ABELE azali kotala ndenge etongá ya bampate na ye ezali kolya na kimya na esika moko ya ngombangomba. Ekoki kozala ete asuki kaka te na kotala bampate kasi azali mpe kotala na mosika esika oyo ezali kongɛnga. Ayebaki ete esika yango ezalaki na mopanga oyo mɔtɔ ezalaki kopela na ebende na yango mpe ezalaki kobalukabaluka mpo moto akɔta te na elanga ya Edene. Liboso, baboti na ye bazalaki kofanda kuna, kasi sikoyo, bango ná bana na bango bakoki lisusu kokɔta na elanga yango te. Salá lokola ozali komona ndenge mopepe ya mpokwa ezali kopanzapanza nsuki ya Abele ntango azali kotombola miso likoló mpe kokanisa Mozalisi na ye. Bato bakoki nde kobongisa lisusu boyokani na bango na Nzambe? Abele azalaki mpenza na mposa wana.

Lelo oyo Abele azali koloba na yo. Okoki koyoka ye? Mbala mosusu okoki koloba ete likambo ya boye ekoki kosalema te. Kutu, mwana wana ya mibale ya Adama akufá banda kala. Nzoto na ye esí ekóma putulu eleki sikoyo basiɛklɛ pene na 60. Biblia eteyaka ete bakufi “bayebi ata eloko moko te.” (Mosakoli 9:5, 10) Lisusu, tokokuta ata likambo moko te oyo Abele alobaki na Biblia. Boye, ndenge nini akoki koloba na biso?

Na litambwisi ya elimo santu ntoma Paulo alobaki boye mpo na Abele: “Na kondima na ye, atako akufá, azali naino koloba.” (Baebre 11:4) Abele azali koloba na biso na nzela nini? Na nzela ya kondima na ye. Abele azalaki moto ya liboso oyo amonisaki ezaleli wana ya malamu. Na mpiko nyonso amonisaki kondima, yango wana akómá ndakisa malamu mpo na biso lelo oyo. Soki tomekoli kondima na ye, boye ekozala lokola nde Abele azali mpenza koloba na biso.

Kasi, liteya nini tokoki kozwa na ndakisa ya kondima ya Abele lokola Biblia elobi makambo mingi te na ntina na ye? Tótala naino.

Ntango Abele abotamaki, bato ya liboso baumelaki naino mingi te na mokili. Na nsima Yesu alobelaki Abele lokola moto oyo azalaki na bomoi na “ebandeli ya mokili.” (Luka 11:50, 51) Emonani polele ete Yesu alobeli awa mokili to bato oyo bazali na elikya ya kosikolama na masumu. Atako Abele azalaki moto ya minei na mokili, emonani ete azalaki moto ya liboso oyo Nzambe amonaki ete abongi kosikolama. * Na ntembe te, Abele akolaki na esika oyo moto moko te akokaki kopesa ye ndakisa malamu.

Atako mokili ezalaki naino na ebandeli, bato babandaki mbala moko kokutana na mikakatano. Baboti ya Abele, Adama ná Eva, bazalaki kitoko mpe makasi. Kasi basalaki libunga moko monene na bomoi na bango mpe bayebaki yango. Liboso bazalaki bato ya kokoka mpe bazalaki na elikya ya kozala na bomoi libela na libela. Na nsima, batombokelaki Yehova Nzambe mpe abenganaki bango na Paradiso, na elanga ya Edene. Lokola batyaki bamposa na bango moko na esika ya liboso, kasi ya bakitani na bango te, bakómaki bato ya kozanga kokoka mpe babungisaki bomoi ya seko.​—Ebandeli 2:15–3:24.

 Lokola babimaki na elanga ya Edene, Adama ná Eva bakómaki na bomoi mpasi. Ata bongo, ntango mwana na bango ya liboso abotamaki, bapesaki ye nkombo Kaina, to “eloko moko oyo ebotami” mpe Eva alobaki: “Naboti mobali na lisalisi ya Yehova.” Maloba na ye emonisi ete mbala mosusu azalaki kokanisa elaka oyo Yehova apesaki na elanga ya Edene, ntango alobaki ete mwasi moko akobimisa “momboto” oyo mokolo mosusu akobebisa moto mabe oyo asalaki ete Adama na Eva babunga nzela. (Ebandeli 3:15; 4:1) Eva akanisaki ete azalaki mwasi oyo esakweli yango elobelaki mpe ete kaina azalaki “momboto” oyo alakamaki?

Soki ezali bongo, amikosaki. Lisusu, soki Adama ná Eva batyaki makanisi wana na motó ya Kaina ntango azalaki naino kokola, na ntembe te, bakómisaki moto wana ya kozanga kokoka lolendo ya mpamba. Na nsima, Eva abotaki mwana mosusu ya mobali, kasi esika moko te emonisi ete akumisaki ye ndenge asalaki epai ya Kaina. Bapesaki ye nkombo Abele, oyo mbala mosusu elakisi “mwa mopɛpɛ” to “mpamba.” (Ebandeli 4:2) Nkombo oyo bapesaki ye emonisi nde ete bazalaki kotyela Kaina elikya mingi koleka Abele? Toyebi mpenza te.

Ezala bongo to te, lelo oyo baboti bakoki koyekola makambo mingi epai ya baboti wana ya liboso. Maloba mpe misala na yo, ekotinda bana na yo bázala na lolendo, bakóma na mposa ya bokonzi to bázala na ezaleli ya moimi? To okoteya nde bango bálinga Yehova mpe báluka kokóma baninga na ye? Likambo ya mawa, baboti ya liboso bakokisaki mokumba na bango te. Atako bongo, elikya ezalaki mpo na bakitani na bango.

Na ntembe te, ntango bana yango mibale bazalaki kokóla, Adama alakisaki bango mosala oyo ekokaki kosalisa bango bákokisaka bamposa ya libota. Kaina akómaki mosali-bilanga; Abele mobateli ya bampate.

Nzokande Abele asalaki likambo moko ya malamu koleka. Nsima ya bambula, akómaki na kondima makasi; ezaleli kitoko oyo Paulo alobelaki yango na nsima. Kanisá naino. Ezalaki ata na moto moko te oyo Abele akokaki kolanda ndakisa na ye. Kasi ndenge nini akómaki na kondima epai ya Yehova? Tótalela makambo misato, oyo mbala mosusu esalisaki ye akóma na kondima.

Biloko oyo Yehova akelá.

Ya solo, Yehova alakelaki mabele mabe, asalaki ete ebota banzubɛ mpe matiti ya nsendensende mpo biloko ebota malamu te. Ata bongo, mabele ezalaki kobimisa biloko oyo esalisaki libota ya Abele etikala na bomoi. Banyama, bandɛkɛ mpe bambisi; ata mpe bangomba, balaki, bibale, mbu; ezala mpe likoló, mapata, moi, sanza mpe minzoto elakelamaki mabe te. Bisika nyonso oyo Abele azalaki kotala, azalaki komona bolingo, bwanya mpe bolamu ya Yehova Nzambe oyo asalá biloko nyonso. (Baroma 1:20) Kokanisa makambo wana nyonso, ekómisaki kondima na ye makasi.

Emonani ete Abele azalaki kozwa ntango ya kokanisa Yehova. Meká komona na makanisi ndenge azali kobatela etonga na ye. Kobatela bampate esɛngaka kotambola mingi. Azalaki komema banyama yango ya kimya na bangomba, na mabwaku, pembeni ya bibale mpo na koluka matiti ya mobesu mpenza, koluka mabulu ya mai oyo eleki malamu, mpe bisika  malamu ya kopema. Na bikelamu nyonso oyo Nzambe asalá, emonani ete bampate ezalaka na likoki ya komibatela te, lokola nde ekelamá mpo moto abatelaka yango. Abele amonaki nde ete ye mpe azali na mposa ya moto moko oyo aleki mpenza bato nyonso na mayele mpe na nguya atambwisaka mpe abatelaka ye? Na ntembe te, amonisaki mposa ya ndenge wana na libondeli, mpe yango esalaki ete kondima na ye ekoba kokóma makasi.

Bilaka ya Yehova.

Na ntembe te, Adama ná Eva bayebisaki bana na bango makambo oyo esalaki ete Nzambe abengana bango na elanga ya Edene. Na yango, Abele azalaki na makambo mingi ya komanyola.

Yehova alobaki ete mabele ekolakelama mabe. Ntango Abele azalaki komona banzubɛ mpe matiti ya nsendensende andimaki mpenza ete maloba wana ekokisamaki. Yehova alobaki mpe ete Eva akomona mpasi na eleko ya zemi mpe na ntango ya kobota. Na ntembe te, ntango baleki na ye babotamaki, Abele ayaki koyeba ete maloba yango ekokisamaki. Yehova ayebaki ete Eva akozala na mposa mobali na ye alinga mpe atyela ye likebi mingi, nzokande Adama akozala na bokonzi likoló na ye. Abele amonaki makambo yango na miso. Na makambo nyonso, Abele amonaki ete ebongi mpenza kotyela maloba ya Yehova motema. Na yango, Abele azalaki na bantina ya komonisa kondima na elaka ya Nzambe oyo etali “momboto” oyo akobongisa makambo mabe oyo ebandaki na Edene.​—Ebandeli 3:15-19.

Basaleli ya Yehova.

Atako Abele azalaki te na moto oyo akokaki kopesa ye ndakisa malamu, kasi na ntango wana, ezalaki mpe na bikelamu mosusu ya mayele oyo Abele akokaki komekola kondima na bango. Ntango Yehova abenganaki Adama ná Eva na elanga, azwaki bibongiseli mpo bango ná bana na bango bazonga lisusu te na paradiso yango. Yehova atyaki bakeruba, baanzelu ya makasi na porte ya elanga ya Edene mpo na kobatela yango, baanzelu yango bazalaki na mopanga oyo mɔtɔ ezalaki kopela na ebende na yango mpe ezalaki kobalukabaluka.​—Ebandeli 3:24.

Kanisá naino ndenge Abele azalaki kotala bakeruba yango ntango azalaki naino mwana. Lokola balataki nzoto ya bato, Abele akokaki komona ete bazalaki na nguya mingi. “Mopanga” oyo ezalaki kopela mpe kobalukabaluka, ezalaki mpe kobangisa. Ntango Abele azalaki kokola, amonaki nde ete bakeruba yango balɛmbi mpe batiki mosala na bango? Te. Bikelamu yango ya nguya batɛlɛmaki na porte ya elanga yango mbula na mbula, butu moi. Na yango, Abele amonaki ete Yehova Nzambe azali na basaleli ya sembo. Abele amonaki bosembo mpe botosi oyo bakeruba wana bazalaki na yango epai ya Yehova; likambo oyo atikalaki komona te na libota na ye moko. Na ntembe te, ndakisa ya baanzelu wana ekómisaki kondima na ye makasi.

Kokanisa na mozindo na bizaleli ya Yehova oyo emonanaka na biloko oyo akelá, bilaka na ye mpe bandakisa ya basaleli na ye, esalisaki Abele akóma na kondima makasi. Ezali polele ete ndakisa na ye ekoki koteya biso makambo mingi. Mingimingi ekoki kosalisa bilenge bayeba ete bakoki kokóma na kondima ya solosolo epai ya Yehova Nzambe ata soki bato mosusu ya libota na bango basali nini. Lelo oyo, tozali na makambo mingi oyo ekoki kosalisa biso tókóma na kondima, na ndakisa: biloko ya kokamwa oyo Nzambe asalá oyo ezali zingazinga na biso, Biblia na mobimba na yango mpe ebele ya bandakisa ya bato ya kondima.

Lokola kondima na ye epai ya Yehova ezalaki kokóma makasi, Abele azalaki koluka ndenge ya komonisa yango na misala. Kasi, eloko nini moto mpamba akoki kopesa Mozalisi ya molɔngɔ? Ya solo, Nzambe azalaka te na mposa ya likabo to ya lisalisi ya moto. Na nsima Abele asosolaki likambo oyo: Soki na makanisi ya malamu, apesi Yehova eloko oyo eleki malamu na biloko oyo azali na yango, Yehova akosepela mingi.

Na yango Abele amibongisaki mpo na kopesa bampate mosusu ya etonga na ye mbeka. Aponaki ya malamu koleka, bana ya mpate ya liboso; mpe na banyama yango, atumbaki biteni oyo amonaki ete elekaki malamu. Na ntango wana, Kaina mpe abongisaki mbeka oyo azwaki na bilanga na ye mpo na koluka Yehova apambola mpe andima ye. Kasi makanisi na  ye ekesanaki na oyo ya Abele. Bokeseni yango emonanaki polele ntango bapesaki bambeka na bango.

Ekoki kozala ete bango nyonso mibale basalelaki bitumbelo mpe mɔtɔ mpo na kopesa bambeka na bango; mbala mosusu na miso ya bakeruba oyo kaka bango nde bazalaki bamonisi ya Yehova awa na mabele na ntango wana. Yehova andimaki bambeka yango? Totángi boye: “Yehova azalaki kondima Abele ná likabo na ye.” (Ebandeli 4:4) Lisolo yango emonisi te ndenge oyo Nzambe andimaki. Kasi mpo na nini andimaki Abele?

Ezalaki kaka mpo na likabo wana? Abele apesaki likabo ya ekelamu ya bomoi, oyo ezali na mpema, mpe asopaki makila na yango. Abele ayebaki ete mbeka na ye ekozala na valɛrɛ mingi? Basiɛklɛ mingi na nsima, Nzambe asalelaki bambeka ya bana ya mpate oyo ezangi litɔnɔ mpo na komonisa mbeka ya Mwana na ye ya kokoka; “Mwana-Mpate ya Nzambe,” oyo makila na ye esengelaki kosopama atako asalaki likambo te. (Yoane 1:29; Kobima 12:5-7) Nzokande, emonani ete Abele ayebaki te ndenge oyo Yehova akosalela bambeka na nsima.

Oyo toyebi ezali ete Abele apesaki likabo oyo elekaki malamu na biloko oyo azalaki na yango. Yehova andimaki kaka likabo yango te kasi andimaki mpe moto oyo apesaki yango. Bolingo mpe kondima oyo azalaki na yango mpo na Yehova nde etindaki ye asala bongo.

Kasi ezalaki bongo te mpo na Kaina. Yehova “andimaki ata moke te Kaina ná likabo na ye.” (Ebandeli 4:5) Ezali te mpo likabo ya Kaina ezalaki mabe; mpo na nsima, Mibeko ya Nzambe endimaki likabo ya biloko oyo euti na bilanga. (Balevi 6:14, 15) Kasi Biblia elobi mpo na Kaina ete “misala na ye moko ezalaki mabe.” (1 Yoane 3:12) Ndenge moko na bato mingi lelo oyo, emonani ete Kaina akanisaki ete komonisa lokola akangami na Nzambe, ekoki na yango. Kozanga kondima mpe bolingo ya solosolo epai ya Yehova emonanaki polele na misala na ye.

Ntango Kaina amonaki ete Yehova andimaki ye te, alukaki kozwa liteya na ndakisa ya Abele? Te. Kutu ayinaki nde ndeko na ye makasi mpenza. Yehova amonaki makanisi oyo ezalaki na motema ya Kaina mpe na boboto nyonso, atunaki ye mituna mpo na kosalisa ye akanisa. Akebisaki Kaina ete makanisi wana ekotinda ye asala lisumu moko monene, mpe apesaki ye elikya ya “kondimama” soki kaka Kaina atiki bizaleli na ye ya mabe.​—Ebandeli 4:6, 7.

Kaina atyolaki likebisi ya Nzambe. Kutu, asɛngaki ndeko na ye bakende na bilanga. Kuna Kaina akwelaki Abele mpe abomaki ye. (Ebandeli 4:8) Na ndenge wana nde Abele akómaki moto ya liboso to martiru oyo akufaki mpo na makambo ya Nzambe. Atako akufá, tii lelo oyo lisolo na ye esilaka ngala te.

Na ndenge ya elilingi makila ya Abele ezalaki kobelela Yehova akata likambo yango. Mpe Yehova akataki yango na bosembo; apesaki Kaina etumbu mpo na mabe oyo asalaki. (Ebandeli 4:9-12) Likambo eleki ntina, lisolo ya kondima ya Abele ekoki koteya biso lelo oyo. Atako aumelaki na mokili bambula soki nkama moko, bambula yango ezalaki mpenza moke na kotalela ndenge bato ya ntango wana bazalaki koumela na mokili; kasi Abele atambwisaki bomoi na ye na ndenge oyo esepelisaki Nzambe. Atako akufaki, ayebaki ete Yehova, Tata na ye ya likoló azalaki kolinga mpe kondima ye. (Baebre 11:4) Tosengeli koyeba ete Yehova azali kobatela ye na makanisi na ye oyo ezangi nsuka, mpe azali kozela lisekwa na mabele oyo ekokóma paradiso. (Yoane 5:28, 29) Yo mpe, okokutana na ye kuna? Okoki kokutana na ye soki ozwi ekateli ya koyoka Abele ntango azali koloba mpe kolanda ndakisa monene ya kondima na ye.