Mu si ka nyalana kale, ne ku bonahala kuli mina ni bakumina ne mu lumelelana mwa lika ze ñata. Ka nako ya cwale, se mu ikutwa ku ba mwa tolongo ha mu li ni bakumina mwa sibaka sa ku ba ni tabo.

Mwa kona ku tahisa kuli bulikani bwa mina bu be bo bunde. Kono pili mu nyakisise libaka ha mu ikutwa ku zwafa.

Ku talimana ni miinelo luli. Lika ze lu eza ka zazi ze cwale ka ku sebeza, ku uta bana, ni ku swalisana ni makwenyani za kona ku felisa tabo ya mwa linyalo hanyinyani-hanyinyani. Hape matata a si ka libelelwa—mwendi a cwale ka kutokwa hande masheleñi kamba ku babalela mutu yo muñwi mwa lubasi ya kula butuku bo bu nga nako ye telele—a kona ku tahisa butata mwa linyalo.

Ha ku bonahala kuli lifapahano ha li konwi ku tatululwa. Batu ha ba sa li mwa libato ha ba isangi pilu kwa lika ze ba sa lumelelani ku zona. Kono ha se ba nyalani, muuna ni musali ba to lemuhanga kuli ba shutana mwa lika ze cwale ka muambolelo, mwa ku sebeliseza masheleñi, ni mwa ku tatululela matata. Lifapahano ze ne nyemisanga feela hanyinyani se li bonahala kuli ki ze maswe hahulu kuli mane mutu ha koni ku li tiyela.

Ha mu sa isanga pilu kwa maikuto a yo muñwi. Ku itusisanga manzwi a maswe kamba ku ezanga lika ze maswe ni ku sa tatulula mifilifili, hamulaho wa nako ku kona ku tahisa kuli muuna kamba musali a tuhele ku bulelanga maikuto a hae kamba mane ku kalisa ku ba ni silikani ni mutu ya si ka nyalana ni yena.

Ne mu libelela lika ze sa konahali. Batu ba bañwi ba kenanga mwa linyalo inze ba hupula kuli ba fumani mutu ye ne ba lukiselizwe ku ba ni yena. Nihaike kuli muhupulo wo u kona ku bonahala kuli ki o munde hahulu, u kona ku tahisa butata. Ku sa zuha feela matata, muhupulo wa kuli “ba swanelana hahulu” wa felanga, mi sibeli sa bona ba to bonanga kuli ne ba ezize mafosisa ku nyalana.

Mu ise pilu kwa tulemeno to tunde twa bakumina. Mu like ku eza ze latelela: Mu ñole tulemeno to tunde to tulaalu to ba na ni tona bakumina. Mu ipulukele mukoloko wo, mwendi kwamulaho a siswaniso se si nyinyani sa fa sinawenga kamba mwa luwaile lwa mina lwa ku fumbata. Fa ni fa mu talimange fa mukoloko wo, ka ku ikupulisa libaka ha ne mu nyalani ni bakumina. Ku isa pilu kwa tulemeno to tunde twa bakumina ku ka mi tusa ku ba ni kozo ni ku mi tusa ku swalelana.—Sikuka sa Bibele: Maroma 14:19.

Mu lukisange ku ba ni nako ya ku ishumusa hamoho. Mu si ka nyalana kale mwendi ne mu lukisanga ku ba ni nako ya ku eza lika hamoho. Mu like ku eza nto ye swana cwale. Mu lukisange nako ya ku ishumusanga ni bakumina sina feela batu ba ba mwa libato. Ku eza cwalo ku ka tiisa hahulu silikani sa mina ni ku mi tusa ku tiyela matata a mwa bupilo a tahanga ka sipundumukela.—Sikuka sa Bibele: Liproverbia 5:18.

Mu talusange maikuto a mina ku bakumina. Haiba mu utwisizwe butuku ki manzwi kamba likezo za bakumina, kana mwa kona ku itibaza zona? Haiba ha mu koni ku eza cwalo, mu bonise kuli ha mu ngi lika ka likesha ka ku ambuka ku utwisa butuku bakumina ka ku sa ba ambolisa. Mu ikambote ni bakumina ka ku wa pilu ku sa ba feela ni kolo, mu eze cwalo ona zazi leo haiba kwa konahala.—Sikuka sa Bibele: Maefese 4:26.

Mu lemuhe shutano ya mo mu ikutwela ni mulelo wa bakumina. Mwendi sibeli sa mina ha ku na ya na ni mulelo wa ku utwisa yo muñwi butuku. Mu kolwise bakumina kuli ha mu na milelo ye cwalo, ka ku ikupela swalelo ha buniti kwa nto ifi kamba ifi ye ne mu ezize ye ba utwisize butuku. Kihona mu ka nyakisisa lika luli ze mu kona ku eza sibeli sa mina kuli mu ambukange ku utwisa yo muñwi butuku mu si ka lela. Mu latelele kelezo ya Bibele ye li: “Mu ezane ka sishemo, mu be ni mukekecima yo muñwi ku yo muñwi, mu nze mu swalelana ka pilu kaufela.”—Maefese 4:32.

Mu itekele lika ze kona ku ezahala. Bibele i bonisa kuli batu ba ba kena mwa linyalo “ba ka ba ni manyando mwa nama.” (1 Makorinte 7:28) Ha mu kopana ni manyando a cwalo, mu si matukeli ku nga kuli ne mu ezize mafosisa ku nyalana ni bakumina. Kono mu tatululange matata hamoho ni bakumina mi “mu zwelepili ku tuhelelana ni ku swalelana ka pilu kaufela.”—Makolose 3:13.