1, 2. (a) Nkia vilwa kamwena mpasi o Yosefe? (b) O Yave aweyi kasingikila e diambu diadi?

NKIA mpila vilwa! Etoko dia mote kakala, kasidi vanga konso diambu diambi ko. Kansi, wasiwa muna pelezo mu mfundu aluvunu wa sia vo nkento kazola leka mu ngolo. Kansi, owau ke nkumbu antete ko kavangwa e mbi etoko diadi. Muna mvu miavita, vava kakala ye kimbuta kia mvu 17, Yosefe wayekolwa kw’ampangi zandi, bazola kumvonda nkutu. Watekwa se mbundu kuna nsi a kinzenza. Kwakuna, kazola ko o tá zumba yo nkento a mfumu andi. Wau kalembi tambulwilwa, o nkento ye makasi wansokela mambu, i nsiwa kasiwa muna pelezo. Diankenda kikilu kadi diamonekanga nze vika sia vo ke vakala muntu ko olenda vovela Yosefe.

² Kansi, Nzambi ona “ozol[anga] unsongi ye ndungidi” wamonanga mawonso. (Nkunga 33:5) O Yave wavanga diambu muna singika o vilwa wau, ikuma kavaikisilwa o Yosefe muna pelezo. Ke diadi kaka ko, o Yosefe—ndiona wasiwa muna “mvaka”—wavewa kiyekwa kiampwena ye zitu wayingi kikilu. (Etuku 40:15; 41:41-43; Nkunga 105:17, 18) Ku sentu, diazayakana vo o Yosefe kakala ye kuma ko muna mfundu aluvunu kasokelwa, ye wasadila etunda diandi muna lungisa ekani dia Nzambi.—Etuku 45:5-8.

3. Ekuma yeto awonso tuvavilanga vo batuvanga owete?

³ Ediadi dia nkenda kikilu, nga ke wau ko? Nga nani mu yeto kasidi mona vilwa ko yovo kotwa o nsoki? Elo, yeto awonso tuzolanga vo batuvanga owete lembi siwa mpambula.  Ediadi ke diasivi ko, kadi o Yave watuvana e fu yisonganga kiwuntu kiandi, o unsongi i mosi muna fu yayi. (Etuku 1:27) Muna toma zaya Yave, tufwete zaya unsongi wandi. Ozevo, tuluta zola e nzila zandi yo tuntwa kwa yandi.

4. Kuna kwa wantu o unsongi i nki?

⁴ Kuna kwa wantu, o unsongi i sadila e nsiku muna ndungidi. Wá owu uvovanga nkanda Right and Reason—Ethics in Theory and Practice (Direito e Razão—a Ética na Teoria e na Prática): “O unsongi un’e ngwizani ye nsiku, ye nsilu, ye nswa, wisa yo fundisa lembi sia mpambula yo zengela una kafwene o muntu.” Kansi, mayingi mena muna unsongi wa Yave ke mu sikidisa kaka nsiku miambadi ko, mu diambu dia wisa yovo nsilu mina mifwete lungiswa.

5, 6. (a) Nki i nsasa mvovo miantete miyikanga “unsongi”? (b) Nzambi wansongi, aweyi disongele?

⁵ O lá ye sina kwa unsongi wa Yave kulenda toma bakulwa kele vo tubadikidi e mvovo miyikanga e fu yayi muna ndinga zantete zasonekenwa Nkand’a Nzambi. Muna Sono ya Kiyibere mvovo ntatu misadilwanga mu yika e diambu diadi. Nkumbu miayingi o mvovo uyikwanga vo “ndungidi” ulenda yikwa mpe vo “unsongi.” (Etuku 18:25) E mvovo miole miakaka misekolwanga mpe vo “unsongi.” Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu e mvovo wasekolwa vo “unsongi” usasilwanga nze “wa nsongi yovo andungidi.” Ozevo, ke vena nswaswani ko o unsongi ye ndungidi.—Amose 5:24.

⁶ Ozevo, vava Nkand’a Nzambi uvovanga vo o Nzambi wansongi edi uzolanga kutuzayisa vo oyandi mansongi kevanganga, masikila lembi sia mpambula. (Roma 2:11) Kieleka, ka difwene nkutu ko kwa Nzambi vo kavanga  mpila yakaka. O Eleyu wa nkwa kwikizi wavova vo: “Ke difwene kwa Nzambi ko, kavanga umpumbulu; yo Mpungu-ngolo kavanga vilwa!” (Yobi 34:10) Ozevo, ke dilendakana ko kwa Yave “kavanga vilwa!” Ekuma? Mu kuma yole yamfunu.

7, 8. (a) E kuma o Yave kalendi vangila vilwa ko? (b) Nki kifilanga Yave mu kadila y’akaka muna unsongi?

⁷ Ediantete, oyandi wavelela. Nze una tumwene muna Kapu kia 3, o Yave wavelela ye wansongi. Ozevo, kalendi vanga vilwa ko. Badika una disongele ediadi. Ovauka kwa S’eto ezulu kukutuvananga ekuma kia kala ye vuvu vo oyandi kemwesa wan’andi mpasi ko. O Yesu wakala ye vuvu kiaki. Muna fuku wansuka wa zingu kiandi ova ntoto, o Yesu wasamba: “E Tat’avelela, ubalundila [alongoki] muna nkumbu aku.” (Yoane 17:11) Muna Nkand’a Nzambi Yave kaka oyikilwanga ezina dia— “Tat’avelela.” Ediadi dimfwene kikilu kadi kevena se dimosi ko dia muntu olenda tezaniswa Yandi mu vauka. O Yesu wakwikilanga kikilu vo alongoki andi belungwa-lungwa kwa S’andi una vo wavauka yo velela muna usumuki wawonso.—Matai 23:9.

⁸ Diazole, nzol’amvevo i nkal’a Nzambi kibeni. O zola kwaku kukumfilanga mu kadila y’akaka muna unsongi. Kansi, o konda unsongi kumonekanga mu mpila zayingi—mpambula za makanda ma nitu, mpambani ye nswaswani ya wantu—ntangwa zayingi mevangamanga mu kuma ki’eloko yo vava ewete dia yau kibeni o wantu, dina vo diaswaswana ye zola. Nkand’a Nzambi ukutuvovesanga mu kuma kia Nzambi azola vo: “O Yave wansongi, unsongi i kazolele.” (Nkunga 11:7) O Yave yandi kibeni wavova: “Omono Yave nzolele unsongi.” (Yesaya 61:8) Nga ke dia lufiaulwisu ko mu zaya  vo o Nzambi oyangalelang’o vanga unsongi?—Yeremiya 9:24.

9-11. (a) Nkia ngwizani ina o unsongi ye nkenda za Yave? (b) O unsongi ye nkenda za Yave aweyi zimonekenanga muna nkal’andi yo wantu asumuki?

⁹ O unsongi wa Yave ye kiwuntu kiandi kiawonso kialembi tezaniswa kialunga, ke kiakonda má ko. O Mose wakembela Yave vava kasoneka vo: “Etadi, o mavangu mandi malunga; kadi ngyenda zandi zawonso zansongi. O Nzambi nkwa ziku, yo kondw’o vilwa.” (Nsiku 32:3, 4) Vava kesadilanga unsongi wandi osadilanga wo mu mpila yalunga—ke ngyambulwidi wasaka ko yovo mbadi wasaka.

¹⁰ O unsongi wa Yave un’e ngwizani ye nkenda zandi. Nkunga 116:5 uvovanga vo: “O Yave nkwa ungudi yo unsongi; o Nzambi eto nkwa nkenda.” Elo, o Yave nkwa unsongi ye nkenda. E fu yayi yau yole ke yikusianga kitantu ko. E nkenda za Yave ke ziyoyesanga unsongi wandi ko nze vika sia vo wasaka obala. Kansi, nkumbu miayingi osadilanga e fu yau yole muna ntangwa mosi, kana nkutu mun’evangu dimosi. Badika nona kimosi.

¹¹ Wantu awonso asumuki muna kuma kiaki awonso bafwene tambula e tumbu ki’esumu—lufwa. (Roma 5:12) Kansi, o Yave keyangalelanga lufwa lwa nsumuki ko. Oyandi i “Nzambi akubam’o yambulwila, nkwa nsambu, wazala ye nkenda.” (Nekemiya 9:17) Kansi wau vo wavauka keyambulwilanga vilwa ko. Aweyi ozevo kalenda songela nkenda kwa wantu asumuki? E mvutu zina muna ludi kimosi kiamfunu kina muna Diambu dia Nzambi: Nkubik’a Yave ya lukulu muna vuluza wantu. Tulongoka mayingi mu kuma kia nkubika yayi yazola muna Kapu kia 14. I nkubika ansongi, ya nkenda kikilu.  Muna lukulu, o Yave osonganga e nkenda kw’asumuki bevilukang’o ntima ekolo belemvokelanga e nsiku miandi miansongi.—Roma 3:21-26.

12, 13. (a) O unsongi wa Yave nkia mpila ukutufinamesanga kwa yandi? (b) Nkia mfoko kalwaka Davidi mu kuma kia unsongi wa Yave ye aweyi ediadi dilenda kutufiaulwisila?

¹² O unsongi wa Yave ke fu kivumisanga ko mu kuntina, kansi kikututuntanga yo kutufinamesa kwa yandi. Nkand’a Nzambi utoma kiesesanga una usongelwanga unsongi wa Yave ye nkenda. Mbula twabadika ezak’e mpila za lukasakeso zina kesongelanga unsongi wandi o Yave.

¹³ Unsongi walunga wa Yave ukunfilanga mu songa kwikizi ye ziku kwa selo yandi. O Davidi wa ntozi a nkunga wabakula yo zaya mfunu wa unsongi wa Yave. Muna mana mambwila muna zingu kiandi ye muna longoka mavangu ma Nzambi nkia mfoko kalwaka o Davidi? Wavova vo: “O Yave ozolele ndungidi, keyambula minkwikizi miandi ko. Yakwele mvu belungwa-lungwa.” (Nkunga 37:28) Nkia mpila lufiaulwisu! O Nzambi eto keyambula nkutu minkwikizi miandi ko. Ozevo, tulenda kala ye vuvu vo okutufinam’aka yo kutulunga-lunga. O unsongi wandi ukutusonganga e ziku kiaki!—Ngana 2:7, 8.

14. O Yave aweyi kasongela nkenda zandi muna Nsiku kavana kwa Aneyisaele?

¹⁴ Unsongi wa Nzambi uzayanga e nsatu za asukami. E nkenda za Yave muna asukami zimonekanga muna Nsiku kavana kwa Aneyisaele. Kasikil’owu, muna Nsiku kabavana mwakala ye nkubika ya lunga-lunga wana ye akento ansona. (Nsiku 24:17-21) Wau kazaya e mpasi zilenda kala muna zingu kia wantu awaya Yave yandi kibeni wakala se S’au wa Mfundisi ye Ntanini au ona  “osikidisila [mwan’eyakala, NW ] munkondw’ese yo nkento anson’o mfundu.” * (Nsiku 10:18; Nkunga 68:5) O Yave wavovesa Aneyisaele vo kele vo bemwesesa konso nkento ansona mpasi yovo munkondw’ese oyandi owa e kazu kiau. Wavova vo: “Ekasi diame [difutumuka, NW].” (Luvaiku 22:22-24) Kana una vo ekasi ke fu kia Yave ko, kansi ofunganga ekasi diansongi vava kivangwanga o vilwa kuna lukanu musungula vava bemwesanga alembami e mpasi y’ana bakondelo atanini.—Nkunga 103:6.

15, 16. Nkia mbandu kesonganga Yave ya lembi sia mpambula?

¹⁵ O Yave mpe okutuvovesanga vo ‘kesianga mpambula kwa wantu ko, ngatu tambula mbabu.’ (Nsiku 10:17, NW) Nswaswani ye wantu ayingi bena ye wisa yovo mavwa, o Yave ke vukumunwanga mu mavwa ko ngatu mu mpw’a muntu. Kebadikanga konso nyindu wambi mu kuma kia wantu ko ngatu kubaswaswanesa. Badika e nona kiamfunu kisonganga vo o Yave kesianga mpambula ko. Elau dia kituka nsambidi andi aludi ye vuvu kia moyo a mvu ya mvu ke dia buka kiakete kia wantu ko. Kansi, “muna zula yawonso, on’okumvumina yo vanga nsongi, wina y’edieng’oku kena.” (Mavangu 10:34, 35) E vuvu kiaki kiasivi kivewanga kwa wantu awonso lembi yindula e mpil’a zingu kiau, nkanda a nitu zau, ngatu nsi ina bezingilanga. Nga ke wau ko unsongi wakieleka usongelwanga mu mpil’ambote?

¹⁶ Vena ye mpila yakaka ya unsongi walunga wa Yave una tufwete badika yo zitisa: empila kekadilanga y’awana bekululanga e nsiku miandi miansongi.

17. Songa ekuma o bi una mu nza yayi ke usongelanga ko vo o Yave ke nkwa unsongi ko.

¹⁷ Akaka nanga bekiyuvulanga: ‘Wau vo o Yave ke zolanga vilwa ko ekuma keyambulwilanga ulolo wa nsoki ye mavangu mayiva mevangwanga omu nza yayi?’ O vilwa wau ke usonganga ko vo o Yave ke nkwa unsongi ko. O vilwa wayingi tumonanga omu nza yayi yambi mukuma ki’esumu bavwil’o wantu muna Adami. Wau vo wantu asumuki basola olanda e nzila za yau kibeni z’esumu omu nza, o vilwa wasayana mwawonso—kansi ke ukwamanana ko.—Nsiku 32:5.

18, 19. Adieyi disonganga vo o Yave keyambulwila yakwele mvu ko awana bekululanga e nsiku miandi miansongi kuna lukanu?

¹⁸ Ekolo o Yave kesonganga nkenda zayingi kw’awana bekumfinamanga kuna kwikizi, ke yambulwila yakwele mvu ko o mambu metwasanga luvezo muna nkumbu andi avauka. (Nkunga 74:10, 22, 23) O Nzambi ansongi kafwene vezwa ko; keyambula ko vo ana besumukanga mu lukanu balembi tambula e nsendo ubafwene. O Yave i “Nzambi a nkenda ye nsambu, nkwa ntim’evundu, o mwingi muna walakazi ye ziku; . . . ona kevanina nyedi e mpemba nkutu ko.” (Luvaiku 34:6, 7) E mvovo miami misonganga vo, o Yave otumbanga awana bekululanga e nsiku miandi miansongi muna lukanu.

¹⁹ Kasikil’owu, badika e nkal’a Nzambi ye Isaele yankulu. Kana nkutu vava bakoteswa muna Nsi a Nsilu, Aneyisaele nkumbu miayingi basumukanga. Ozevo, mavangu mau mambi ‘mamwesesanga Yave e ntantu,’ kansi kababembola vana vau ko. (Nkunga 78:38-41) Muna nkenda zandi wabayambulwilanga mu soba mavangu mau. Wavova vo: “Kiyangalèle lufwa lua kimpumbulu ko; kansi e kimpumbulu kaviluka muna nzil’andi kazinga: nuviluka, nuviluka muna nzila zeno zambi; adieyi nufwila,  e nzo a Isaele?” (Yezekele 33:11) Wau vo o moyo mfunu una, o Yave ntangwa zawonso wafilanga angunza mu susumuna Aneyisaele baviluka muna nzila zau zambi. Kansi, akwa ntim’ambadi awaya ke bazola wa ko ngatu vilukw’e ntima. Idianu, muna kuma kia nkumbu andi avauka ye mawonso mena muna nkumbu yoyo, o Yave wabayekola vana moko ma atantu au.—Nekemiya 9:26-30.

20. (a) E nkal’a Yave ye Isaele adieyi ikutulonganga mu kuma kiandi? (b) Ekuma o nkosi kenena sinsu kiafwana kia unsongi wa Yave?

²⁰ E nkal’a Yave ye Aneyisaele mayingi ikutulonganga mu kuma kiandi. Tulongokele vo meso mandi memonanga mawonso yo vilwa mpe, mana kemonanga kendeleka mekunkendelekanga. (Ngana 15:3) Dia lufiaulwisu mpe dia zaya vo osonganga e nkenda kele vo difwene. Vana ntandu, tulongokele vo kevangilanga mambu mu nzaki ko muna songa unsongi wandi. Muna kuma kia luzindalalu lwa Yave wantu ayingi bebadikanga vo yimpumbulu ke befundiswa nkutu ko. Kansi, ediadi ke dialudi ko, e nkal’a Nzambi ye Isaele itulongele mpe vo o luzindalalu lwa Nzambi suka lusukanga. O Yave wasikila muna unsongi. Nswaswani ye wantu, bena vo ke belandanga unsongi ko, oyandi osikidisanga oma mansongi.  O nkosi una vo i sinsu kiangolo zansongi, ikuma kasilwa vana ndose a kunda kia Nzambi. * (Yezekele 1:10; Lusengomono 4:7) Tulenda bund’e vuvu vo olungisa nsilu andi wa sukisa umpumbulu ova ntoto. Elo, e mpila kefundisilanga ilenda yikilwa mu mvovo emi: otumbanga vava divuwang’o mfunu yo fwa nkenda avo dilendakana.—2 Petelo 3:9.

21. Vava tubadikanga unsongi wa Yave, nkia mpila tufwete kunyindulwilanga, y’ekuma?

²¹ Vava tubadikanga una Yave kesongelanga unsongi, ke tufwete kumbadikila ko nze mfundisi wambadi yo kondwa ngemba ona olungalelanga kak’o tumba asumuki. Kansi, tufwete kumbadikilanga nze Se dianzodi, wasikila mu vanga owu wansongi, okadilanga yo wan’andi mu mpila ifwene. Nze Se diansongi, o Yave osadilanga unsongi wandi una ufwene mu kuma kia wan’andi ova ntoto ana bevavanga lusadisu yo luloloko lwandi.—Nkunga 103:10, 13.

22. Muna unsongi wandi o Yave nkia vuvu kekutuvananga ye nkia kuma kekutulunga-lunganga e mpila yayi?

²² Nkia matondo tufwene vutula wau vo mayingi mena muna unsongi wa Yave ke mu tumba kaka asumuki ko! Muna unsongi wandi o Yave wateta e nzila kimana vo twakala ye vuvu kiesivi kiavwa moyo walunga ulembi suka muna nza ina “ikalwanga kwa ndungidi.” (2 Petelo 3:13) O Nzambi eto okutulunga-lunganga e mpila yayi wau vo o unsongi wandi vuluza uvavanga ke tumba ko. Kieleka vo, otoma bakula unsongi wa Yave dikutufinamesa kwa yandi. Muna kapu yilanda tubadika e mpila Yave kesongelanga e fu kiaki kiesivi.