O lukutakanu lwa mvivu lwa mvu wa 2020 lwaswaswana kikilu lwakala. I lukutakanu lwantete lwa mvivu lwabandulwa yo siwa muna Internete! Kansi, kuna Malawi ye Moçambique ayingi muna mpangi zeto ke basadila Internete ko mu landa lukutakanu lwalu. Aweyi balandila lo?

 E Buka kia Afidi ye Buka kia Alongi muna Buka kia Selo Yambuta bavana o nswa vo o lukutakanu lwa mvivu lwa landilwa mu televizau ye radio kuna Malawi ye Moçambique. Ekuma e lau diadi diavaninua kaka muna nsi zazi? E Malawi imosi muna nsi zina vo Internete ntalu ayingi ifwanga. Muna diadi, akete kaka muna Mbangi za Yave bekalanga ye lau dia sadila Internete. O mpangi William Chumbi, mosi muna Afidi a Vula dia Malawi wavova vo: “O sadila radio ye televizau i lau kaka twakala diau mu lenda lwakisa madia ma mwanda kwa mpangi zeto.” O mpangi Luka Sibeko, osadilanga mpe muna Buka kia Afidi a Vula dia Malawi wavova vo: “Kele vo ke twasadila radio ye televizau ko mwamu zunga kieto, ampangi akete kaka badi baka e nluta mia lukutakanu lwa mvivu.” Kuna Moçambique mpe, wantu akete kaka besadilanga e celular ye tablet, lembi yindula Internete.

 Muna kuma kia vuku kia COVID-19, o tukutakanu twa nkutakani mu nzila zankaka za televizau ye radio twalandilwanga. a E mpangi zeto bayenda lomba diaka kwa mfumu za televizau ye radio batuvana diaka e ntangwa mu songa lukutakanu lwa mvivu.

 E mpangi zeto kuna Malawi bawanana ye nkakalakani zampwena. Nkumbu miayingi muna radio ye televizau, konso muntu ozolele songa programa andi, ola mosi kaka kevewanga. Asadi a radio ye televizau ke bakala ye ziku ko vo wantu besia e sungididi muna programa izingila kolo kiandá. Kansi, ampangi babasasila vo e salu kieto i sadisa o nkangu. Kana nkutu mwamu nsungi a vuku, tufiaulwisanga nkangu muna kubasamunuina e nsangu zambote za Bibila ezi zilenda sadisa wantu muna mbanza ye mavata kimana bakala ye fu yambote ye nzo zakiese. Vava asadi a televizau ye radio bawa ediadi, batambulwila e ndomba y’ampangi.

 Kuna Malawi, o lukutakanu lwa mvivu lwasongwa muna televizau imosi yo landilwa muna radio mosi. E televizau yayi ye radio ilwakanga muna nsi yawonso yo landwa kwa mafunda ye mafunda ma wantu. Kuna Moçambique, o lukutakanu lwa mvivu lwasongelwa muna televizau imosi yo landilwa muna 85 dia radio.

 Muna nsi zazi zau zole, mafunda 28.227 ma dolar b twafuta muna songa lukutakanu lwa mvivu muna televizau ye vioka 20.000 ma dolar twafuta muna radio. Muna radio zakete ke zilwakanga mu nsi yawonso ko, dolar 15 tufutanga, muna radio zampwena zilwakanga muna nsi yawonso 2.777 lwa dolar tufutanga.

 Mpangi zeto kuna Malawi besianga e sungididi kia toma sadila e nzimbu za nkayilu mieto. Muna bonga e nona, vava beyenda mokena ye mfumu za radio ye televizau, bakakula e ntalu ina balombwa, vana vena nkama muna ntalu balombwa, 30 bakakula. Ediadi diasadisa mu sala ye 1.711 dia dolar muna ntalu ina badi futa. Kuna Moçambique, muna kuma kia nkumbu eto ambote, ziku kieto yo lembi viokesanga ntangwa muna futa, e televizau ye radio zankaka zakulula e ntalu.

 E mpangi zeto bavutula kikilu matondo wau balanda lukutakanu lwa mvivu muna televizau ye radio. Mpangi Patrick una vo nkuluntu kuna Malawi, wavova vo: “Tuvutwidi matondo kwa Selo Yambuta muna mpila betokanenanga e wete dieto mu nsungi yayi ya vuku.” Mpangi Isaac kuna Malawi wavova mpe vo: “Ke tuna ye tablet ko ngatu celular, tuvutwidi kikilu matondo muna lau diadi tuveno kwa nkubik’a Yave kimana twalandila lukutakanu lwa mvivu muna radio. Muna kuma kia lau diadi, esi nzo ame awonso babakidi e nluta mia lukutakanu lwa mvivu. Tumwene vo, ekiaki i ziku kia zola kwa Yave muna nkangu andi.”

 Nteleki mosi kuna Moçambique, o lukutakanu lwa mvivu lwa 2020 i lukutakanu lwantete lwa mvivu kalungana. Wavova vo: “E nkubika ya landila lukutakanu lwa mvivu muna TV insungamese vo Yave i Nzambi a Mpungu-ngolo. E vuku ke kinkakididi ko mu kutuvana madia ma mwanda. Umpanini mo ngutu mwamu seka dia nzo ame. Mbwene e ziku kia zola vana vena nkungu a Yave. Ngina ye ziku vo ediadi i dibundu diakieleka.”

 Mpangi mosi una vo nkuluntu wavova vo: “Nzolele vutula matondo kwa buka kia ntaudi akwikizi yo lulungalalu muna mpila bekutulungila-lungilanga mu nsungi yayi ya vuku. E nkubika ya landila lukutakanu lwa mvivu mu radio ye TV isadisi ayingi omu yeto tumonanga e mpasi za konkwa kwa nzimbu mwamu nsi za usukami. Tutomene landa programa yawonso ye tubakidi nluta miayingi.”

 Muna kuma kia lukutakanu lwa mvivu lwa mvu wa 2021, e buka kia Afidi ye buka kia Alongi bevene mpe o nswa vo lwalandilwa muna televizau ye radio muna zunga yankaka. Akweyi kutukanga e nzimbu tusadilanga kimana lukutakanu lwa mvivu lwavangamena mu nzila zazi? Muna nkayilu mieto mia salu kia nz’amvimba, miayingi muna nkayilu miami mivaninuanga mu mpila zayingi muna nzil’eto donate.dan124.com. Tuvutwidi matondo muna nkayilu miaku miamvevo.