PUISANO | MASSIMO TISTARELLI

Mupangi wa Lipupe za Malaiti U Talusa Libaka ha Lumela ku Mulimu

Bo Massimo Tistarelli, ki licaziba ba sayansi kwa Yunivesiti ya Sassari mwa Italy. Ki batusi ba bañoli ba limagazini za sayansi ze taalu ze balwa mwa linaha ze ñata za lifasi, mi hape ba swalisani ni bañoli ba bañwi ku ñola litaba ze ñata za sayansi. Ba itutanga mo batu ba zibelanga lifateho, ni mo ba konela ku eza lika ze bonahala bunolo ze cwale ka ku swala mbola. Kihona ba ka panga meeto a lipupe za malaiti ni lika ze ñwi ze swalisana ni ona ka ku likanyisa meeto a luna. Ba magazini ya Mu Zuhe! ne ba ba buzize libaka ha ba lumela ku Mulimu ni ka za musebezi wa bona wa sayansi.

Ha mu lu taluseze ka za bulapeli bo ne mu banga ku bona?

Bashemi ba ka ne li ba bulapeli bwa Katolika, kono ne ba sa yangi kwa keleke. Ha ne ni sa li mucaha, ne ni lumela kuli ha ku na Mulimu. Ne ni itutile kuli bupilo bu tahile ka ku ipilaula, mi ne ni lumela kuli yeo ne li niti. Kono niha ne ni sa lumeli kuli ku na ni Mubupi, ne ni ikutwa kuli ku na ni ya maata ku lu fita. Kuli ni zibe kuli ki mañi, na kala ku batisisa mwa bulapeli bwa Sibuddha, Sihindu, ni Taoism, kono lituto za bona ne li si ka ni kolwisa.

Ki lika mañi ze ne tahisize kuli mu tabele sayansi?

Ku zwa kwa bwanana bwa ka, ne ni tabela hahulu mishini. Mane ne ni shakutulanga libapaliso za ka za malaiti ni ku li kwesa hape. Mi ne ni buzanga bo ndate, ba ne ba li bomanjinela ba mawaile lipuzo ze ñata, ka mwa belekela mawayalesi ni mawaile.

Musebezi wa mina wa sayansi u amañi?

Ne ni itutile ka za bumanjinela bwa lipangaliko za malaiti kwa Yunivesiti ya Genoa, mi naa eza patisiso ya mwa ku pangela lipupe za malaiti kuli ni fumane pampili ya tuto ye pahami. Naa ituta hahulu ka za mwa sebeleza meeto a batu ni mwa ku ezeza meeto a lipupe a swana ni a batu.

Ki kabakalañi mubelekelo wa meeto a luna a ne u hohile mamelelo ya mina?

Mwa belekela meeto a luna ku ipitezi hahulu, a ku ami feela meeto  ona kasibili kono ku kopanyeleza ni mo lu konela ku ziba ze lu bona. Ka mutala, ha mu nyakisise ze ezahalanga ha mu swala mbola. Ha mu matela mbola kuli mu iswale, liito la mina li ka eza siswaniso sa mbola yeo mwahalaa lona. Siswaniso seo si ka zamaya mwa liito ku likana ni mo i matela mbola yeo ni mo li shenyeza liito la mina. Kono hañata mu ka bona teñi kuli liito la mina la lubukela mbola yeo. Mi cwale siswaniso seo sa mbola sa tuhela ku shenya mwa liito ni ku ba feela ku lo ku li kuñwi kono sibaka se i li ko yona mbola si ka bonahala inge se si zamaya.

Ka nako ye swana liito la mina ni lilama ze swalisana ni lona li ka eza lipalo za ku ziba lubilo lo i mata ka yona mbola ni ku ziba ko i libile. Nto ye makaza ki kuli lipalo zeo li kalelanga mwa liito luli, liito la mina ha li nyakisisa lubilo lwa mbola ni ku bona lika ze ñwi ze li teñi. Cwale misifa ya liselusi za booko ye zwa kwa liito ku ya kwa booko i ka zamaisa litaba zeo ku zwa mwa liito ku isa kwa booko bwa mina, bo bu ka li nyakisisa ni ku mi taluseza kuli mu swale mbola yeo. Muezezo wo, ku kala kwa makalelo a wona ku isa kwa mafelelezo a wona, u ipitezi hahulu kuli mane wa kakamalisa.

Kiñi ze ne mi susuelize ku lumela kuli ku na ni Mubupi?

Ka silimo sa 1990, ne ni tandile likweli li sikai mwa Dublin kwa Ireland, inze ni eza lipatisiso kwa yunivesiti ye bizwa Trinity College. Ha ne ni kutela kwahae ni musalaa ka Barbara, lwa kala ku nahana ka za bupilo bwa kwapili bwa bana ba luna. Hape lwa ikatulela ku potela bo kaizelaa ka ba ne ba li ba bañwi ba Lipaki za Jehova. Bo kaizelaa ka ne ba ni file buka ye li, Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? ye hatisizwe ki Lipaki za Jehova. Patisiso ye ne ezizwe ka tokomelo ki bañoli ba buka ye ne i ni tabisize hahulu. Na lemuha hona fo kuli ne ni lumezi feela tuto ya kuli lika li tahile ka ku ipilaula ku si na ku nyakisisa ka za haiba tuto yeo ki ya niti luli. Ka mutala, ne ni nahanile feela kuli tuto ya kuli lika ne li tahile ka ku ipilaula, ne i yemelwa ki litaba ze itutilwe fa lika za ku pumbula ze ne pilile kwakale. Kono haki cwalo. Kaniti, ha ne ni nze ni nyakisisa hahulu ka za tuto ya kuli lika ne li tahile ka ku ipilaula, naa ba ni buikolwiso bo bu tezi bwa kuli batu ba ba yemela tuto ye ba itusisanga lipulelo za ku ipahamisa feela ku si na ku toma litaba ze ba bulela fa niti.

Hape na nahana ka za musebezi wa ka wa ku panga lipupe za malaiti. Ki mañi mupangi ye ne ni likanyisa? Naa lemuha kuli ha ni koni ku panga sipupe sa malaiti se si kona ku swala mbola ye zamaya sina mo lu kona ku ezeza. Sipupe sa malaiti sa kona ku lukiswa kuli si kone ku swala mbola ye zamaya, kono si kona feela ku eza cwalo haiba lika kaufela li zamaiswa ka tokomelo. Ha si koni ku swala mbola ye zamaya mwa miinelo ye si si ka lukisezwa kuli si eze cwalo. Buikoneli bwa luna bwa ku ituta bu fitela hahulu kwahule bwa mushini—mi mishini i na ni ya i pangile! Taba ye, ki ye ñwi ya litaba ze ñata ze nee tahisize kuli ni kolwe kuli ku swanela ku ba ni Mubupi ya lu bupile.

Ki kabakalañi ha ne mu ketile ku ba yo muñwi wa Lipaki za Jehova?

Libaka le liñwi ki la kuli na ni bo Barbara ne lu tabezi hahulu mo ba itutelanga litaba ka tokomelo. Ne ni tabisizwe sihulu ki patisiso ye ba ezanga ha ba ñola lihatiso za bona. Batu ba ba swana ni na, ba ba tabela ku ziba lika ka butungi, ba tabela hahulu lipatisiso ze ezizwe ka butungi. Ka mutala, ne ni tabezi hahulu bupolofita bo buñata bo bu mwa Bibele. Ku ituta bupolofita bo, ne ku ni kolwisize kuli luli Bibele i zwa ku Mulimu. Ka 1992, na ni bo Barbara ne lu kolobelizwe sina ba bañwi ba Lipaki za Jehova.

Kana lituto za mina za sayansi li fokolisize tumelo ya mina?

Kutokwa, mane sayansi i tiisize tumelo ya ka. Ka mutala, mu nyakisise mo lu zibelanga lifateho. Mbututu i kona ku ziba lifateho hamulaho wa lihora li sikai ku zwa fo i pepelwa. Na ni mina lwa kona ku lemuha mutu ye lu ziba lu sa mu bona feela, niha li mwahalaa nyangela. Mi mwendi mane lwa kona ku lemuha ni mwa ikutwela. Kono mwendi ha lu koni ku ziba ni hanyinyani kuli mukwa o tahisa kuli lu zibe mutu yo u ama ku nyakisiswa kwa litaba ze ñata hahulu ka lubilo lo lu makaza.

Ni ikolwisize ka ku tala kuli meeto a luna ni lilama ze swalisani ni ona ki mpo ya butokwa hahulu ye zwa ku Jehova Mulimu. Limpo za lu file, ze kopanyeleza Bibele, li ni susueza ku itumela ku yena ni ku taluseza ba bañwi ka za hae. Ni ikutwa kuli ki swanelo kuli a fiwe tumbo kabakala misebezi ya hae.

[Manzwi a fa likepe 11]

Na nahana ka za musebezi wa ka wa ku panga lipupe za malaiti. Ki mañi mupangi ye ne ni likanyisa?