yo kwenda ku fulu kina kazeye ko. Nanga Sara mvu 60 kena miau, kana una vo i wau, kafwete kwenda zingila kuna zunga ka zeye ko, yo yantika e zingu kiazala ye mpasi ye vonza, kena ye vuvu kia vutuka omu nzo yayi ko. Ekuma o Sara kevangila e nsobani zazi zampwena muna zingu kiandi? Adieyi tulenda longoka muna lukwikilu lwandi?

Nanga Sara mu mbanz’a Ure kasansukila. O unu, e mbanza yayi yakituka se zumbu. Kansi muna lumbu ya Sara, e nzaza za minkiti zayizilanga muna nkoko ye muna Nzadi ya Uferate, zatwasanga lekwa yamfunu yatukanga mu fulu yandá kimana yatekelwa mu mbanz’a Ure yazala ye kimvuama. E nzila za mbanza zazalanga yo wantu, e nzaza zayingi zaningamanga vana kumu yo ulolo wa lekwa. Se yindula Sara osansukilanga omu mbanza yayi ya kimvuama, ozeye wantu ayingi muna nkumbu zau. O wantu mpe batomene kunzaya, kadi nkento ambote-mbote. Muna kanda diampwena kawutukila.

Sara oyikwanga muna Nkand’a Nzambi mu kuma kia lukwikilu lwandi lwasikila. Kansi ka kwikilanga mu nzambi a ngonde ko, ona wasambilwanga muna mbanz’a Ure. E nzambi yayi yatungilwa nzo yandá muna mbanz’a Ure. Sara wasambilanga Yave wa Nzambi aludi. Nkand’a Nzambi ke uyikanga e tuku dia lukwikilu lwa Sara ko. Kuna lubantiku, o se diandi teke kasambilanga. Muna mawonso mavangama, Sara wasompwa kwa Abarayama, ona wansunda mu kimbuta kia mvu kumi. * (Etuku 17:17) Kuna kwalanda, Abarayama wazayakana vo yandi i “se dia awonso bena yo lukwikilu.” (Roma 4:11) O longo lwau lwambote lwakala, bazitisanga muntu yo nkwandi, batoma mokenanga ye batoma wizananga kana nkutu muna ntangw’ampasi. Vana ntandu a mawonso tuyikidi kala, Abarayama yo Sara bakala ye ngwizani ambote mu kuma kia zola kwau muna Nzambi au.

Sara watoma zolanga Abarayama wa nkaz’andi, yau awole muna mbanz’a Ure bazingilanga, vamosi  ye yitu yau. Ke vavioka mvu miayingi ko, diambu diampasi diabalwakila. Nkand’a Nzambi ukutuvovesanga vo Sara “sita kwandi; kakala yo mwana ko.” (Etuku 11:30) Landila e fu ya kisi nsi ya tandu kiakina, Sara diambu diampasi kanwananga diau. Kansi wasikila ye kwikizi kwa Nzambi ye kwa nkaz’andi. Loti wa mwan’a nkazi a Abarayama ona wafuilwa o se, wakituka se mwan’au. Bakwamanana zinga vamosi yavana mambu masoba.

Lumbu kimosi Abarayama wayiza kwa Sara ye kiese kiawonso. Ka kwikilanga ko muna diambu diavangama. O Nzambi ona besambilanga wamokena yo Abarayama, wamoneka kwa yandi muna lusadisu lwa mbasi! Se yindula Sara otadidi nkaz’andi yo meso ma nzola, unyuvuidi vo: “Nkia diambu o Nzambi kavovese? Dodokolo, unzayisa!” Nanga Abarayama wateka vuanda yo yindula, i bosi kavovesa Sara dina Yave kavova, oku vo: “Katuka omu nsi aku ye yitu yaku, wenda kuna nsi ikusonga.” (Mavangu 7:2, 3) E ntima miau vava mivuvamene, bayantikidi yindula e salu kina Yave kabavene. Divava vo basisa e nzo au, zingu kiau kiambote yo yantika zinga nze wantu bakondelo fulu. O Sara Adieyi kevova? Abarayama otadididi kaka nkaz’andi. Nga Sara oyikama nkaz’andi muna nsobani zazi zampwena muna zingu kiau?

E nzengo za Sara zilenda kutukendeleka. Tulenda vova vo, ‘Mono yo nkaz’ame ke twalombelo diambu dia mpila yayi ko kwa Nzambi!’ Nga ke nzengo zimosi ko tufwete baka yeto awonso? E nza tuzingilanga yazala ye loko dia nzimbu, ikutukasakesanga twasianga mavua ye lekwa yankaka va fulu kiantete muna zingu. Kansi, Nkand’a Nzambi ukutuwondelelanga twabaka nzengo zankaka, i sia vo, twasia mambu ma mwanda va fulu kiantete, twavanga luzolo lwa Nzambi ke lwa yeto kibeni ko. (Matai 6:33) Vava tuzaya e nzengo zina Sara kabaka, tulenda kukiyuvula, ‘Nkia nzengo mfwete baka muna zingu kiame?’

Ekolo Sara kekubikanga e lekwa, vena ye diambu dikuntokanesanga, nki kenata ye nki kesisa. Kalendi nata lekwa ya zitu ko ina e buluku ye samo ke ilenda nata ko, kafwete nata kaka lekwa ikunsadisa muna zingu kiau kia kinyungani. Divava vo bateka lekwa yankaka yovo kaya yo. Vava bevaika muna mbanza, Sara olenda viokela vana zandu mu sumba mbwaza, mbizi, bundu, mvuatu ye lekwa yankaka bevua o mfunu.

Nanga diampasi diakala kwa Sara mu sisa e nzo andi. Avo e nzo andi yatungilwa nze una wakala e nzo zayingi za mbanz’a Ure nze una asatuludi bevovanga, ozevo diampasi kikilu diakala kwa Sara mu sisa mawete ma nzo andi. Nzo zayingi za mbanz’a Ure zakalanga ye masuku 12 ye sima ya maza mambote ye pompi muna nzo. Kana nkutu e nzo ya nsukami yakalanga ye nludi ambote, yaka yatoma ntungwa ye kielo kiabindikilwanga mu sengwa. Nga nzo  ya ngoto ilenda kakidila muivi kalembi kota yo yiya? Nga ilenda tanina muntu mu bulu yansita nze nkosi, ngo, urse ye mbulu? E yayi i bulu yakalanga mu fulu yayingi muna tandu kiakina.

Adieyi tuvova mu kuma kia yitu yandi? Nani o Sara kesisa? Nzambi wakanikina vo, ‘katuka omu nsi, sisa yitu yaku.’ Ekwe diambu diampasi kwa Sara! Wau vo nkento ambote, nanga wakala ye mpangi zamakala ye zamakento, tata nkento, ye ngudi za nkazi. Watoma kubazolanga, kansi owau nanga ke bemonana diaka ko. Kansi, kuna unkabu wawonso, Sara wakubikanga e lekwa yandi lumbu ke lumbu, yavana kiafwana e lumbu kia kwenda.

Kanele vo diampasi kwa yandi, Sara wafokola kubika e lekwa yandi, yo vingila e lumbu kina basola mu kwenda. Wau vo Tera yandi i nkulu au, divava vo kenda kumosi yo Abarayama yo Sara, kanele vo mvu 200 se kena miau. (Etuku 11:31) Sara salu kiampwena kena kiau kia lunga-lunga Tera una vo se nunu kwandi. Loti mpe okwenda yau, kadi bafwete lemvokela Yave yo “katuka muna nsi ya Akaladi.”—Mavangu 7:4.

Yau awonso bavaikidi, bele ntete kuna node ya Karani, tezo kia kilometa 960, bendele muna nzil’a nkoko a Uferate. Vava balweke kuna Karani, bavundidi fioti. Tera oyoyele, kelenda diaka kangala ko. Bayantikidi zingila muna Karani yavana Tera kafwa muna kimbuta kia mvu 205. Vitila bayaluka muna vata diadi, Yave omokene diaka yo Abarayama, umvovese diaka vo kayaluka omu nsi yayi yo kwenda muna nsi ina Yave kekunsonga. Kansi, mu kolo kiaki, Nzambi okudikidi nsilu wakiese, oku vo: ‘Ikukitula se zula kianene.’ (Etuku 12:2-4) Vava bayalukidi muna Karani, Abarayama mvu 75 kena miau, vo i Sara mvu 65, kansi yamu wau ke bena yo mwana ko. Ozevo, aweyi Abarayama kekitukila se zula kianene? Nga kafwete sompa nkento wankaka? Muna tandu kiakina, ke diakala diambi ko mu sompa akento ayingi. Nanga Sara watokanenanga mpe diambu diadi.

Kuna kwalanda, bayalukidi muna Karani, basimbidi e nzila, bele kwau. Nanga olenda kiyuvula, aki nani bele yau? O lusansu luvovanga vo e yitu ya Abarayama basidi ye mavua mawonso bakala mau kumosi mpe yo “wantu babakila muna Karani.” (Etuku 12:5) Aki nani i wantu awaya? Ndonga muna yau ntaudi. Kansi, ke dialukatikisu ko vo Abarayama yo Sara bazayisanga lukwikilu lwalu kwa awana bakala yo luzolo lwa wá. Sono yankulu ya Ayuda yasasila vo muna wantu beyikwanga muna sono kiaki mwakala mpe ye minkwikila mia kiyuda ye wantu ana bayikama Abarayama yo Sara muna sambila Yave. Avo i wau, o lukwikilu lwasikila lwa Sara lwankumikanga vava kazayisanga wantu ankaka o mambu ma Nzambi andi ye vuvu kiandi muna yandi. Ekwe diambu diamfunu kwa yeto mu yindula! Omu lumbu yayi o wantu ke bena yo lukwikilu ko ngatu vuvu. Vava olongokanga diambu diambote muna Nkand’a Nzambi, nga olenda dio zayisa kwa muntu ankaka?

Vava basaukidi o nkoko a Uferate, nanga muna lumbu kia 14 kia ngonde a Nisani, mu mvu wa 1943 vitila tandu kieto, bele kuna sude muna nsi ina Yave kabasila o nsilu. (Luvaiku 12:40, 41) Se yindula Sara, ekolo kesivikanga mawete ma nsi yo yangalela e nsungi zandi. Ekolo Abarayama kena vana ndambu a nti wanene wa More kuna zunga kia Sekeme, Yave omonekene diaka kwa yandi, owau Yave ovovese Abarayama vo: “Kwa mbongo aku ivana e nsi yayi.” O nkumbu wau, o mvovo “mbongo” nsas’a yampwena wina kwa Abarayama! Nanga Abarayama oyindwidi e mpatu ya Edene, muna Yave kasakula vo vekala ye mbongo isinga fwasa Satana. Yave wateka vovesa Abarayama vo e zula kina kivaikila muna mbongo andi, kiziula e nzila mu sambula makanda mawonso ova nza.—Etuku 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Kansi, zaya dio vo Abarayama yo Sara ye wantu au mpasi zayingi bamona. Vava Abarayama kamwene vo o mvengele ukotele muna nsi ya Kenani, obakidi e nzengo za katuka mo, yo kwenda zingila kuna sude ya Engipito. Kansi oyindwidi e vonza kilenda kubabwila muna zunga kiakina. Muna kuma kiaki, vava befinamanga kota muna Engipito, Abarayama ovovese Sara vo: “Dodokolo, ungwa! Nzeye wo vo u nkento ambote-mbote. Vava esi Engipito bekumona, bevova vo: ‘Ndioyo i nkaz’andi.’ Ozevo, mono i bevonda, vo i ngeye moyo bekusisa. Dodokolo, ubavovesa vo u nsang’ame, kimana balembi kumvanga e mbi mu kuma kiaku, watanina o moyo ame.” (Etuku  12:10-13) Ekuma Abarayama kalombele kwa Sara kavanga e diambu diadi?

Abarayama ke nkwa luvunu ko, nze una avezi bevovanga. Dia ludi vo Sara nsang’andi kikilu kakala. Abarayama watoma yindula vitila kamokena yo Sara. Yau nzole bazaya wo vo kevena diambu ko disundidi o mfunu avo ke luzolo lwa Nzambi ko lwa kubavana e mbongo ye zula muna Abarayama. Ozevo, mun’owu wa luzolo lwa Nzambi Abarayama kalendi fwa nkutu ko. Vana ntandu, asatuludi bevovanga vo muna lumbu yayina diatoma vangamanga muna Engipito, nkwa wisa okutumwini nkento angani yo vondesa yakala diandi. Ozevo, Abarayama nzengo za ngangu kabaka, Sara walemvokela nkaz’andi kuna lulembamu lwawonso.

Kuna kwalanda, o mambu mabwa masonga vo Abarayama ndungidi kakala yau muna mona wonga. Lumbu kimosi akuluntu a Faro bamwene vo Sara nkento ambote-mbote. Bele dio zayisa kwa Faro, ubakanikini vo bambonga beza yandi. Se yindula e ntantu za Abarayama yo wonga wa Sara. Kansi zaya dio vo Faro kabangika Sara ko, wansonga o zitu. Nanga wavanga wo kimana o Sara kasivika mavua mandi, kamokena yo “mpangi” andi kimana Faro kambonga se nkaz’andi.—Etuku 12:14-16.

Se yindula Sara muna lûmbu lwa ntinu otelamene vana zianela otalanga lekwa yawonso ina mo. Se yindula una Sara kamwene wau kena diaka muna nzo yatoma ntungwa ina yo nludi ambote ye madia mambote kedianga. Nga wavukumunwa kwa mawete mama mana masundidi nkutu mawete kasisa muna mbanza Ure? Se yindula e kiese kadi mona o Satana, kele vo Sara kabembola Abarayama yo kituka se nkaz’a Faro! Kansi o Sara kavanga wo ko. Wasonga kwikizi muna nkanz’andi, muna longo lwandi ye kwa Nzambi andi. Diambote kwa awana basompa mu nza yayi yambi, basonganga kwikizi kia mpila yayi kwa akazi au. Nga olenda tanginina mbandu a Sara ya songa e kwikizi kwa yitu ye akundi aku?

Muna tanina Sara, Yave watwika vuku kwa Faro ye kwa esi nzo andi. Vava Faro kazaya vo Sara nkaz’a Abarayama, wamvutula kwa nkaz’andi yo kumvovesa vo yau awonso bakatuka mu Engipito. (Etuku 12:17-20) Ekwe kiese kamona Abarayama vava katambula nkaz’andi! Sungamena dio vo kuna zola kwawonso Abarayama wavovesa Sara vo: “Nzeye wo vo u nkento ambote-mbote.” Kansi Abarayama kasanisina kimote kia Sara ko. Kansi watoma yangalelanga o vienga kwa kati kwa Sara, e fu yambote ina Yave kezolanga muna akento. (1 Petelo 3:1-5) Yeto awonso tufwete sianga e ngolo mu kala yo vienga kwaku. Avo tusidi mambu ma mwanda va fulu kiantete muna zingu kieto, sadisa o wantu bavua o zayi wa Nzambi, yo lemvokela e nsiku mia Nzambi musungula muna ntangwa ina tutontwangwa, tukala twafwana mu tanginina lukwikilu lwa Sara.