1. Tumelo mwa mabibo ni buloi i atile cwañi?

 “MWA Africa, ki kwa mbango ku kala ku buza kuli buloi bu teñi kamba kutokwa,” ki mona mo i bulelela buka ye bizwa African Traditional Religion, mi i ekeza kuli “kwa batu ba mwa Africa ba miinelo kaufela, buloi bu teñi luli.” Ba ba lumela mwa mabibo ni buloi ba kopanyeleza ba ba si ka ituta ni ba ba itutile hahulu. Ba bahulu ba bulapeli bwa Simozilemu ni bwa Krestendomu ni bona ki balumeli.

2. Ka ku ya ka tumelo ya ba bañata, m’ata a mabibo kutwi a zwa kai?

² Ka ku ya ka mo ba lumelela ba bañata mwa Africa, ku na ni m’ata a moya a’ sa utwisisehi. Mulimu ki yena ya a zamaisa. Mioya ni balimu ba kona ku itusisa ona. Mi batu ba bañwi ni bona ba ziba mwa ku a fumanela ni mwa ku itusiseza ona, ibe ku itusisa ona hande (bulauli) kamba ku itusisa ona maswe (buloi).

3. Buloi ki nto mañi, mi batu ba lumela kuli bu kona ku ezañi?

³ Kutwi baloi ba loyanga lila za bona. Baloi kutwi ba na ni m’ata a ku luma bikampafwa, linyunywani, linzi, ni lifolofolo ze ñwi kuli li y’o lwanisa batu. Ba bañata ba lumela kuli buloi ki bona bo bu tahisa lindwa, mumba, makulanu, mane ni lifu.

4. Ba bañata ba lumelañi ka za baloi, mi ba bañwi be ne ba li baloi se ba itumelezi cwañi?

⁴ Buloi hape bu iponahaza mwa miinelo ye miñwi. Kutwi baloi ba zwanga mwa mibili ya bona ni ku fufa, mwendi kuli ba y’o kopana ni baloi ba bañwi kamba ku y’o sinya hanyinyani-hanyinyani bupilo bwa be ba yela. Bakeñisa kuli mibili ya baloi i siyalanga i lobezi mwa mimbeta ya yona, bupaki bwa matangu ao sihulu bu fiwanga ki batu be ne ba li baloi ba ba itumelela za teñi. Ka mutala, magazini ye ñwi ya mwa Africa i kutela ku bulela ze ne ba bulezi batu be ne ba li baloi (buñata ili basizana) ha i li: “Ne ni bulaile batu b’a 150 ka ku tahisa likozi za fa mikwakwa.” “Ne ni bulaile banana baketalizoho ka ku ba anya mali a bona kaufela.” “Ne ni bulaile linyazi ze talu kakuli ne li ni yubekile.”

5. Bulauli ki nto mañi, mi bu eziwa cwañi?

⁵ Bulauli kutwi ki bona bo bu fa silelezo kwa bumaswe. Ba ba silelezwa ki balauli ba tinanga masale kamba maseka a mabibo.  Ba nwanga milyani ya silelezo kamba ku itambaka yona fa mibili. Mwa mandu kamba mwa lipatelo za bona, ba patanga lika ze ba twi li na ni m’ata a silelezo. Ba sepa miulu ye na ni mañolo a zwa mwa Koran kamba mwa Bibele.

6. Satani ni badimona ba hae se ba ezizeñi mwa miteñi ya kwaikale, mi lu lukela ku nga cwañi m’ata a bona?

⁶ Ki niti kuli Satani ni badimona ba hae ki lila ze maswe za batu. Ba na ni m’ata a ku zamaisa mihupulo ni bupilo bwa batu, mi kale-kale, ne ba kenanga batu ni lifolofolo. (Mateu 12:43-45) Hailif’o ha lu lukeli ku nyinyafaza m’ata a bona, hape ha lu lukeli ku tunafaza ona m’ata ao.

7. Satani u bata kuli lu lumeleñi, mi seo si swaniselizwe cwañi?

⁷ Satani ki mukwasheki yo mutuna. U kwasheka batu ku lumela kuli u na ni m’ata a matuna hahulu-hulu ku fita a’ na ni ona luli. Ka mutala: Mwa ndwa ya cwanoñu fa mwa naha ye ñwi ya mwa Africa, masole ne ba itusisize lipangaliko ze tumusa mulumo kuli ba sabise lila za bona. Ba si ka kalisa kale ku lwana, masole bao ne ba lizanga matapa fo ku beilwe milumo ye mituna ya litobolo ni limbomba. Ne ba bata kuli sila seo si nahane kuli ne si lwaniswa ki mpi ye na ni lilwaniso ze m’ata. Ka ku swana, Satani u bata batu ku lumela kuli u na ni m’ata a si na maciñekelo. U lela ku sabisa batu kuli ba eze tato ya hae mi isiñi tato ya Jehova. Cwale ha lu nyakisiseñi litaba za buhata z’e talu zeo Satani a bata batu kuli ba li lumele.

8. Ki bufi buhata b’o Satani a lika ku hulisa?

⁸ Buhata bwa pili bw’a lika ku hulisa Satani ki bo: Ha ku na kozi ye ikezahalela fela; bumaswe kaufela bo bu si ka tahiswa ki mutu bu tahiswa ki m’ata a mabibo. Ka mutala, lu ngeñi kuli mwanana wa bulaiwa ki malaria. Bom’ahe ba kana ba ziba kuli malaria ki butuku bo bu tahiswa ki minañi. Kono hape ba kana ba lumela kuli ku na ni mutu ya n’a lumile munañi ku t’o luma mwan’a bona.

9. Bibele i bonisa cwañi kuli Satani h’a tahisi butata kaufela?

⁹ Hailif’o Satani u na ni m’ata a ku tahisa butata bo buñwi, ha ku si ka luka ku lumela kuli u na ni m’ata a ku tahisa butata kaufela. Bibele i bulela kuli: “Mwa siano, ba ba wina ha si ba ba lubilo kamita, ni mwa ndwa ba ba tula hasi ba ba na ni mata kamita, ni kuli buhobe hasi bwa ba ba butali kamita, ni bufumu hasi bwa ba ba na ni ngana kamita, hape ni ku kondisa hasi kwa ba ba bukwala kamita. Kono mutu ni mutu u tamwa ki linako z’a pila ka zona, ni ki bushiko kamba bumai bwa hae.” (Muekelesia 9:11) Mutu yo muñwi ya mwa siyano u kona ku mata hahulu ku fita ba bañwi, kono wa kona ku luza. “Bushiko kamba bumai” bo buñwi bwa kona ku mu luzisa. Mwendi wa sitatala ni ku wa kamba w’a kula kamba ku kweta. Lika zeo li kona ku ezahala ku mutu ufi kamba ufi. Haki kamita li tahiswanga ki Satani kamba ka buloi; li ikezahalelanga fela.

10. Ku bulezwiñi ka za baloi, mi lu ziba cwañi kuli bo ki buhata?

¹⁰ Buhata bwa bubeli bw’a fuzelela Satani ki bo: Baloi ba zwanga mwa mibili ya bona ni ku zamaya busihu kuli ba y’o kopana ni baloi ba bañwi kamba kuli ba y’o  anya kamba ku felisa bupilo bwa be ba yela. Cwale mu ipuze kuli: ‘Haiba baloi ba kona ku eza cwalo, ki nto mañi luli ye zwa mwa mubili?’ Sina ha se lu boni, moyo ki mutu, haki nto ye ñwi ye kona ku zwa ku mutu. Hape, moya ki m’ata a bupilo a tahisa kuli mubili u pile, kono ka i li ona u nosi, h’a u koni ku eza nto ifi kamba ifi.

11. Ki kabakalañi ha lu ziba kuli baloi ha ba koni ku zwa mwa mibili ya bona, mi kana mwa lumela cwalo?

¹¹ Moyo ni moya ha li koni ku zwa mwa mubili ku y’o eza nto ifi kamba ifi, ibe ye nde kamba ye maswe. Kacwalo, baloi ha ba koni ku zwa mwa mibili ya bona. Kaniti, ha ba ezi lika ze ba ipapata ku kona ku eza kamba ku hupula kuli ba li ezize.

12. Satani u kukueza cwañi batu ku lumela kuli ba ezize lika ze ba si ka eza?

¹² Lu kona ku talusa cwañi ze ba itumelezi batu ba ba tuhezi buloi? Satani wa kona ku kukueza batu ku kolwa kuli ba iponezi lika ze ba si ka bona. Ka lipono, Satani wa kona ku kukueza batu ku hupula kuli ba boni, ku utwa, ni ku eza lika ze ba si ka eza. Ka ku eza cwalo, Satani u sepa ku fulalelisa batu ku Jehova ni ku ba nahanisa kuli Bibele i fosize.

13. (a) Kana bulauli ki bo bunde? (b) Mañolo a bulelañi ka za mabibo?

¹³ Buhata bwa bulalu ki bo: Bulauli—bo bu twi bu lwanisa buloi—kutwi ki bo bunde. Bibele ha i bonisi kuli buloi ni bulauli za shutana. I nyaza mabibo kaufela. Mu nyakisise milao yeo Jehova n’a file kwa sicaba sa Isilaele ka za mabibo ni be ne ba a eza:

•   “Mu si ke mwa laula.”—Livitike 19:26.

•   “Mutu kaufela wa ku mina, munna kamba musali, ya ka pumbula ba ba shwile kamba ku ikeza muloi, a bulawe.”—Livitike 20:27.

•   “Ku si ke kwa fumanwa haenu . . . sinuhi se si nze si nuha, kamba wa mabibo, kamba muloi; kamba wa liunduma, nihaiba  ya buza balimu ni baloi.”—Deuteronoma 18:10-14.

14. Ki kabakalañi Jehova ha n’a tomile milao ka za mabibo?

¹⁴ Milao yeo i bonisa hande kuli Mulimu n’a sa bati kuli batu ba hae ba eze mabibo. Jehova n’a file milao yeo kwa batu ba hae kakuli n’a ba lata mi n’a sa lati kuli ba komiwe ki sabo ni tumelo ya lififi. N’a sa lati kuli ba nyandiswe ki badimona.

15. Bibele i bonisa cwañi kuli Jehova u na ni m’ata a matuna-tuna ku fita Satani?

¹⁵ Bibele niha i sa talusi ka butungi ka za zeo badimona ba kona ku eza ni zeo ba sa koni ku eza, ya bonisa kuli Jehova Mulimu u na ni m’ata a matuna-tuna ku fita Satani ni badimona ba hae. Jehova n’a tahisize kuli Satani a lundulwe mwa lihalimu. (Sinulo 12:9) Hape, mu lemuhe kuli Satani n’a kupile sibaka ku Mulimu kuli a like Jobo mi n’a utwile mamela ya Mulimu ya ku sa bulaya Jobo.—Jobo 2:4-6.

16. Lu lukela ku itinga ku mañi kuli lu piliswe?

¹⁶ Liproverbia 18:10 i li: “Libizo la [Muñ’a] Bupilo ki mapilelo a tiile, ya lukile u sabela ku ona, mi wa piliswa.” Kacwalo, lu lukela ku itinga ku Jehova kuli a lu pilise. Batanga ba Mulimu ha ba itingi fa linkau kamba milyani kuli ba isileleze kwa likezo ze maswe za Satani ni badimona ba hae, mi hape ha ba sabi liposo za baloi. Batanga ba Mulimu ba lumela se i bulela Bibele ha i li: “Meto a [Muñ’a] Bupilo a talimisisa lifasi kaufela, kuli a tahise mata a hae ku tusa ba ba mu file lipilu za bona, kaufela zona.”—2 Makolonika 16:9.

17. Jakobo 4:7 i lu kolwisañi, kono lu lukela ku ezañi?

¹⁷ Ni mina mwa kona ku ba ni buikolwiso bo bu cwalo haiba mu sebeleza Jehova. Jakobo 4:7 i li: “Hakulicwalo, mu ipeye kwatas’a Mulimu; mu hanele Diabulosi, mi u ka saba ku mina.” Haiba mu sebeleza Mulimu wa niti, ka ku ipeya kwatas’a hae, mwa kona ku kolwa kuli Jehova u ka mi sileleza.