Jehova ki Mañi?
Kalabo ya Bibele
Jehova ki Mulimu wa niti yabulezwi mwa Bibele, Mubupi wa lika kaufela. (Sinulo 4:11) Bapolofita bahae babacwale ka Abrahama ni Mushe, hamohocwalo ni Jesu, neba mulapezi. (Genese 24:27; Exoda 15:1, 2; Joani 20:17) Haki Mulimu wa sicaba silisiñwi feela, kono ki Mulimu wa “lifasi kamukana.”—Samu 47:2.
Jehova ki libizo la Mulimu leliipitezi, sina mokuboniselizwe mwa Bibele. (Exoda 3:15; Samu 83:18) Lisimuluha fa linzwi la Siheberu lelitalusa “kubateñi,” mi licaziba za litaba za Bibele babañata balumela kuli libizo leo litalusa kuli “Utahisa Kubateñi.” Taluso yeo ilumelelana hande ni musebezi wapeta Jehova ka kuba yena Mubupi wa lika kaufela ni yataleleza mulelo wahae. (Isaya 55:10, 11) Bibele hape ilutusa kuziba kuli Jehova ki mañi luli, sihulu kalemeno kahae kakatuna kona ka lilato.—Exoda 34:5-7; Luka 6:35; 1 Joani 4:8.
Litaku zeene za Siheberu za יהוה (YHWH) zeyemela libizo la Mulimu, ili zeo hape lizibahala sina Tetragrammaton, litolokilwe kuli Jehova mwa Silozi. Mubizezo luli wa libizo leo mwa Siheberu sa kwaikale hauzibahali. Nihakulicwalo, mubizezo ocwalo wa “Jehova” ukalile kale kuitusiswa mwa puo ya Sikuwa, mi neuitusisizwe lwapili mwa Bibele ya William Tyndale’s Bible toloko ya 1530. a
Ki kabakalañi mubizezo wa libizo la Mulimu hausa zibahali mwa Siheberu sa kwaikale?
Siheberu sa kwaikale nesiñolwanga feela ka litaku zesina bana. Babali ba puo ya Siheberu nebabeyanga litaku za bana zeswanela mwahalaa litaku zetuna. Kono kuzwa foafelezwa kuñolwa Mañolo A Siheberu (Testamente Yakale), Majuda babañwi nebakalile kuba ni litumelo za kuli nekusa swaneli kupunda libizo la Mulimu ka kutumusa. Hane babalanga liñolo mone kunani libizo la Mulimu, nebaitusisanga manzwi amañwi acwale ka “Mulena” kamba “Mulimu.” Nako hainze iya, batu bazwelapili kuba ni mubonelo wo mi batu balibala mone libizezwanga libizo la Mulimu kwakale. b
Babañwi baikutwa kuli libizo leo nelibizwanga kuli “Yahweh,” mi babañwi bona babulela kuli libizo leo nelibizwanga ka mubizezo usili. Mwa Muputo wa Kwa Liwate Lelishwile mokufumaneha kalulo yeñwi ya Livitike mwa puo ya Sigerike, libizo la Mulimu litolokilwe sina Iao. Bañoli ba Sigerike ba kwa makalelo ni bona babulela kuli mwendi libizo leo nelibizwanga Iae, I·a·beʹ, kamba I·a·ou·eʹ, kono haluzibi nji batanga ba Mulimu ba kwaikale ki mona mone babizezanga libizo le ka Siheberu. c
Mibonelo yefosahezi ka za libizo la Mulimu mwa Bibele
Mubonelo ofosahezi: Litoloko za Bibele zeitusisize libizo la “Jehova” liekelize feela libizo leo.
Niti ya taba: Libizo la Mulimu, leliyemelwa ki litaku zeene za Siheberu lifumaneha ibato ba ha 7,000 mwa Bibele. d Batoloki ba Bibele babañata bazwisize libizo la Mulimu ni kuliyolisa ka malumbatina acwale ka “Mulena.”
Mubonelo ofosahezi: Mulimu Yamaata Kaufela haatokwi libizo leliipitezi leli muzibahaza.
Niti ya taba: Mulimu yena kasibili naasusumelize bañoli ba Bibele kuitusisa libizo lahae hañata-ñata, mi ubata kuli balapeli bahae baitusise libizo lahae. (Isaya 42:8; Joele 2:32; Malaki 3:16; Maroma 10:13) Mane Mulimu naanyazize bapolofita ba buhata bane balikile kulibalisa batu libizo lahae.—Jeremia 23:27.
Mubonelo ofosahezi: Ka kulatelela sizo sa Majuda, libizo la Mulimu liswanela kuzwisiwa mwa Bibele.
Niti ya taba: Ki niti kuli bañoli babañwi ba Majuda nebasa lati kupunda libizo la Mulimu. Nihakulicwalo, nebasika zwisa libizo leo mwa Libibele zabona. Hape Mulimu haabati kuli lulatelele lizo za batu zelwanisana ni litaelo zahae.—Mateu 15:1-3.
Mubonelo ofosahezi: Libizo la Mulimu haliswaneli kuñolwa mwa Bibele kabakala kuli hakuzibahali moliswanela kubizezwa mwa Siheberu.
Niti ya taba: Mubonelo wo ubonisa inge kuli Mulimu ubata kuli batu bababulela lipuo zeshutana-shutana babize libizo lahae ka nzila yeswana. Nihakulicwalo, Bibele ibonisa kuli balapeli ba Mulimu ba kwamulaho bane babulela lipuo zeshutana-shutana nebabizanga mabizo a batu ka kushutana-shutana.
Ka mutala, halunyakisiseñi Muisilaele yomuñwi yabizwa Joshua yanaali muatuli. Bakreste ba kwa makalelo bane babulela puo ya Siheberu mwendi nebabizanga libizo lahae kuli Yehoh·shuʹaʽ, mi bane babulela puo ya Sigerike bona mwendi neba mubizanga kuli I·e·sousʹ. Mwa Bibele kuitusisizwe toloko ya Sigerike ya libizo la Joshua la Siheberu, kubonisa kuli Bakreste nebabizanga mabizo ka kuya ka mone azibahalela mwa puo yabona.—Likezo 7:45; Maheberu 4:8.
Ki nto yeswana niha lutoloka libizo la Mulimu. Mwa sibaka sa kubata kuziba kuli libizo leo nelibizwa cwañi luli, sa butokwa nikufita ki kukutiseza libizo la Mulimu mwa Bibele mwa libaka moliswanela.
a Mwa Bibele yanaatolokile Tyndale, naañozi libizo leo sina “Iehouah” mwa libuka za Bibele zapili zeketalizoho. Hamulaho wa nako, puo ya Sikuwa yacinca, mi libizo la Mulimu lañolwa kulikana ni mokuñolelwa manzwi a Sikuwa cwale. Ka mutala, ka 1612, Henry Ainsworth naaitusisize libizo la “Iehovah” mwa toloko yahae kaufela ya buka ya Lisamu. Mi ka 1639, buka yeo hane ilukisizwe sinca aitusisa libizo la “Jehovah.” Ka 1901, batoloki ba Bibele ya American Standard Version nebaitusisize libizo la “Jehovah” fone kufumaneha libizo la Mulimu mwa litaba za Siheberu.
b Hatiso ya New Catholic Encyclopedia, volyumu 14, makepe 883-884, ibulela kuli: “Hamulaho wa nako kuzwa Majuda fobalukululelwa mwa buhapiwa kwa Babilona, libizo la Yahweh nelikalile kuitusiswa ka nzila yeipitezi, mi batu bakala kuliyolisa ka linzwi la ADONAI kamba ELOHIM.”
c Kuli muzibe litaba zeñata, mubone Litaba Zeekelizwe A4, “Libizo la Mulimu Mwa Mañolo A Siheberu,” yefumaneha mwa Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca.
d Mubone dikishinari ya the Theological Lexicon of the Old Testament, volyumu 2, makepe 523-524.
Hape Mwendi Mwakona Kutabela Litaba Ze
LITUTO ZA BUTOKWA ZA MWA BIBELE
Kana Mulimu Unani Libizo?
Mulimu unani malumbatina amañata, kukopanyeleza cwalo ni Yamaata Kaufela, Mubupi, ni Mulena. Kono libizo la Mulimu neliitusisizwe ibato ba ha 7,000 mwa Bibele.
TAWALA YA MULIBELELI
Mulimu ki Mañi?
Kuziba Mulimu ki yona nto yapili yekona kumitusa kuba mulikanaa hae. Mukona kuziba cwañi Mulimu?
LIKALABO KWA LIPUZO ZA BIBELE
Mulimu Unani Mabizo Amakai?
Batu bakona kunahana kuli Mulimu unani mabizo acwale ka ‘Allah’ kamba ‘El Shaddai,’ kamba ‘Jehovah-Jire’ kamba ‘Alfa ni Omega.’ Ki kabakalañi halutokwa kuziba libizo la Mulimu?
