Nani i Nzambi Aludi?
Kapu Kia 3
Nani i Nzambi Aludi?
1. Ekuma ndonga bekwikilanga e mvovo miantete mia Nkand’a Nzambi?
AVO tadidi ezulu muna fuku, nga kusivika ko muna mon’o ulolo wa ntetembwa? Aweyi olenda vova muna kuma kia nkal’au? Adieyi ovova mu kuma kia lekwa ya moyo yin’ova Ntoto—mvuma za mpila mu mpila, nuni ye ngimbila zau, mbizi zanene zi timuka muna kalunga? Ke tulendi yo manisa soneka ko. Yawonso yayi ke yakivanga ko. Ke di’esivi ko vo ndonga bekwikilanga muna mvovo miantete mia Nkand’a Nzambi mivovanga vo: “Muna lubantiku o Nzambi wasem’ezulu ye nza”!—Etuku 1:1.
2. O Nkand’a Nzambi adieyi kevovanga mu kuma kia Nzambi, ye adieyi kekututumanga twavanga?
2 O wantu bavambana kikilu bena muna kuma kia Nzambi. Akaka bebadikanga vo o Nzambi ka nkuma a uwuntu ko. Mazunda makaka besambilanga akulu au afwa, bekwikilanga vo Nzambi vala kikilu kena kalendi bakakana ko. Kansi o Nkand’a Nzambi usonganga vo o Nzambi aludi muntu a kieleka o kutuvwang’o mfunu. I kuma ukutukasakesanga ‘tuavava Nzambi,’ oku vo: “kavavukidi muna konso muntu vava twina ko.”—Mavangu 17:27.
3. Ekuma kadilendakana ko dia vanga fwaniswa kia Nzambi?
3 E mpw’a Nzambi ayeyi? E ntaudi zandi zakaka bamona mona-meso kia nkal’Andi ya nkembo. Muna mona-meso yayina o Nzambi wayifwananisa ne yandi ovwende va kunda, yo temesang’o ntemo ampwena. Kansi, awana bamona e mona-meso yayi ke bazayisa e mpwa a ndose andi ko. (Daniele 7:9, 10; Lusengomono 4:2, 3) E kuma vo “O Nzambi i mwanda;” kena ye to kia kiwuntu ko. (Yoane 4:24) Elo, ke dilendakana ko dia vang’eteke kia konso mpwa a nitu yifwanana yo Mvangi eto, kadi “O Nzambi, ke vena nkutu ona wakumona ko.” (Yoane 1:18; Luvaiku 33:20) Kansi kadi, o Nkand’a Nzambi ukutulonganga mayingi mu kuma kia Nzambi.
O NZAMBI ALUDI UNA YE NKUMBU
4. O Nkand’a Nzambi nkia nkumbu zakaka keyikilanga Nzambi?
4 Muna Nkand’a Nzambi, o Nzambi aludi oyikilwanga mu mvovo nze i miami: “Nzambi a Mpungu-ngolo,” “Mpungu,” “Nsemi Ampwena,” “Nlongi Anene,” “Mfumu,” “Ntinu a mvu ya mvu.” (Etuku 17:1; Nkunga 50:14; Kimpovi 12:1; Yesaya 30:20; Mavangu 4:24; 1 Timoteo 1:17) Muna yindulang’e nkumbu zazi dilenda kutusadisa mu wokesa o zayi wa Nzambi.
5. E nkumbu a Nzambi nani, nsonama kwa yasonama muna Sono ya Kiyibere?
5 Kansi kadi, o Nzambi ovwidi nkumbu ya yandi kwandi kaka, yasonama tezo kia 7.000 muna Sono ya Kiyibere—isundidi o lutangu lwa konso nkumbu ezi keyikilwanga. Vioka 1.900 za mvu, muna kuma kia vumi wa kondwa lukwikilu, esi yuda bayambula yika e nkumbu a Nzambi. O masono ma kiyibere ma Nkand’a Nzambi ke masonekwanga ye (vogal) ko. Ozevo ke vena owu tulenda zayila ko una o Mose, Davidi yovo wantu akaka kuna nkulu bayikilanga e sono ya (יהוה) ina yasonenwang’e nkumbu a Nzambi. Akaka akwa ngangu bamona vo e nkumbu a Nzambi nanga “Jave” yovo “Yave,” yayikilwanga, kansi ke bena ye ziku ko. Muna ndinga Kikongo “Yave” i mpila yitoma sadilwanga se kolo kiayingi, ye betela ina y’ezi zitambulwilwanga mu ndinga zayingi.—Tala Luvaiku 6:3 yo Yesaya 26:4.
EKUMA TUFWETE SADILANG’E NKUMBU A NZAMBI
6. O Nkunga 83:18 aweyi uvovele muna kuma kia Yave, y’ekuma tufwete sadilang’e nkumbu andi?
6 Yave, i nkumbu a Nzambi kibeni, ina yo mfunu muna kunswaswanisa ye nzambi zawonso zakaka. I diau e nkumbu yayi yasonama nsonama zayingi muna Nkand’a Nzambi, kemusungula muna Sono ya kiyibere. Asekodi engi kebesadilanga nkumbu a Nzambi ko, kansi Nkunga 83:18 watoma kiesesa vo: “Nge kaka wina nkumbu a Yave, U Mpungu omu nza yawonso.” I diau vo diamfunu twasadilang’e nkumbu a Nzambi vava tukunyikanga.
7. E nsas’a nkumbu a Yave adieyi yikutulonganga muna kuma kia Nzambi?
7 Nkumbu a Yave yina nze mpova (verbo) muna kiyibere in’e nsas’a “kala” yovo “kituka.” Ozevo, e nsasa nkumbu a Nzambi “On’okadisanga.” I dianu vo Yave wa Nzambi okuyisonganga vo yandi i Tuku Dianene dia Makani. Olunganisang’aka makani mandi. Nzambi aludi kaka ofwana vwa e nkumbu yayi, kadi o wantu ke bena ye ziku ko vo e nkubika zau zilungana. (Yakobo 4:13, 14) Yave kaka olenda vova vo: “I una diambu diame divaika mu nu’ame: . . . disikila mun’edi ntwikidi dio.”—Yesaya 55:11.
8. Nki’ekani kasengomon’o Yave kuna kwa Mose?
8 Amase ma kanda dia ayibere, Abarayama, Isaki yo Yakobo ‘bavovelelanga nkumbu a Yave,’ kansi kebazayanga e nsasa a nkumbu yayi ya unzambi ko. (Etuku 21:33; 26:25; 32:9; Luvaiku 6:3) Oku sentu vava o Yave kasengomona ekani diandi dia kula e mbongo au, aneyisaele, muna uwayi wa Engipito yo kubavan’e “nsi ina ifwamfumukang’e kimvumina yo wiki,” nanga diamonekanga vo ke dilendakana ko. (Luvaiku 3:17) Kansi kadi, o Nzambi wasonga e nsas’akwele mvu ya nkumbu andi wau kavova kwa ngunz’andi Mose vo: “I wau wuwu voves’o wan’a Isaele vo, O Yave wa Nzambi a mase meno, o Nzambi a Abarayama, wa Nzambi a Isaki, wa Nzambi a Yakobo untumini kwa yeno: eyayi i nkumbu ame yamu mvu ya mvu, i luyindulu luame lulu yamu tandu ya tandu.”—Luvaiku 3:15.
9. O Faro aweyi kabanzilanga Yave?
9 O Mose walomba kwa Faro, wa ntinu a Engipito vo, kayambula aneyisaele benda, kimana bakunda Yave muna makanga. Kansi o Faro, wau kabadikilwanga nze nzambi, ye wau kakala vo nsambidi a nzambi zakaka za angipito, wavutula vo: “Nani i Yave, yawila nding’andi, yo sindika Isaele? Kizeye Yave ko; vana ntandu kisindika Isaele ko.”—Luvaiku 5:1, 2.
10. Muna Ngipito ya nkulu, nkia nzengo kabak’o Yave mu lungis’ekani diandi kuna kwa aneyisayele?
10 O Yave wabak’e nzengo muna lunganis’ekani diandi, wavanga una win’e nsasa a nkumbu andi. Watwika vuku kumi kwa angipito yankulu. E vuku kiambaninu kiavonda wan’awonso antete a angipito, kumosi yo mwan’a Faro wa nkwa umvwania. I bosi, angipito basindika-sindika Isaele benda. Kansi, akaka angipito batoma sivika o nkum’a Yave yavana basisa Ngipito bayenda kumosi yo aneyisaele.—Luvaiku 12:35-38.
11. Nkia masivi kasong’o Yave muna mbu Ambwaki, e mbeni zandi adieyi bazayiswa?
11 O Faro wa nkwa ntim’a mbadi ye vu kiandi, kia nkama za makalu ma vita, bavayika kinumana babaka diaka abundu au. Angipito vava bafinama, o Nzambi wavang’esivi dia bulanis’o maza ma mbu Ambwaki kimana aneyisaele basaukila vana ntoto ayuma. Vava abangiki bakota muna mbu, o Yave “okôlele tungungu twa makalu mau, basindubwila mo kuna mpasi.” E vu kia angipito bakazidi oku vo: “Mbula twatina oku ndose a Isaele; kadi o Yave okubanwanisina Angipito.” Kansi e ntangwa isakidi. O mbu uvutukidi ngolo zandi, “o maza mavutukidi mafukidi makalu, y’akwa mvalu, yo makesa ma Faro mawonso.” (Luvaiku 14:22-25, 28) O Yave uyivangidi nkumbu anene, evangu diadi ke divilakanwa ko yamu unu.—Yosua 2:9-11.
12, 13. (a) O unu e nkumbu a Nzambi nkia nsasa ina kwa yeto? (b) Adieyi bafwete longok’o wantu mu nzaki, y’ekuma?
12 E nkumbu kayivangila o Nzambi yina ye nsas’ampwena kwa yeto o unu. E nkumbu andi, ya Yave, i lusikidisu lwa sia vo mawonso kakana o vanga mevangama. Ekani diandi diantete dia kitula o Ntoto se paradiso divangama mpe. (Etuku 1:28; 2:8) Muna kuma kiaki, awonso betelamenanga kimfumu kia Nzambi befwaswa, kadi wavova vo: “Bezaya wo vo i Yave kwame.” (Yezekele 38:23) I bosi o Nzambi olungis’o nsilu andi wafila asambidi andi muna nz’ampa a ndungidi.—2 Petelo 3:13.
13 Awonso bazolele yangalelwa kwa Nzambi, bafwete longok’o vovelela nkumbu andi kuna kwikizi. O Nkand’a Nzambi usiang’o nsilu vo: “Konso on’ovovelel’e nkumbu a Yave, ovuluzwa.” (Roma 10:13) Elo, e nkumbu a Yave ina ye nsas’a mfunu. Vovelela Yave vo i Nzambi aku wa Nkûdi dilenda kufila ku nsambu za kwele mvu.
NKAL’A NZAMBI ALUDI
14. Nkia nkala za Nzambi kesengomonang’o Nkand’a Nzambi?
14 Vo tulongokele e nkûluka ya Isaele muna Engipito tumona mpila ziya zina o Nzambi kesongelanga e nkal’andi. Oma kavanga kwa Faro masonga o nkum’andi esivi. (Luvaiku 9:16) E mpila in’o Nzambi katadila e diambu diadi diampwena yasonga e ngangu zandi kazitezakani. (Roma 11:33) Wasengomona o unsongi wandi muna tumba atantu akwa umvwania y’abangiki a nkangu andi. (Nsiku 32:4) E nkal’a Nzambi eyi isundidi i zola. Yave wasonga nzol’andi ampwena muna lunganesa nsilu andi kuna kwa mbongo a Abarayama. (Nsiku 7:8) Wasonga mpe nzola muna yambula akaka angipito basisa e nzambi za luvunu yo kwiza vwil’e nsambu zayingi muna kuyisia kuna sambu dia Nzambi mosi kaka aludi.
15, 16. O Nzambi nkia mpila kesongelang’o zola?
15 Muna tang’o Nkand’a Nzambi, osinga mona vo o zola i nkal’a Nzambi isundidi kikilu, osongelanga yo mu mpila zayingi. Kasikil’owu, muna zola i kakitukila se Nsemi, e ntete, wakawulwil’e kiese kia zinga kwa vangwa ya mianda. E nkama zazi za mazunda ma mbasi bezolanga Nzambi yo kunkembelela. (Yobi 38:4, 7; Daniele 7:10) Nzambi wasonga mpe o zola wau kasem’e Nza yo toma yo kubika kimana yakala se fulu kiambote kwa wantu.—Etuku 1:1, 26-28; Nkunga 115:16.
16 O zola kwa Nzambi kukutumwesanga mawete mu mpila zayingi ezi kezitangakana. Ye mpe, Nzambi wavanga e nitu eto mu mpila y’esivi kimana twakala yo moyo. (Nkunga 139:14) Osonganga zola kwandi muna vananga ‘mvula zituka kun’ezulu, ye nsungi zanyimi, katuzadisilanga ntima yo madia y’eyangi.’ (Mavangu 14:17) O Nzambi “odungumunanga ntangw’andi vana vena wantu ambi yo wantu ambote, yo nokesanga mvula vana ven’asongi, y’ana balembi songa.” (Matai 5:45) O zola mpe kufilanga o Mvangi eto muna kutusadisa twabak’o zayi mu kuma kiandi yo kunsadila kuna kiese s’asambidi andi. Dialudi vo, “Nzambi i zola.” (1 Yoane 4:8) Kansi mayingi diaka mena muna uwuntu wa Nzambi.
“NZAMBI A NKENDA YE NSAMBU”
17. Nkia diambu tulongokele muna Luvaiku 34:6, 7 mu kuma kia Nzambi?
17 Aneyisaele vava basauka mbu Ambwaki, bafwana toma zaya diaka Nzambi. O Mose wamona o mfunu wau i kuma wasamba: “Idodokele ovo edienga nsolwele muna meso maku, unzayisa wau nzila zaku, yàzaya, yasolol’edienga mu meso maku.” (Luvaiku 33:13) O Mose wayiza toma kunzaya wau kawa o mvovo a Nzambi: “O Yave, o Yave wa Nzambi a nkenda ye nsambu, nkwa ntim’evundu, o mwingi muna walakazi ye ziku; olundilanga mazund’o walakazi, oyambulwilanga bi y’ekuzuka y’esumu: ona kevanina nyedi e mpemba nkutu ko.” (Luvaiku 34:6, 7) Nzambi osongang’o zola kwandi kumosi yo unsongi, ke lunga-lunganga awaya besumukina kuna lukanu ko, balembi tambul’o nsendo a makuzuka mau.
18. O Yave aweyi kasongela vo nkwa nkenda?
18 Ne i una kalongoka o Mose, Yave osongang’e nkenda. O nkwa nkenda ofwilanga mimboni a mpasi e nkenda yo teza kubavevola. I wauna, Nzambi wasong’e nkenda kwa wantu wau kakubika luvevoko lwanzingi muna mpasi, ye mayela yo lufwa. (Lusengomono 21:3-5) Asambidi a Nzambi nanga balenda mona mpasi mu kuma kia zingu kia nza yayi ya bendomoka, yovo nanga muna kondwa lulungalalu balenda kuyisia mu mpasi. Kansi, ovo bevava lusadisu lwa Yave kuna lulembamu lwawonso, okubafiaulwisa yo kubasadisa. Ekuma? E kuma kadi Yave nkwa nkenda ye ovwanga asambidi andi o mfunu.—Nkunga 86:15; 1 Petelo 5:6, 7.
19. Ekuma tulenda vovela vo o Nzambi nkwa walakazi?
19 Engi akwa wisa bebangikanga akaka. Vo i Yave, osongang’e nkenda kwa selo yandi alembami! Kufwil’owu kena vo mpungu-wisa omu Nsema wawonso, osongang’e nkenda kumosi kuna kwa wantu awonso. (Nkunga 8:3, 4; Luka 6:35) O Yave nkwa walakazi mpe kwa konso muntu, owanga vava belombanga kwa yandi. (Luvaiku 22:26, 27; Luka 18:13, 14) Kansi kadi, o Nzambi kena ye mbebe ko ya sia vo kafwete song’edienga yovo nkenda kwa konso muntu. (Luvaiku 33:19) I kuma, tufwete toma tondanga e nkenda yo walakazi wa Nzambi.—Nkunga 145:1, 8.
NKWA NTIM’EVUNDA, KE VAMBULANGA ZULA KO, WANSONGI
20. Adieyi disonganga vo o Yave nkwa ntim’evunda ye ke vambulanga zula ya wantu ko?
20 Yave nkwa ntim’evunda. Kansi ediadi kedisonganga ko vo ke funganga makasi ko, kadi wasonga ekasi diandi wau kafwasa Faro wa nkwa umvwania yo makesa mandi muna mbu Ambwaki. O Yave ke vambulanga ko. I kuma, oku kwakwiziwa o nkangu edienga diandi, aneyisaele, bavidisa edienga diandi mu kuma kia makuzuka mau. Nzambi o tambulang’o wantu azula yawonso s’asambidi andi, kansi awana kaka bekumvuminanga yo vanga unsongi.—Mavangu 10:34, 35.
21. (a) Lusengomono 15:2-4 adieyi kekutulonganga mu kuma kia Nzambi? (b) Adieyi dilenda kutusadisa mu vwa esazu kia vanga oma kevovanga o Nzambi vo i mafwene?
21 O Nkanda Lusengomono muna Nkand’a Nzambi usongang’o mfunu a longoka e “nkanikinu miansongi” mia Nzambi. Ukutuvovesanga vo e vangwa y’ezulu beyimbilanga: “O mavangu maku manene y’esivi, e Yave wa Nzambi ampungu; e fu yaku ya nsongi ye ludi, e Ntinu a mvu ya mvu. E Yave, nani olembi vumina yo kembel’e nkumbu aku; kadi ngeye kaka wa vauka; e zula yawonso ikwiza kunda vana ndose aku; kadi o mavangu maku mansongi masengomweno.” (Lusengomono 15:2-4) Tusongang’o wonga wa nsongi yo vumi wa Yave, muna vanga oma kevovanga vo i tufwete vanga. Ovo tuyindwidi e ngangu yo zola kwa Nzambi ke dikala dia mpasi ko muna vanga. E nkanikinu miandi miawonso mia wete dieto.—Yesaya 48:17, 18.
‘O YAVE WA NZAMBI ETO, MOSI’
22. Ekuma dina vo awonso bekwikilang’o Nkand’a Nzambi ke besambilanga Nzambi mu Ntatu ko?
22 Angipito ankulu nzambi zayingi basambidinge, kansi o Yave i “Nzambi ansongo”. (Luvaiku 20:5) O Mose wa sungamesa aneyisaele vo “o Yave wa Nzambi eto i Yave mosi.” (Nsiku 6:4) Yesu Kristu wavovolola e mvovo miami. (Maku 12:28, 29) Muna kuma kiaki awana bekwikilang’o Nkand’a Nzambi vo i Diambu dia Nzambi ke besambilanga Nzambi mu Ntatu ko. Kieleka, o mvovo wau Nzambi mu Ntatu ka una nkutu ko muna Nkand’a Nzambi. O Nzambi aludi Muntu mosi kaka, waswaswana yo Yesu Kristu. (Yoane 14:28; 1 Korinto 15:28) O mwand’avelela a Nzambi ke muntu ko. I nkum’a Yave, kesadilanga o Mpungu-Ngolo mu lunganesa makani mandi.—Etuku 1:2; Mavangu 2:1-4, 32, 33; 2 Petelo 1:20, 21.
23. (a)Aweyi owokesel’ozola kwaku muna Nzambi? (b) O Yesu adieyi kavova muna zola Nzambi, ye adieyi tufwete longoka mu kuma kia Kristu?
23 Ovo yindwidi e nkal’esivi ya Yave, nga kukwikila wo ko vo yandi kaka ofwana sambil’e? Ekolo olongoka o Nkand’a Nzambi una vo i Diambu diandi, otoma kunzaya ye osinga longoka edi kazolele kwa ngeye mu kuma kia wete diaku ye nsambu zakwele mvu. (Matai 5:3, 6) Vana ntandu, ozola kwaku muna Nzambi kuwokela. Ediadi diamfunu, kadi Yesu wavova vo: “Zola Yave wa Nzambi aku yamuna nsi a ntim’aku yawonso, yo muna fulumwinu kiaku kiawonso, yo muna nyindu aku wawonso, yo mun’efuka diaku diawonso.” (Maku 12:30) Kieleka, Yesu wakala yo zola kwaku muna Nzambi. Kansi adieyi kesengomonang’o Nkand’a Nzambi mu kuma kia Yesu Kristu? Nkia fulu kena muna kani dia Yave?
FIMPA O ZAYI WAKU
E nkumbu a Nzambi nani, ye nsonama kwa yasonama muna Sono ya Kiyibere?
Ekuma ifwete sadilwanga e nkumbu a Nzambi?
Nkia nkal’a Yave itoma kutuntanga?
[Yuvu ja Longokela]
[Foto ina muna lukaya 29]
Ng’otomene zaya o Mvangi a lekwa yawonso?
