Kauhanyo 17

“U Wile Babilona”

Isaya 21:1-17

1, 2. (a) Toho ya taba ye tuna ya Bibele ki ifi, kono ki kalulo mañi ya butokwa ye fumaneha mwa Isaya? (b) Bibele i hulisa cwañi toho ya taba ya ku wa kwa Babilona?

KA NZILA ye ñwi, Bibele i kona ku likanyezwa kwa pina ye munati hahulu ye na ni toho ya taba ye tuna, ili yeo hape i tahisa tutohonyana twa taba to tu koñomeka taba ya pina. Bibele ni yona i na ni toho ya taba ye tuna—ili ku bonisa ku luka kwa bubusi bwa Jehova ka Mubuso wa Mesiya. Hape i na ni litoho za litaba ze ñwi ze butokwa ze kuta-kutela ku bulelwa. Ye ñwi ya zona zeo ki ku wa kwa Babilona.

² Toho ya taba yeo i bulelwa lwa pili mwa Isaya likauhanyo 13 ni 14. I kutelwa ku bulelwa hape mwa kauhanyo 21 ni mwa likauhanyo 44 ni 45. Lilimo ze mwanda hasamulaho, Jeremia u ekeza ku bulela lika ze ñwi ka za yona toho ya taba yeo, mi buka ya Sinulo yona i ungula taba yeo ka nzila ye makaza. (Jeremia 51:60-64; Sinulo 18:1–19:4) Muituti kaufela wa Bibele ya buniti u tokwa ku isa pilu ku yona kalulonyana ye butokwa ya Linzwi la Mulimu yeo. Isaya kauhanyo 21 ya tusa mwa ku eza cwalo, kakuli i fa tunango to tu nyangumuna twa ku wa ko ku polofitilwe kwa ona mubuso o m’ata ka ku fitisisa w’o. Hamulaho, lu ka bona kuli Isaya kauhanyo 21 hape i koñomeka toho ya taba ye ñwi ya Bibele—y’e lu tusa ku tatuba kuli lu tona cwañi ka ku ba Bakreste kacenu.

“Pono ye Sabisa”

3. Ki kabakalañi Babilona ha i bizwa “lihalaupa le li potolohilwe ki mezi,” mi lona libizo leo li bonisañi ka ze ka ezahala ku yona kwapili?

³ Isaya kauhanyo 21 i kala ka manzwi a bumai a’ li: “Ki bo  bupolofita bo bu bulelwa fahalimw’a lihalaupa le li potolohilwe ki mezi: Wa ta, sina liñungwa le li simuluha kwa Mboela, wa zwa mwa naha ye sabisa.” (Isaya 21:1) Babilona i tomilwe kwa maneku a mabeli a nuka ya Eufrati. Kalulo ya yona ya kwa upa i fa sibaka se si mwahal’a linuka ze peli ze tuna za Eufrati ni Tigris. Ki ‘lihalaupa le li potolohilwe ki mezi.’ Mwa puo ya Siheberu i biziwa kuli ki ‘lihalaupa la liwate.’ Ki kabakalañi ha i biziwa cwalo, ka ku ba kuli i kwahule ni liwate? Kakuli Babilona ne i talanga mezi silimo ni silimo, ili ku panga kalulo ye tuna ya mataba. Kono Mababilona ba konile ku felisa lona lihalaupa la mezi leo ka ku yepa liuba ni mikokolombwa ni maabwa. Ka butali ba itusisa ona mezi ao ka ku ba kalulo ye ñwi ya silelezo ya munzi. Niteñi, ha ku na buikatazo bwa butu bo bu ka sileleza Babilona kwa katulo ya Mulimu. Babilona ne i li lihalaupa, mi hape i ka ba lihalaupa. Ziyezi i atumezi, mi i taha i bupana sina le liñwi la mañungwa a’ buhali a fukelanga mwa Isilaele fokuñwi, ku zwa mwa lihalaupa le li sabisa le li kwa mboela.—Mu bapanye Zakaria 9:14.

4. Pono ye mwa Sinulo ya “Babilona yo mutuna” i ama cwañi “mezi” ni “lihalaupa,” mi “mezi” ao a yemelañi?

⁴ Ka mo ne lu itutezi mwa Kauhanyo 14 ya buka ye, Babilona ya kale i na ni Babilona ye swana ni yona cwale—ili “Babilona yo mutuna,” yona kopano ya mwa lifasi kamukana ya bulapeli bwa buhata. Mwa Sinulo, ha ku bulelwa ze ñwi ka za Babilona yo mutuna ku bulelwa ni za “lihalaupa” ni “mezi.” Muapositola Joani u iswa mwa lihalaupa ili ku yo boniswa Babilona yo mutuna. U bulelelwa kuli Babilona yo mutuna y’o u “inzi fa mezi a mañata” ili a’ yemela “macaba, ni buñata, ni mishobo, ni lipuo.” (Sinulo 17:1-3, 5, 15) Bulapeli bwa buhata bu konile ku zwelapili kakuli batu ba bañata kamita ba bu yemezi, kono ona “mezi” a cwalo ao kwa mafelelezo h’a na ku kona ku bu sileleza. Sina Babilona ya kale, Babilona yo mutuna ni yena u ka shengokiwa, a siyale mukungulu ni ku ba matota.

5. Babilona i fita cwañi fa ku zibahala ku ba “muhapi” ni “sisinyi”?

 ⁵ Mwa mazazi a Isaya, Babilona ha i si ka ba kale ona mubuso o m’ata ka ku fitisisa. Kono Jehova u bonela cimo kuli nako ya yona ha i ka fita, Babilona i ka sebelisa m’ata a yona ka mafosisa. Isaya u zwelapili u li: “Na boniswa pono ye sabisa: Muhapi wa hapa, mi sisinyi sa sinya.” (Isaya 21:2a) Babilona kaniti u ka hapa mi u ka sinya macaba a’ ka fenya, ku kopanyeleza ni Juda. Mababilona ba ka hapa Jerusalema, ku shandaula tempele ya yona, ni ku hapela batu ba yona kwa Babilona. Teñi k’o, lihapwa ba ba sa koni ku itwanela bao ba ka nyandiswa, ku nenaunelwa tumelo ya bona, mi ha ba na ku fiwa sepo ya ku kutela habo bona.—2 Makolonika 36:17-21; Samu 137:1-4.

6. (a) Ki ku tongoka mañi kw’a ka felisa Jehova? (b) Ki macaba mañi a’ polofitilwe a’ ka lwanisa Babilona, mi nto yeo i talelezwa cwañi?

⁶ Ee, Babilona ya swanelwa luli ki “pono ye sabisa” yeo, ye ka i tiseza nako ye t’ata. Isaya u zwelapili u li: “Elami, kambama! wena Media, t’o patise! Ni felisize sitongo kaufela.” (Isaya 21:2b) Be ne ba swenyiwa ki ona mubuso wa munyandisi w’o ba ka imululwa. Ku tonga kwa bona cwale ku ka fela! (Samu 79:11, 12) Yona kimululo yeo i ka taha cwañi? Isaya u punda macaba a mabeli a’ ka lwanisa Babilona: ki Elami ni Media. Lilimo ze mianda ye mibeli hasamulaho, ili ka 539 B.C.E., Sirusi wa Muperesia u ka etelela mpi mo ku kopanezi Maperesia ni Mamede ku yo lwanisa Babilona. Malena ba Peresia ba ka hapa kalulo ya Elami pili 539 B.C.E. i si ka fita kale. * Kacwalo, mpi ya Maperesia i ka kopanyeleza ni Maelami.

7. Pono ya Isaya i mu ezisa ku ikutwa cwañi, ili ku yemelañi?

⁷ Mu lemuhe mw’a taluseza Isaya kuli pono yeo i mu ezisa ku ikutwa cwañi: “Teka ya ka i kenwi ki butuku; ñalelwa i ni sweli, sina ñalelwa ya musali ya pepa; ni kundumani, ni  palelwa ku utwa; ni kalehile ni palelwa ku bona. Pilu ya ka i filikani, sabo ye maswe i ni sweli; busihu bwa mukiti o ne ni lakaza, bu fetuhile busihu bwa ku mbwembweta.” (Isaya 21:3, 4) Ku bonahala kuli mupolofita u lata nako ya busihu, y’e li nako ye nde ya ku kengeyela lika. Kono cwale busihu ha bu sa li bo bunde, mi bu tisa fela sabo, butuku, ni ku mbwembweta. U mwa ñalelwa, inge ñalelwa ya musali ya pepa, mi pilu ya hae “i filikani.” Muituti yo muñwi u ñola yona pulelo yeo kuli “pilu ya ka i nata maswe,” mi u talusa kuli i ama kwa “ku lukuma maswe kwa pilu.” Ki kabakalañi h’a ikutwa bumaswe cwalo? Ku bonahala kuli maikuto a Isaya ao ki a bupolofita. Busihu bwa la October 5/6, 539 B.C.E., Mababilona ba ka ba mwa sabo ye swana.

8. Ka mo ne ku polofitezwi, Mababilona ba eza cwañi, nihaili kuli lila za bona li kwande a mamota?

⁸ Busihu bwa lona lizazi le li maswe leo ha bu atumela, ha ku na se si sabisa Mababilona. Lilimo ze mianda ye mibeli pili nto yeo i si ka ezahala kale, Isaya u polofita kuli: “Ba yala tafule; ba beya balibeleli; ba ca, ba nwa.” (Isaya 21:5a) Ee, Mulena Belishazare wa muipo u ungekile mukiti. Ku lukiswa lipula za manduna ba hae b’a sikiti, hamoho ni baoli ba hae ba bañata ni bonalutio. (Daniele 5:1, 2) Baikoli ba mukiti bao ba ziba kuli kwande a mamota ku na ni mpi, kono ba lumela kuli munzi wa bona ha u koni ku keniwa. Mamota a ona a matuna ni mukokolombwa o’ tungile u bonahalisa kuli munzi ha u koni ku hapiwa; milimu ya ona ye miñata i ezisa kuli ku nahaniwe kuli nto yeo ha i koni ku ezahala. Kacwalo “ba ca, ba nwa.” Belishazare wa kolwa, mi mwendi mane haki yena a nosi ya kolwa. Se si bonisa kuli manduna bao ba kozwi kikuli ba tokwa ku zusiwa, ka mo a boniseza manzwi a Isaya a bupolofita a’ tatama.

9. Ki kabakalañi ha ku tokwahala ku ‘toza tebe’?

⁹ “A mu nanuhe mina malena! A mu toze tebe!” (Isaya 21:5b) Hañihañi, mukiti wa fela. Malena ba na ni ku nanuha! Mupolofita Daniele ya supezi u bizizwe, mi u bona m’o Jehova  a eziseza Belishazare mulena wa Babilona ku ba mwa sabo ye tuna ye swana ni ya n’a talusize Isaya. Manduna ba mulena ba kena mwa nyewanyewa mpi mo ku kopanezi Mamede, Maperesia, ni Maelami ha i punya lisilelezo za munzi. Babilona i wa kapili-pili! Kono cwale ku ‘toza tebe’ ku talusañi? Bibele fokuñwi i talusanga mulena wa sicaba ku ba tebe kakuli ki yena muyemeli ni musilelezi wa naha. * (Samu 89:18) Kacwalo mwendi mwa Isaya, timana ye i polofita kuli ku tokwahala  mulena yo munca. Libaka? Kakuli Belishazare u bulaiwa ka “busihu bona bo.” Kacwalo, ku tokwahala ku ‘toza tebe,’ kamba ku keta mulena yo munca.—Daniele 5:1-9, 30.

10. Balapeli ba Jehova ba kona ku omba-ombiwa cwañi ki talelezo ya bupolofita bwa Isaya ka za munyandisi?

¹⁰ Ba ba lata bulapeli bwa niti kaufela ba omba-ombiwa ki yona taba yeo. Babilona ya cwale, yona Babilona yo mutuna, ni yona ki muhapi ni sisinyi sina mo ne i inezi ya kwa kale. Ku to fita ni kacenu le, ba bahulu ba bulapeli ba lelisananga ku kwalela Lipaki za Jehova, ku ba nyandisa, kamba ku ba lifisa mitelo ya koto. Kono sina ka mo bu lu hupuliseza bupolofita bo, Jehova w’a bona bunyandisi b’o kaufela, mi u ka tahisa koto kabakala bona. U ka felisa bulapeli kaufela bo bu mu yemela ka mafosisa ili bo bu nyandisa batu ba hae. (Sinulo 18:8) Kana nto ye cwalo ya kona ku ezahala? Kuli tumelo ya luna i tiye, lu tokwa fela ku bona ka za m’o litemuso za hae ka za ku wa kwa Babilona ya kale hamoho ni ye swana ni yona ya cwale se li talelelizwe.

“U Wile”

11. (a) Musebezi wa mulibeleli ki ufi, mi ki mañi ya ezize musebezi wa bulibeleli kacenu? (b) Limpi za bapahami ba limbongolo ni likamele li yemelañi?

¹¹ Jehova cwale u bulela ku mupolofita. Isaya u li: “[Muñ’a] Bupilo u ize ku na: Beya mulibeleli, a bulele s’a bona.” (Isaya 21:6) Manzwi ao a kala toho ya taba ye ñwi ya butokwa ye ku yona kauhanyo ye. Taba yeo ki ya mulibeleli. Ki taba ya butokwa kwa Bakreste ba niti kaufela kacenu, kakuli Jesu n’a elelize balateleli ba hae kuli ba “libelele.” “Mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” u zwezipili ku bulela z’a bona ka za ku sutelela kwa lizazi la Mulimu la katulo ni likozi za lifasi le li maswe le. (Mateu 24:42, 45-47) Mulibeleli wa mwa pono ya Isaya u bona lika mañi? “S’a boni, ki mpi ya bapahami ba lipizi ba ba zamaya ka bubeli; u boni mpi ya bapahami ba limbongolo, ni  mpi ya bapahami ba likamele. U teeleza ka ku tokomela hahulu.” (Isaya 21:7) Limpi ze bonahala i liñwi ka i liñwi zeo mwendi li yemela limpi ze ñata ze taha li itukiselize ndwa ka lubilo lwa lipizi ze tapisizwe. Mpi ya bapahami ba limbongolo ni ya bapahami ba likamele za swanela ku yemela mibuso ye m’ata ya Media ni Peresia, ze ka kopana ni ku lwanisa mwa ndwa yeo. Hape litaba ze ezahezi li fa bupaki bwa kuli Maperesia ne ba itusisanga likamele ni limbongolo mwa lindwa.

12. Mulibeleli wa mwa pono ya Isaya u cwañi, mi ki bomañi kacenu ba ba tokwa ku ba inge yena?

¹² Kacwalo, mulibeleli u tamehile ku biha. “S’a huwa sina tau, s’a li: Mulena, ni nze ni yemi musihali kamukana fa tawala  ya bulibeleli, ni nze ni tiisa ku libelela masihu kamukana. A mu bone, kwa taha sitopa sa banna, ki bapahami ba ba zamaya ka bubeli!” (Isaya 21:8, 9a) Mulibeleli wa mwa pono y’o u huwa ka bundume, “sina tau.” Ku fa zibiso ya katulo fahalimw’a sicaba se si tiile inge Mababilona ku tokwa bundume. Hape ku tokwa pilu-telele. Mulibeleli u na ni ku ina mwa sibaka sa hae busihu ni musihali, a sa ozeli ni hanyinyani. Ka nzila ye swana, sitopa sa mulibeleli mwa mazazi a mafelelezo a, si bile se si tokwa bundume ni pilu-telele. (Sinulo 14:12) Bakreste ba niti kaufela ni bona ba tokwa ku ba cwalo.

13, 14. (a) Babilona ya kale i ba cwañi, mi milimu ya yona ya maswaniso i lobeha cwañi? (b) Babilona yo mutuna ni yena n’a wile cwañi ka nzila ye swana, mi ne li lili?

¹³ Mulibeleli wa mwa pono ya Isaya u bona mpi ye atumela. Taba ki ifi? “S’a ekeza, s’a li: U wile Babilona, u wile; maswaniso kamukana a milimu ya hae a lobehezi fafasi!” (Isaya 21:9b) Ki piho kwa ku nyangumuna! Munyandisi wa batu ba Mulimu y’o cwale u wile! * Kono maswaniso ni milimu ya Babilona i lobehile ka nzila ifi? Kana Mamede ni Maperesia ba ka kena mwa litempele za Babilona ni ku tubaka maswaniso a mañata-ñata ao? Ha ku tokwahali ku eza cwalo. Maswaniso a milimu ya Babilona a boniswa kuli h’a na m’ata a ku sileleza munzi w’o. Ki kona ku lobeha ko ku taluswa k’o. Hape Babilona u ka wa h’a ka palelwa ku zwelapili ku nyandisa batu ba Mulimu.

¹⁴ Babilona yo mutuna yena bo? Ka ku tahisa mulelo wa ku nyandisa batu ba Mulimu mwa Ndwa ya Lifasi ya I, n’a konile ku ba buluka mwa buhapiwa ka nakonyana. Musebezi wa bona wa ku kutaza ne u batile ku feliswa. Prezidenti wa Watch  Tower Society ni bazamaisi ba bañwi ku yona ne ba lengilwe mwa tolongo ka ku tamiwa litaba za buhata. Kono ka 1919 kwa ezahala cinceho ye tuna. Bazamaisi ba Watch Tower Society be ne ba tamilwe ne ba lukuluzwi, sibaka se situna sa tamaiso ne si kwaluzwi sinca, mi musebezi wa ku kutaza wa kaliswa sinca. Kacwalo, Babilona yo mutuna n’a wile kakuli n’a palezwi ku zwelapili ku buluka batu ba Mulimu mwa buhapiwa. * Kona ku wa k’o ku zibahazwa habeli mwa buka ya Sinulo ki lingeloi le li itusisa manzwi a zibiso ye kwa Isaya 21:9.—Sinulo 14:8; 18:2.

15, 16. Bana bahabo Isaya ki ‘sicaba se si pulilwe’ ka nzila ifi, mi mw’a ikutwela Isaya ka za bona ku kona ku lu luta nto mañi?

¹⁵ Isaya u feza lushango lwa bupolofita b’o ka manzwi a bonisa kuli u shwela bana bahabo yena makeke. U li: “Mawe wena sicaba sa ka se si pulilwe sina mabele a fa sihoto, ze ni utwile ku [Muñ’a] Bupilo wa limpi Mulimu wa Isilaele, ni mi bulelezi zona.” (Isaya 21:10) Mwa Bibele, ku pula hañata ku yemelanga ku kalimela ni ku keniswa kwa batu ba Mulimu. Batu bao Mulimu a itamile ni bona bulikani ba ka ba “sina mabele a fa sihoto,” f’o buloto hañata bu puliwa, ili ku siya fela bubeke bo bu kenile bo bu tokwahala. Isaya h’a tabeli kuli kalimelo yeo ya fiwa. Kono u shwela makeke bona batu bao ba ba ka ba “sina mabele a fa sihoto,” ili bao ba bañwi ku bona ba ka pila bupilo bwa bona kaufela mwa buhapiwa mwa naha i sili.

¹⁶ Yeo i kona ku ba temuso ye nde ku luna kaufela. Mwa puteho ya Sikreste kacenu, ba bañwi ba kana ba tuhela ku shwela lifosi makeke. Mi ba ba kalimelwa hañata ba kana ba hana kalimelo. Kono, haiba lu hupula ka nako kaufela kuli Jehova u kalimelanga batu ba hae kuli a ba kenise, ha lu na ku keshebisa kalimelo yeo kamba ba ba i amuhela ka buikokobezo. Mi hape ha lu na ku i hana ha lu ka i fiwa. Haike lu amuhele kalimelo  ya Mulimu, ili ku i’nga ku ba lilato la Mulimu.—Maheberu 12:6.

Ku Buza Mulibeleli

17. Ki kabakalañi ha ku swanela kuli Edomo i bizizwe “Duma”?

¹⁷ Lushango lwa bubeli lwa bupolofita lo lu mwa Isaya kauhanyo 21 lu bonahaza kuli mulibeleli u yemela mañi. Lu kala cwana: “Ki bo bupolofita bo bu bulelwa fahalimu a Duma: Mutu u huwa a li mwa Seiri, u li: Mulibeleli, busihu bu zamaya cwañi? Mulibeleli, busihu bu zamaya cwañi?” (Isaya 21:11) Yona Duma yeo i inzi kai? Ku bonahala kuli mwa miteñi ya ze mwa Bibele ne ku na ni minzi ye miñata ye n’e bizwa ka libizo leo, kono ha ku na ku yona o’ amiwa fa. Duma ha i yo mwa Seiri, ili libizo le liñwi la Edomo. Kono libizo la “Duma” li talusa “Ku Kuza.” Kacwalo ku bonahala kuli sibaka seo si filwe libizo le li talusa ze ka ezahala ku sona mwa nako ya kwapili. Nto ye swana yeo ne i ezizwe mwa bupolofita bo bu felile. Edomo, yona ye s’e bile sila se si yolisa misuha sa batu ba Mulimu ka nako ye telele, kwa mafelelezo i ka kuza—ili ku talusa ku yunda. Kono seo si si ka ezahala kale, ba bañwi ba ka bata hahulu ku ziba ze ka ezahala kwapili mi ba ka buzisisa ka za teñi.

18. Bupolofita bo bu li, “Masa s’a patalala, mi hape ku ka ba busihu” bu talelezwa cwañi fahalimw’a Edomo wa kale?

¹⁸ Ka nako ye i ñolwa buka ya Isaya, Edomo i mwa kalulo ya minzi ye sweli ku hapiwa ki mpi ya Asirya. Ba bañwi mwa Edomo ba lakaza hahulu ku ziba kuli busihu, bo bu yemela nyandiso ya bona, bu ka fela lili. Kalabo ki ifi? “Mulibeleli u alaba u li: Masa s’a patalala, mi hape ku ka ba busihu.” (Isaya 21:12a) Miinelo ha i polofiteli Edomo ze nde. Ku ka bonahala kuli ku taha liselinyana, kono li ka ba ka nako ye kuswani, le li puma-puma fela. Busihu—ili nako ye ñwi ye maswe ya nyandiso—bu ka taha hape ka bubebe hamulaho fela wa kakusasa. Yeo ki taluso ye swanela ya se si ka ezahala ku Edomo! Nyandiso ye tiswa ki Asirya i ka fela, kono Babilona i ka yola Asirya kwa ku ba mubuso o m’ata ka ku fitisisa mi i ka sinya  kalulo ye tuna ya Edomo. (Jeremia 25:17, 21; 27:2-8) Likezahalo zeo li ka kutela ku ezahala. Nyandiso ye tiswa ki Babilona i ka latelelwa ki ye ka tiswa ki Peresia mi ku tuha f’o ku ka taha ya Greece. Ku tuha f’o ku ka ba ni nakonyana ya ku ‘patalala kwa masa’ mwa linako za Maroma, f’o bo Heroda—ba ba simuluha mwa Edomo—ba ka busa mwa Jerusalema. Kono ‘ku patalala kwa masa’ k’o ha ku na ku inelela. Kwa mafelelezo, Edomo i ka kuza ku kuzeleza, mi ha i sa na ku ba teñi. Kwa mafelelezo i ka ba ye swanela ku biziwa Duma.

19. Mulibeleli u kana a talusañi h’a li “Ha mu lata ku buza, mu buze; mu sikuluhe mi mu kute”?

¹⁹ Mulibeleli u wiseza lushango lwa hae lo lu kuswani ka manzwi a’ li: “Ha mu lata ku buza, mu buze; mu sikuluhe mi mu kute.” (Isaya 21:12b) Pulelo ye li “mu kute” mwendi i ama ‘masihu’ a sa feli a tahela Edomo ili a’ ka taha ka ku tatamana. Kamba kakuli pulelo yeo hape i kana ya tolokiwa kuli “mu tahe hape,” mupolofita mwendi u akaleza kuli Maedomo ba ba lakaza ku banduka sinyeho ya naha ba bake ni ku ‘taha  hape’ ku Jehova. Ka mo ku inezi kaufela, mulibeleli u ba fa sibaka sa ku zwelapili ku buza lipuzo.

20. Ki kabakalañi bupolofita bo bu ñozwi kwa Isaya 21:11, 12 ha bu li bwa butokwa kwa batu ba Jehova kacenu?

²⁰ Bona bupolofita bo bu kuswani b’o bu bile bwa butokwa hahulu kwa batu ba Jehova mwa linako za cwale. * Lu utwisisa kuli batu ba fahal’a busihu luli bwa bubofu bwa kwa moya ni bwa ku kauhana ni Mulimu, ili nto ye ka isa kwa sinyeho ya muinelo wo wa linto. (Maroma 13:12; 2 Makorinte 4:4) Ku yona nako ya busihu ye, sepo ifi kamba ifi ye bonahala hanyinyani ya kuli batu ka mukwa o muñwi ba kona ku tisa kozo ni buiketo i swana inge liselinyana lani la masa a patalala le li latelelwa fela ki lififi le lituna hahulu. Ku patalala kwa masa kwa niti kwa taha—ili ku taha fa lifasi-mubu kwa Puso ya Kreste ya Lilimo ze Sikiti. Kono nako kaufela ye bu ka ba teñi busihu, lu lukela ku latelela ketelelo ya sitopa sa mulibeleli ka ku zwelapili ku tona kwa moya ni ku zibahaza ka bundume kuli mafelelezo a muinelo wa linto o maswe wo a fakaufi.—1 Matesalonika 5:6.

Mwa Arabia ku Eza Busihu

21. (a) Ki muitusisezo mañi wa manzwi o kana u itusisizwe mwa pulelo ye li “bupolofita bo bu bulelwa fahalimu a Arabia”? (b) Mulongolongo wa baenyi ba ba zwa kwa Dedani ki nto mañi?

²¹ Bupolofita bwa mafelelezo bwa Isaya kauhanyo 21 bu bulelwa fahalimw’a “Arabia.” Bu kala cwana: “Ki bo bupolofita bo bu bulelwa fahalimu a Arabia: Mwa sikwa sa kwa Arabia ki mo mu ka tibelela busihu, mina mulongolongo wa baenyi ba ba zwa kwa Dedani.” (Isaya 21:13) Bupolofita b’o bu bulelwa fahalimw’a lipuo li sikai za Arabia. Linzwi le li tolokilwe kuli “Arabia” fokuñwi li bulelwanga ku ba “manzibwana,” kakuli  manzwi a mabeli ao a bata ku swana hahulu mwa Siheberu. Ba bañwi ba akaleza kuli w’o ki muitusisezo fela o muñwi wa manzwi, inge kuli mwa sibaka seo sa Arabia ku ka tuha ku ba manzibwana luli, ili ku talusa nako ya butata. Bupolofita b’o bu kala ka pono ye ezahala manzibwana, ili ye bonisa mulongolongo wa batu ba ba zwa kwa Dedani, ili mushobo o mutuna wa Maarabe. Milongolongo ye cwalo i latelelanga linzila za lipisinisi ku zwa fa liweluwelu li li liñwi la mwa lihalaupa ku ya ku le liñwi, inze ba zamaisa milyani ye nunka hande, lipelela, ni lika ze ñwi za butokwa. Kono fa lu ba bona ha ba eziswa ku zwa busihu mwa nzila ya bona ya kamita ni ku yo ipata. Kabakalañi?

22, 23. (a) Ki buima mañi bo butuna bo bu ka tuha bu wela mishobo ya Maarabe, mi seo si ka ba tahiseza nto mañi? (b) Yona kozi yeo i fakaufi cwañi, mi i tahiswa ki mañi?

²² Isaya u talusa kuli: “Mina mu yahile mwa Tema, mu tiseze ba ba shwile linyolwa mezi. Ba ba saba, mu y’o ba katanyeza ka buhobe. Kakuli ba sabile kwa mikwale, mikwale ye comozwi, ni kwa buta bo bu obami, ni kwa ndwa ye tata.” (Isaya 21:14, 15) Ee, buima bo butuna bwa ndwa bu ka wela mishobo ya Maarabe yeo. Tema, ye yahile ku le liñwi la maweluwelu a’ na ni mezi a mañata ka ku fitisisa mwa sibaka, i hapelezwa ku tiseza babalehi ba ndwa ba ba bumai bao lico ni mezi. Bona butata b’o bu ka taha lili?

²³ Isaya u zwelapili u li: “Mulena u ize ku na: Ku sa siyezi mwaha u li muñwi, sina mwaha wa mubeleki, mi kabubo kamukana ka Kedare ka ka fela. Ku ba bañata ba ba lwana ka buta kwa bahali ba Kedare, ku ka siyala ba banyinyani; kakuli ki s’a bulezi [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa Isilaele.” (Isaya 21:16, 17) Kedare ki mushobo o mutuna hahulu kuli mane fokuñwi u itusiswanga kwa ku yemela Arabia mukatumbi. Jehova u lelile kuli ba ba lwana ka buta ni bahali ba ona mushobo w’o ba ka fukuzeha, ku siyale fela ba banyinyani. Nto yeo i ka ezahala lili? “Ku sa siyezi mwaha u li muñwi,” ku si na ku ekeza teñi, sina mubeleki mw’a belekelanga fela mwahal’a  nako y’a ka lifiwa. Ha ku zibwi hande kuli zeo kaufela ne li talelelizwe cwañi. Babusi ba babeli ba Asirya—bo Sarigoni II ni Senakeribi—ba ipapata ku ba be ne ba hapile Arabia. Yo muñwi ku bona bao mwendi n’a yundisize kabelo ye tuna ya ona mishobo ya Arabia ye ikuhumusa yeo, ka mo ne ku polofitezwi.

24. Lu kona ku kolwa cwañi kuli bupolofita bwa Isaya ka za Arabia ne bu talelelizwe?

²⁴ Kono lwa kona ku kolwa kuli bupolofita b’o ne bu talelelizwe ka ku nepahala luli. Ha ku na nto ye kona ku bonisa hande taba yeo ku fita manzwi a mafelelezo a bona bupolofita b’o a’ li: “Ki s’a bulezi [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa Isilaele.” Kwa batu ba mwa mazazi a Isaya, ku kana kwa bonahala inge kuli ha ku na ku konahala kuli Babilona i hape Asirya mi ni yona hape i amuhiwe m’ata ka nako ya manzibwana a mañwi ye ku eziwa mukiti. Hape ku kana kwa bonahala ku sa konahala kuli Edomo ye m’ata i feliswe kamba kuli busihu bo bu tisa butata ni bunjebwe bu wele mishobo ya Maarabe ye fumile. Kono Jehova u li ku ka ezahala cwalo, mi kaniti kwa ezahala. Kacenu, Jehova u lu taluseza kuli kopano ya mwa lifasi kamukana ya bulapeli bwa buhata i ka yunda. Yeo haki taba ya ku kakanya; i ka ezahala luli. Ki mw’a bulelezi Jehova!

25. Lu kona ku latelela cwañi mutala wa mulibeleli?

²⁵ Kacwalo, lu be sina mulibeleli. Lu zwelepili ku tona, inge kuli lu yemi fa tawala ye telele, lu nze lu talima mwa maneku kaufela kuli lu bone haiba ku na ni kozi ye taha. Lu eze sango se situna ni sitopa sa mulibeleli ya sepahala, bona Bakreste ba ba tozizwe ba ba sa li teñi fa lifasi-mubu. Lu swalisane ni bona mwa ku zibahaza ka bundume ze lu bona, ze cwale ka bupaki bo butuna bwa kuli Kreste wa busa mwa lihalimu; kuli u ka tuha a felisa busihu bo butelele-telele ili f’o batu ba kauhani ni Mulimu; ni kuli hamulaho wa f’o, u ka tahisa kakusasana kwa luli, yona Puso ya Lilimo ze Sikiti fahalimw’a paradaisi ya fa lifasi-mubu!

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 219]

“Ba ca, ba nwa”

 [Siswaniso se si fa likepe 220]

Mulibeleli a “huwa sina tau”

[Siswaniso se si fa likepe 222]

“Ni nze ni yemi musihali kamukana . . . [ni] masihu kamukana”