1. Ntia ntontolo Yozefe kabwabana na zo, mpe bwe kasa?

 YOZEFE, mwana wa Yakobe, ntontolo za ngolo zamuturila. Mukento wumosi wamutêla: ‘Seka nani.’ Mukento wa mfumu’andi Putifare weri. Yozefe wakala. Bantu bakaka balendi tiyula: ‘Mu bungu dia nti Yozefe katelamana ntontolo zo?’ Putifare keri’â kô ko. Musamu wakaka, Yozefe ngamba yeri; ntembe kâni, mukento wo mbo waketi sa ti luzingu lwandi lwatomo bâ lwa mpasi tala ti mu tekele manima. Kâ, Yozefe watatamana mu kala tiya tu keri kwama mu saka mu vukasa nitu nandi. Mu bungu dia nti? Watâ: ‘Bwe ndendi sila mbi ya yinene ya mpila yo, ndendi sila disumu kwe Nzambi?’​—Mba. 39:7-12.

2. Ngano Yozefe bwe kazabila ti bunsuza disumu diena kwe Nzambi?

² Ngano bwe Yozefe kazabila ti Nzambi mbo kaketi bongela bunsuza ntiana ‘mbi ya yinene’? Musiku wa Mose weri na ntumunu yeri tâka ti: ‘Kusandi bunsuza,’ ha manima ma mvula 200 kwa bayizi wa tsoneka. (Ndu. 20:14) Kâ, Yozefe watomo zaba Yehova, ntiangu kayizi bakula ti ka keti’â tambula bunsuza ko. Mu tifwani, ntembe kâni, Yozefe wazaba ti Yehova mbo keri zoloko ti makwela mavukasa kwa bakala dimosi na mukento wumosi. Mpe, kampe wayizi wâ ka bwe Yehova mu mbala zole kanwanina Sara, nguri ya nkaka’andi, ngatu katatamana mu bâ wa kwikama kwe bakala diandi. Nzambi wakengerela mpe Rebeka mukento wa Izake. (Mba. 2:24; 12:14-20; 20:2-7; 26:6-11) Yozefe bu kadimbitila mu misamu mio, wabakula ka ntia musamu weri wa mbote peleko wa mbi ha meso ma Nzambi. Mu bungu ti Yozefe Nzambi keri zoloko, mbo  keri zoloko mitieno miandi mitariri buderede, mpe nzengolo kabonga ya nwanina mio.

3. Nti tuzonzela mu timoko ti?

³ Ngano buderede bwa zololo? Ntembe kâni bwa zololo. Kâ, beto bansoni bantu ba masumu twena, mpe tala ti ka tusiri’â keba ko, mpila yi bongelaka nza buderede yilendi kulu tu sobesa. (Iza. 5:20; Rom. 12:2) Buna, mbo tutaluzula buderede ka ni nti, mpe ntia ndandu tubakaka bu tuzoloko bo. Ha manima, mbo tuzonzela mpila zitatu zi tulendi sarila, zitubakisa mu yika luzolo lweto ngolo mu mitieno mia Yehova.

4. Ntia mabanza ma mbi bantu babingi babâka na mo mu musamu wutariri buderede?

⁴ Bu bazonzelaka muntu we na buderede, bantu babingi babanzaka ti ni muntu wuzebi miamiansoni, wufundisaka, peleko wubanzaka ti yôkele bantu babansoni. Kâ, Nzambi ka zololo’â bifu bia mpila yo ko. Yezu bu keri ha mutoto, watomo telamana mfumu za mabundu za mu ntangu’andi zeri hanaka misiku mia bawu beni mu musamu wutariri buderede. (Ekl. 7:16; Like 16:15) Muntu wuyirikaka misamu mi tâka Yehova buderede bwe nandi, mpe ka banzaka ko ti yôkele bampwana’andi.

5. Tintwari na Bibila, ngano buderede ni nti? Hana bifwani.

⁵ Buderede tifu tia mbote tiena. Wuzololo tâ, ni mu yirika misamu mia sungama ha meso ma Nzambi’eto Yehova. Mu Bibila, ntelo ya “buderede” mbo yizolo zonzelaka tifu tia landa mitieno mia Yehova. Mu tifwani, Yehova walomba kwe bitê bia nkari mu sarilaka ‘tidezolo tia sungama.’ (Lub. 25:15) Ntelo ya Hebre yi babangula mu ‘tia sungama’ mbo yizolo tâka mpe ‘tia buderede.’ Buna, Mukristo wuzololo mu bâ na buderede ha meso ma Nzambi, fweti bâ na bunsungu mu bisalu biabiansoni bi kasalaka. Muntu wuzololo mu yirika misamu na buderede bwabwansoni, ka zololo’â ko kamonaka muntu wu bata bongela na kondo kwa buderede. Mpe ngatu katomo tâ Yehova nsayi, muntu wusarilaka buderede bwa matieleka mbo kadingaka mu zaba ka bwe Yehova kamwina nzengolo zi kabonga.​—Kol. 1:10.

6. Mu bungu dia nti tulendi bêla na lukwikulu mu mitieno mia Yehova mitariri mbote na mbi? (Izaya 55:8, 9)

⁶ Bibila mbo ditâka ti Yehova ni Titeko tia buderede. Mu bungu dia musamu wo, mbo bamutâka ‘tikaku tia buderede.’ (Yer. 50:7) Mu bungu ti Yandi ni Mvangi, ni Yehova kwa fwanakane mu hana mitieno mia delakana mu musamu wutariri mbote na mbi. Mu bungu ti Yehova wa lunga wena, mpila’andi ya mwina mbote na mbi ya nguria ya sungama yena yôka ya beto, yivulu sobaka mu bungu dia masumu meto. (Bin. 14:12; Tanga Izaya 55:8, 9.) Kâ, mu bungu ti mu tifwani tiandi katusarila, lenda die neto dia landa mitieno miandi mia buderede mu luzingu lweto. (Mba. 1:27) Mpe mbo tuzoloko mu sila bo. Luzolo mu Tata’eto mbo lututumaka mu sa miamiansoni mi tulenda mu landa tifwani tiandi.​—Efz. 5:1.

7. Mu bungu dia nti twe na nsatu mitieno? Hana tifwani.

⁷ Ndandu tubakaka bu tulandaka mitieno mia Yehova mitariri mbote na mbi. Ngano mu bwe? Banza’eti ka nti biaketi tula tala ti muna banque yatûla mitieno mia yandi beni mu bungu dia ntalu ya mbongo. Misamu mbo miaketi bâ nguria mpasi. Mpe tala ti badoktere ka basarilaka mitieno mimosi ko mu buka muntu, bantu babingi balendi fwa. Wa matieleka, mitieno mia Yehova mbo mitukengerelaka. Mpila mosi mpe, mitieno mia Nzambi mitariri mbote na mbi mbo mitukengerelaka.

8. Ntia tusakumunu tuta kêla bô bazololo buderede?

 ⁸ Yehova mbo kasakumunaka bô basarilaka ngolo mu landa mitieno miandi. Kanisini ti: ‘Ba sungama mbo bavwa mutoto-nsi, mbo babâ mô mankululu.’ (Mik. 37:29) Ngano lendi dimbitila mu bumosi, mu tidzunu na mu nsayi yibâ na bantu mu ntangu babansoni yi balanda mitieno mia Yehova? Yehova zololo ti wabaka luzingu lwa mpila yo. Diangana, beto bansoni mbo tubakaka ndandu bu tuzoloko buderede! Bwe tulendi yikila ngolo luzolo lweto mu tifu tio? Tataleno mpila zitatu.

9. Nti bitubakisa mu zolo buderede?

⁹ Mpila ya 1: Zolo Muntu wuhanaka mitieno. Ngatu tazolo buderede, tufweti kurisa luzolo lweto mu Muntu wuhanaka mitieno mitariri mbote na mbi. Luzolo lweto mu Yehova bu lukwe kuri, mbo tutomo kwizi zolo mu diatila mu mitieno miandi mia buderede. Mu tifwani: Tala ti Adame na Eva bazolo Yehova, kani kabwe ka baketi’â kolamana musiku’andi wa buderede ko.​—Mba. 3:1-6, 16-19.

10. Bwe Abrahame kakurisila luzabu lwandi mu Yehova?

¹⁰ Wa matieleka, ka tuzololo’â ko tabwa mu mutambu wa bwa Adame na Eva. Tulendi sa keba mu mutambu wo, bu tutatamana mu longoka mu zaba Yehova, mu zolo bifu biandi na bu tuyêla mu bakula mbanzulu zandi. Tamana sila bo, luzolo lweto mu Yehova mbo lukula. Tazonzeleno Abrahame. Yehova yandi keri tomo zoloko. Ni bu wubâ mu ntangu yi weri musamu wa mpasi kwe Yandi mu bakula nzengolo za Yehova, Abrahame keri’â kolamaka ko. Kâ, mbo keri dingaka mu zaba Yehova mu mpila yiyôkele. Mu tifwani, bu kawâ ti Yehova wabonga nzengolo ya fukisa Sodome na Gomore, ntete-ntete Abrahame watîna ti Mfundisi ya mutoto wa mukaka kafukisa bantu ba sungama na bankwa-mbi tintwari. Abrahame wamona ti musamu wo ka wadelakana ko, buna na kuluka kwakwansoni wayula biyuvu kwe Yehova. Na luvivululu lwalwansoni, Yehova wamuhana mvutu. Ku nsuka, Abrahame wayizi bakula ti Yehova mutima wa muna muntu kataluzulaka, mpe kani kabwe ka lendi’â kafukisa bantu ba sungama na bankwa-mbi ha timosi ko.​—Mba. 18:20-32.

11. Ngano bwe Abrahame kasongela ti wazolo Yehova, mpe Yandi keri kwikilaka?

¹¹ Mabanza ma Abrahame matomo soba mu timoko tiabâ nandi na Yehova mu musamu wutariri Sodome na Gomore. Ntembe kâni, luzolo lwandi na buzitu bwandi mu Tata’andi bwatomo kula. Ha manima ma mivu, lukwikulu lwa Abrahame mu Yehova, lwayizi tomo kota mu ntontolo. Yehova wamulomba mu hana mwana’andi Izake mu mukayulu. Kâ Abrahame, wayizi tomo zaba Nzambi’andi; buna mu ntangu yo keri’â na biyuvu ko bi kaketi mu yula. Abrahame watambula mu yirika musamu wa mu lomba Yehova. Kâ, banza’eti ka bwe weri musamu wa mpasi kwe yandi mu ntangu yi keri kubamaka mu yirika musamu wo! Kampe Abrahame watomo banza mu misamu mi kalongoka mu Yehova. Wazaba ti, kani kabwe Yehova ka lendi’â kayirika musamu na kondo kwa buderede ko peleko na kondo kwa luzolo. Tintwari na misamu mia tâ ntumwa Paulo, Abrahame wabanza ti Yehova lenda dieri nandi dia vumbula mwana’andi wu katomo zolo, Izake. (Ebr. 11:17-19) Yehova wakanisina ti Izake mbo kaketi buta kanda diadingi diaketi fonda nsi ya mukaka, kâ mu ntangu yîna, Izake keri’â na mwana ko. Abrahame wazolo Yehova, buna wakwikila ti Tata’andi mbo kaketi yirika  misamu na buderede bwabwansoni. Mu timinu watumama, ni bu sa ti musamu wa mpasi weri.​—Mba. 22:1-12.

12. Bwe tulendi landila tifwani tia Abrahame? (Mikunga 73:28)

¹² Bwe tulendi landila tifwani tia Abrahame? Ntiana yandi, tufweti tatamana mu longoka mu zaba Yehova. Bu tusila bo, mbo tubâ na tindiku tia ngolo na Yandi, mpe luzolo lweto mu Yandi mbo lutomo kula. (Tanga Mikunga 73:28.) Ngindu’eto mbo yibâ ya kubama mu diatila mu mabanza ma Nzambi. (Ebr. 5:14) Buna, muntu wamana dinga mu tu tonta mu yirika musamu wa mbi, mbo tukala. Kani kabwe, ka tubâ na mabanza ko ma yirika musamu wulendi fwemesa Tata’eto, mpe wulendi bebesa tindiku tieto na Yandi. Kâ, mu ntia mpila yakaka tulendi songela ti buderede tuzoloko?

13. Bwe tulendi landila buderede? (Bingana 15:9)

¹³ Mpila ya 2: Kurisaka luzolo lwaku mu buderede lumbu batêle lumbu. Tulendi kurisa luzolo lweto mu mitieno mia Yehova mia buderede mpila mosi bu tuyikilaka muscle ngolo—bu tusarila ngolo bilumbu biabiansoni. Tio ni tisalu ti tulendi salaka bilumbu biabiansoni. Yehova mabanza ma delakana me nandi, mpe ka tulombaka mu yirika misamu mi tulembolo na mio lenda ko. (Mik. 103:14) Mbo katutêlaka ti ‘wô kwe landi buderede, yandi kazololo.’ (Tanga Bingana 15:9.) Tala ti kani die kô di tuyêlaka mu lungisa mu tisalu tia Yehova, mbo tutatamanaka mu sarila ngolo mu lungisa dio. Mpila mosi mpe bu tulandaka buderede. Mpe na luvivululu lwalwansoni, Yehova mbo katubakisa mu kwenda ku matu, na mu sa nsobolo malembe-malembe bilumbu biabiansoni.​—Mik. 84:5, 7.

14. Ngano “tinkuti tia buderede tikengerelaka mutima” ni nti, mpe mu bungu dia nti twe na tio nsatu?

¹⁴ Na luzolo lwalwansoni, Yehova mbo katubambulaka ti buderede ka diena dema ko. (1 Za 5:3) Kâ buderede mbo butukengerelaka, tima tiena ti twe na tio nsatu bilumbu biabiansoni. Bambukila binwanunu bia timpeve bia zonzela ntumwa Paulo. (Efz. 6:14-18)  Ntia tinwanunu tieri kengerelaka mutima wa tinwani? Ni ‘tinkuti tia buderede tikengerelaka mutima,’ timonekesaka mitieno mia Yehova mia buderede. Ntiana kwa tinkuti tia tinwani tikengerelaka mutima, mitieno mia buderede mia Yehova milendi kengerela mutima’eto wa timpeve, peleko timuntu tieto tia kati. Ntiangu we mfunu mu zaba tala ti mu binwanunu bieto bia timpeve, tinkuti tia buderede tikengerelaka mutima mpe tie neto!​—Bin. 4:23.

15. Bwe lendi lwatila tinkuti tia buderede tikengerelaka mutima?

¹⁵ Bwe lendi lwatila tinkuti tia buderede tikengerelaka mutima? Lendi tia lwata bu landa mitieno mia Nzambi mu nsololo zi saka bilumbu biabiansoni. Bu bongaka nzengolo ya tâ musamu, ya wirikila mikunga, ya tala bima mu tele, peleko ya tanga mabuku, toko tiyulaka: ‘Ngano nti nikotesa mu mutima’ani? Tima ti nisa, ngano Yehova tia katambulaka? Peleko mbo titumaka bunsuza, miangu, bundiafu, bwimi​—bifu Yehova bi kabongelaka ntiana kondo kwa buderede?’ (Flp. 4:8) Tala ti nzengolo zi bonga tintwari zena na luzolo lwa Yehova, mbo kwizi bika mitieno miandi mia buderede miakengerela mutima’aku.

16-17. Bwe Izaya 48:18 yituhaninaka lukwikulu ti tulendi diatila mu mitieno mia Yehova mia buderede ntangu zazansoni?

¹⁶ Ngano lwaka lubâka naku mu zaba tala ti mbo lenda mu tatamana landa mitieno mia Yehova mia buderede bilumbu biabiansoni, peleko mivu miamiansoni? Tazonzeleno tifwani tia sarila Yehova tie mu Izaya 48:18. (Tanga.) Yehova kanisini ti buderede bweto bulendi bâ ‘ntiana matuma ma mubu.’ Banza’eti, ha ndeko mubu wa wunene wena, mbo ta tala matuma mata tatamana mu landasana. Ku mbuka yo ya toma, ngano mbo ta banza ti tilumbu tie kô matuma mo ka mavutu’â tatamana ko? Kâni! Zebi ti matuma mbo makwizi sukisinaka ha ndeko mamba tûka mivu miamingi, mpe mbo matatamana mu kwiza.

¹⁷ Buderede bwaku bulendi bâ ntiana matuma ma mubu! Mu bwe? Ntete wabongaka nzengolo, toko dingaka mu zaba ka bwe Yehova kazololo wasa. Buna, sarila bo. Mu nzengolo ni nzengolo yi bonga ya mpasi, Tata’aku dia luzolo mbo kabâ ho mu ku hana ngolo na mu ku bakisa mu tatamana mu yirika misamu mia sungama bilumbu biabiansoni.​—Iza. 40:29-31.

18. Mu bungu dia nti tufweti bikila mu fundisaka bantu bakaka mu mitieno mia beto beni?

¹⁸ Mpila ya 3: Bika Yehova kafundisa. Bu tuta kwe sariri ngolo mu landa mitieno mia buderede mia Yehova, tufweti bika tifu tia fundisaka bantu bakaka na tia banzaka ti tubayôkele. Kani tavwezaka bantu bakaka bu tubanza ti nswa we neto wa ba fundisa mu mitieno mia beto beni, mbo tutatamana mu bâ na mabanza ti ni Yehova we Mfundisi ya mutoto wa mukaka. (Mba. 18:25) Yehova ka tu hana nswa wo ko wa fundisaka. Yezu watâ ti: ‘Ka lufundisakandi, ngatu lwalembo fundusu.’​—Mat. 7:1. *

19. Bwe Yozefe kasongela lukwikulu lwandi mu mfundusulu ya Yehova?

¹⁹ Tavutu’eno bonga tifwani tia muntu weri na buderede, Yozefe. Keri’â fundisaka bampwana’andi ko, ni bu sa ti bamubongela mu mpila ya mbi. Bayaya ba yandi beni bamudingila miangu, bamuteka ku bungamba, mpe bahuna tata’awu ti Yozefe wafwa. Ha manima ma mivu, Yozefe wayizi vutu vukana na kanda diandi. Mu ntangu yîna Yozefe ntwarisi  ya nsi ya ngolo yeri, lenda dieri nandi dia fundisa bayaya bandi mu ngolo, na ya ba karisila mbi mu mbi. Bayaya ba Yozefe bunkuta bweri nawu ngatu siriri bo, ni bu sa ti batomo nionga mu misamu mi bayirika. Kâ, Yozefe wabatêla ti: ‘Ka lumonandi bunkuta. Ngano me ha tibuka tia Nzambi ndiena?’ (Mba. 37:18-20, 27, 28, 31-35; 50:15-21) Na kuluka kwakwansoni, Yozefe wabika Yehova kafundisa.

20-21. Bwe tulendi lembo dingila mu yôka bantu bakaka?

²⁰ Ntiana Yozefe, mbo tubikaka mfundusu kwe Yehova. Mu tifwani, ka tulendi’â tatâ ko ti misamu mitumaka mpangi zeto mu diatila mu mpila yi badiatilaka mia tuzebi. Ka tulendi’â tatanga mitima ko; Yehova kwa tangaka mitima. (Bin. 16:2) Yandi bantu ba mpila zazansoni kazololo, ba nsi zazansoni na ba bikulu biabiansoni. Mpe Yehova watutindisa mu tomo zibula mitima mieto. (2 Kor. 6:13) Mbo tudingaka mu zolo bantu babansoni ba kanda dieto dia timpeve, ka mu ba fundisa ko.

²¹ Wuzololo tâ ti ka tufweti’â mpe tafundisaka bantu balembolo mu timvuka ko. (1 Tim. 2:3, 4) Ngano lumbu lendi fundisa tibuti tiaku tilembolo Mbangi ya Yehova bu tâ ti: “Yandi kani kabwe ka sa tambula matieleka ko”? Kâni, mbo songela ti lulendo lwe naku na tifu tia dinga mu yôka bantu bakaka. Yehova mbo kata tatamana mu hana bweso kwe bantu babansoni mu soba mabanza. (Bis. 17:30) Ntangu zazansoni bambukaka ti tifu tia dinga mu yôka bampwana’aku kondo kwa buderede bwena.

22. Mu bungu dia nti bongele nzengolo ya zolo buderede?

²² Luzolo lweto mu misamu Yehova mi katâka ti mia buderede miena, mbo lututâ nsayi, mpe mbo lutubakisa mu bâ bifwani bia mbote kwe bantu bakaka ngatu batomo tu zolo, mpe batomo zolo Yehova. Bika tatatamana mu bâ ‘na nsatu mpe na mpwina ya misamu mia buderede.’ (Mat. 5:6) Bâ na lukwikulu ti Yehova ngolo zi sarilaka za kamonaka, mpe ntangu zazansoni mbo kayangalalaka mu nsobolo zi saka. Bu ta kwe tomo yikame kondo kwa buderede ngolo mu nza yi, bâ mu nsayi! Ntangu zazansoni bambukaka ti Yehova buderede kazololo.​—Mik. 146:8.