Ku Tiyela Muinelo wa ku Shwelwa

“Ha ne ni zibisizwe ka za lifu la bo ndate, ne ni lembwalile maswe ni ku felelwa ki sepo. Ne ni ikutwile hahulu bufosi bakeñisa kuli ne ni si bukaufi ni bona ka nako ye ne ba timela. Ha ku na nto ye utwisa hahulu butuku ku fita lifu la mulatiwa. Ni tonda hahulu bo ndate!”—Bo Sara.

BUÑATA bwa batu, ku si na taba ni sizo sa bona kamba bulapeli bwa bona, ba fumananga taata ku ambola ka za lifu. Mwa lipuo ze ñwi, batu ba fumananga bunolo ku ambola ka za teñi ka ku itusisa lipulelo ze likute. Mwa Silozi, mwa sibaka sa ku bulela kuli mutu u “shwile,” batu ba bulelanga kuli “u tokwahalile,” “u lu siile,” kamba “u lu tobezi.”

Niteñi, nihaiba ku itusisa lipulelo ze likute hahulu, ha ku koni ku tusa hahulu batu ba ba shwezwi ki balatiwa ku fukuza kwa ndiulu ye ba banga ni yona. Ba bañwi ba tomohanga hahulu pilu kuli mane ba fumananga taata ku lumela taba ya kuli mulatiwa wa bona u timezi.

Haiba mu shwezwi ki mulatiwa, ni mina mu kana mwa fumana taata ku tiyela muinelo wo. Fokuñwi mane mu kona ku bonisa inge kuli mu iketile, kono mwa pilu inze mu ziba kuli ha mu yo mwa buiketo. Kono niti ki kuli, batu ha ba tomohangi lipilu ka nzila ye swana, kacwalo haiba ha mu bonisi maswabi a mina ku ba bañwi, ha ku talusi kuli mu pata maikuto a mina. * Nihakulicwalo, ku kona ku zuha butata haiba mu ikutwa kuli ba bañwi—inge cwalo ba lubasi lwa mina—ba mi libelela ku bonisa maswabi ka nzila ye ñwi.

“Ne ni si na Nako ya ku Lila”

Mu nyakisise mutala wa Nathaniel, mutangana ya naa shwezwi ki bo mahe inze a li wa lilimo ze 24. Nathaniel u li: “Sapili ne ni lyangani. Ne ni ikutwa kuli ne ni swanela ku tiisa bo ndate ni balikani ba bo ma ba bañata ba ne ba lobehile lipilu. Ne ni si na nako ya ku lila.”

 Hamulaho wa nako ye ne fitelezi silimo, Nathaniel naa lemuhile kuli naa sa tokwa ku tiyela lifu la bo mahe. Nathaniel u bulela kuli: “Ka linako ze ñwi, bo ndate ba sa ni lizezanga luwaile ili ku talusa maikuto a bona ka za lifu la bo ma, mi ba ezanga hande. Ba tokwa ku ambolanga ka za teñi, mi na tabelanga ku ba tusa. Se si ezahalanga ki kuli, na ha ni tokwa ku tiiswa, ni ikutwanga kuli ha ku na ko ni kona ku fumana tiiso.”

Batu ba ba babalela bakuli—ku kopanyeleza cwalo ni baalafi ili bao hañata ba iponelanga batu ha ba shwa—ni bona ba kona ku ikutwa kuli ha ba swaneli ku bonisanga maswabi a bona ka za mutu ya shwile. Ki wo mutala wa bo Heloisa, ba se ba bile madokota ka lilimo ze fitelela 20. Ne ba belekela mwa silalanda ili mo buñata bwa batu ne ba zibana, mi ne ba na ni silikani ni bakuli ba bona. Bo Heloisa ba li: “Buñata bwa bakuli ba ka ne ba shwanga inze ni li ni bona, mi ba bañwi ku bona ne ba li balikani ba ka ba batuna.”

Bo Heloisa ne ba lemuhile kuli ku lotisa miyoko ki nzila ya ka sipepo ye kona ku tusa mutu ya mwa maswabi ku ikutwa hande. Niteñi, ba talusa kuli: “Kono ne ni palelwanga ku lila. Ne ni ikutwanga kuli ni swanela ku itiisa ilikuli ni omba-ombe ba bañwi. Ne ni ikutwa kuli ba bañwi ne ba ni tokwa ku eza cwalo.”

“Mwa Ndu ne ku Utwahala Bulutu Hamulaho wa Lifu la bo Ma”

Mwendi o muñwi wa miinelo ye taata hahulu ye ba talimananga ni yona batu ba ba shwezwi ki mulatiwa wa bona ki ku ikutwa bulutu. Ka mutala, bo Ashley ne ba na ni lilimo ze 19 bo maa bona ha ne ba bulailwe ki butuku bwa kansa. Ba bulela kuli: “Hasamulaho, ne ni ikutwile inge mutu ya latehile mi ne ni ikutwa buinosi. Bo ma ne li balikani ba ka ba batuna. Ne lu tandanga nako ye ñata hamoho!”

Kacwalo, bo Ashley ne ba utwanga hahulu bumaswe zazi ni zazi ha ne ba tahanga kwa ndu ni ku to fumana kuli bo maa bona ne ba li siyo. Ba bulela kuli: “Mwa ndu ne ku utwahala bulutu hamulaho wa lifu la bo ma. Hañata ne ni yanga mwa musiyo wa ka ku yo lila inze ni buha maswaniso a bona ni ku nahana lika ze ñata ze ne lu ezanga hamoho.”

Mu be ni buikolwiso bwa kuli haiba mu shwezwi ki mwanahabo mina kamba mulikanaa mina yo mu lata, haki mina mu nosi ba ba mwa maswabi a cwalo. Batu ba bañata ba fumani linzila ze nde ze kona ku ba tusa ku tiyela muinelo wo, sina mo lu ka bonela.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 5]

“Ne ni ikutwile inge mutu ya latehile mi ne ni ikutwa buinosi. Bo ma ne li balikani ba ka ba batuna”—Bo Ashley