BUTUKU bwa swikili bu sweli ku ata hahulu kuli mane se bu ama batu mwa lifasi kaufela. Ku na ni mifuta ye mibeli ye mituna ya butuku bwa swikili. Mufuta wa pili u kalanga sihulu kwa bwanana, mi madokota ka nako ya cwale ha ba zibi mwa ku sileleza batu kwa butuku bo. Mwa taba mo, ku nyakisiswa mufuta wa bubeli, o eza ibato ba 90 pesenti ya matuku kaufela a swikili.

Mwa lilimo za kwamulaho ne ku ngiwa kuli mufuta wa bubeli wa butuku bwa swikili u ama feela batu ba bahulu, kono cwanoñu fa ku lemuhilwe kuli butuku bo, bu sweli ku ama hape ni banana. Niteñi, licaziba ba bulela kuli batu ba kona ku eza lika ze kona ku tahisa kuli ba si ke ba kenelwa ka bunolo ki butuku bo. Ku ba ni zibonyana ya butuku bo bu maswe bo, bo bu sa lemusehi ka bunolo ha bu sa kala, kwa kona ku mi tusa. *

Butuku bwa swikili ki muinelo o tahisa kuli mutu a be ni swikili ye ñata hahulu mwa mali. Butuku bo, bu tahisanga kuli swikili ye mwa mali i palelwe ku ya kwa liselusi ze tokwa swikili kuli li fumane maata. Nto yeo i tahisanga kuli lilama za butokwa li sinyehe ni kuli mali a si ke a zamaya hande mwa mubili, fokuñwi ni ku tahisa kuli mutu a pumiwe munwana wa kwa mahutu kamba lihutu, ku tahisa bubofu, ni butuku bwa lipio. Buñata bwa batu ba ba kulanga butuku bwa swikili ba bulaiwanga ki butuku bwa pilu kamba kolofalo ya kwa booko ye tahisanga kuli lilama ze ñwi li ome luñañali.

Ku ba ni mafula a mañata mwa mubili ki ye ñwi ya lika ze tuna ze kona ku tahisa mufuta wa bubeli wa butuku bwa swikili. Licaziba ba lumela kuli ku ba ni mafula a mañata mwa mba ni mwa teka ku bonisa kuli mutu wa kona ku kenelwa ka bunolo ki butuku bwa swikili. Sihulu ku ba ni mafula a mañata kwa ñati ni kwa sibiti ku kona ku ama maswe buikoneli bwa mubili bwa ku bona teñi kuli ku na ni feela swikili ye likani mwa mali. Ki lika mañi ze mu kona ku eza kuli butuku bwa swikili bu si ke bwa mi kenela ka bunolo?

1. Haiba mu ba bañwi ba batu ba ba kona ku kenelwa ka bunolo ki butuku bwa swikili, mu itatubisange kuli mu zibe buñata bwa swikili ye mwa mali a mina. Hañata mutu a si ka kenelwa kale ki mufuta wa bubeli wa butuku bwa swikili, u banga ni butata bwa ku ba ni swikili ye ekezehile hanyinyani mwa mali. Miinelo ye mibeli yeo, i palelwisa mubili ku ba ni buiketo bo bunde, kono ya shutana: Nihaike kuli batu ba kona ku fukuza kwa matata a tahiswa ki butuku bwa swikili, ka nako ya cwale butuku bo ha bu koni ku foliswa. Kono batu ba bañwi ba ba kile ba ba ni butata bwa ku ba ni swikili ye ekezehile hanyinyani mwa mali, ba konile ku tahisa kuli swikili ya mwa mali a bona i kutele fa sipimo se si swanela. Fokuñwi ha ku bangi ni lisupo ze bonisa kuli mutu u na ni swikili ye ekezehile hanyinyani mwa mali. Kacwalo, mutu ya mwa muinelo o cwalo u kana a palelwa ku lemuha kuli u na ni butata bo. Lipiho li bonisa kuli, batu ba ba bato ba 316 milioni mwa lifasi kaufela, ba na ni butata bwa ku ba ni swikili ye ekezehile hanyinyani mwa mali; niteñi, buñata bwa bona ha ba si ka lemuha kuli ba na ni butata bo. Ka mutala, mwa United States feela, batu ba ba bato eza 90 pesenti ya ba ba na ni butata bwa ku ba ni swikili ye ekezehile hanyinyani mwa mali ha ba zibi kuli ba na ni butata bo.

Nihakulicwalo, ku ba ni swikili ye ekezehile hanyinyani mwa mali kwa kona ku tahisa butata. Kwandaa ku tahisa kuli mutu a be ni mufuta wa bubeli wa butuku bwa swikili, cwanoñu fa ku lemuhilwe kuli swikili ye ekezehile hanyinyani mwa mali i tahisa butata bwa ku lyangana mwa booko. Haiba mu na ni mubili o mutuna hahulu, ha mu ezangi lika ze tiisa mubili, kamba haiba ku na ni mutu ya kile a kula butuku bwa swikili mwa lubasi lwa mina, mwa kona ku ba ni butata bwa ku ba ni swikili ye ekezehile hanyinyani mwa mali. Ku tatubisa mali a mina kwa kona ku mi tusa ku ziba haiba mu na ni butata bo.

2. Mu ketange lico ze tusa mubili. Haiba kwa swanela mi kwa konahala, ku ezanga lika ze latelela kwa kona ku mi tusa: Ku canga lico ze likani ku fita sapili. Mwa sibaka sa ku nwanga lino ze pangilwe fa miselo ze na ni swikili ni lino ze panganga lufulo ha li nyungiwa, mu nwange mezi, tii, kamba kofi. Mu cange sinkwa se si na ni bubeke, laisi, ni lico ze pangilwe fa fulaulo ka ku likanyeza, ku fita ku canga lico ze pangilwe fa bupi bo bu kenisizwe hahulu. Mu cange nama ye si na hahulu mafula, litapi, ndongo, ni manawa.

3. Mu ezange lika ze tiisa mubili. Ku ezanga lipapali ze tiisa mubili kwa kona ku fukuza swikili mwa mali a mina ni ku mi tusa ku zwelapili ku ba ni mubili o itikanelezi. Caziba yo muñwi u bulela kuli mu itusisange nako ye ñwi ye mu buhanga TV kwa ku eza lipapali ze tiisa mubili.

Ha mu koni ku cinca lika ze mu hozize, kono mwa kona ku cinca mupilelo wa mina. Ku eza ka mo lu konela kaufela kuli lu be ni mibili ye iketile, ku ka lu tusa.