Mwa lilimo za cwanoñu fa, mwa linaha zakwa Wiko, mupilelo wa mabasi ucincize hahulu. Nako yeñwi, kwamulaho, bashemi kibona bane banani maata fahalimwaa bana babona, mi bana neba utwa zamaiso ya bashemi. Kono, cwale mwa malapa amañwi lika kikale lifetuha. Ka mutala, munyakisise miinelo yelatelela, mi kaufelaa yona itomile falika zekona kuezahala luli.

• Hanzaali mwa sintolo ni bomahe, mushimani wa lilimo zeene unopa kabapaliso. Bomahe balika kumuhanisa. Bali, “Esi Unani libapaliso zeñata?” Habato lemuhanga kuli nebasa swaneli kutuhelela feela fapuzo, lika kikale lifosahala kale. Mushimani ubulela kakukalumuka uli, “Kono na sibata!” Bakeñisa kusaba kuli ukaeza sitepo sina mwa ezezanga, Bomahe bamulekela sibapaliso seo.

• Musizana wa lilimo zeketalizoho, ukauleza bondatahe habanze baambola ni mutu yomuñwi yomuhulu. Ubulela kuli: “Kikale ninyikwa. Nibata kuya kwandu!” Bondatahe bakaulaza zene babulela, nikuinama kubulelela mwanaa bona kalinzwi lelinde hahulu kuli: “Lutuha luya onafa, njicwañi?”

• Hape mwanana wa lilimo ze 12, wa libizo la James, uhapelezwa kuli uhanyaukezi bo muluti bahae. Bondatahe James bafilikana—isiñi kufilikanela Jemes kono bafilikanela bo muluti bahae. Babulelela James kuli: “Nako kaufela balata hahulu kukukataza. Nikayobabiha kwa bazamaisi ba sikolo!”

Litaba zebulezwi kwamakalelo ki zakuikupulela feela, kono ki lika zekona kuezahala luli. Libonisa feela mataata abanga teñi mwamalapa mo bashemi bafanga bana babona lika kaufela zebatokwa bakeñisa kusaba buhali bwabona, ni mwa malapa mo bashemi bayemelanga bana babona mafosisa. Buka yebizwa The Narcissism Epidemic, ibulela kuli: “Mukwa wa bashemi waku tuhelela bana babona kubazamaisa uzwelapili kuekezeha. Mi hamulaho wa nako, banana bafitanga fakulemuha kuli haki bona bazamaisi.”

 Niti kikuli, bashemi babañata balikanga kamo bakonela kaufela kuluta bana babona likuka zende, kakuba tomela mutala omunde ni kakubafa kalimelo kanako yeswanela. Nihakulicwalo, bashemi babalemuha butokwa bwakueza cwalo, ‘balwanisana ni mubonelo olumelelwa kasizo,’ sina moiboniseza buka yeluamile kuyona kwamakalelo ataba ye.

Nekutahile cwañi kuli batu bakale kubani mubonelo ocwana? Ki sikamañi sesiezahezi kwa kalimelo?

Bañwi babulela kuli bashemi neba kalile kusaba ni maata fahalimwaa bana babona kwamakalelo a lilimo zama 1960, hane kubile ni licaziba zene susueza bashemi kutuhelelanga hahulu bana babona kueza zebalata kaufela. Babulela kuli: ‘Mube mulikani, isiñi muzamaisi.’ ‘Kufa tumbo kwatusa kufita kufa kalimelo.’ ‘Mwa sibaka sakusikulula bana bamina, mubabazange feela bana bamina mwa lika zende zebaeza.’ Mwa sibaka sakubonisa butokwa bwakufa tumbo ni bwakufa kalimelo, kubonahala kuli licaziba bao, nebatengamezi feela hahulu kwa taba yakuli kukalimela banana kukaba holofaza kwa maikuto ni kubatahiseza kutoya bashemi babona hahamulaho wanako mwa bupilo.

Hamulaho wa nakonyana, licaziba bao nebakalile kuzibahaza zabutokwa bwakuisepa wenamuñi. Kubonahala inge kuli nebafumani lika zekona kutusa mwa kuhulisa bana, mi nebabulela feela kuli: Mutahise kuli bana bamina baikutwe hande. Ki niti, kuli ki kwa butokwa kutahisa kuli bana bamina babeni buikolwiso. Kono licaziba bao nebaezize lika kakutula tikanyo. Nebabulelezi bashemi kuli: ‘Muambuke kuitusisanga manzwi acwale ka batili kamba maswe.’ ‘Mubulelelange feela bana bamina kuli baipitezi mi bakona kuba mutu yebatabela kaufela.’ Kubonahala kuli kubona kuikutwa hande neli nto yabutokwa kufita kuba mutu yomunde.

Kwa mafelelezo, batu babañwi nebabulezi kuli licaziba bao, batahiselize feela banana kuikutwa kuli baswanela kufiwa lika kaufela zebatokwa, inge kuli lifasi ki labona. Buka ye bizwa Generation Me, ibulela kuli mubonelo wa licaziba bao, usiile babanca “basika itukiseza kutalimana ni muinelo obasa koni kuambuka wa kukatazwa ki babañwi kamba wa kupalelwa kueza lika zeñwi obanga teñi mwa bupilo bwa mutu.” Ndate yomuñwi yabulezwi  mwa buka ye utalusa taba yeo sina cwana, “Batu kwa musebezi habana taba nikuli uisepile. . . . Haiba utahisa piho yefosahalile kwa ofisi, mubelekisi wahao haana kukubulelela kuli, ‘Uhu, nitabezi hahulu mubala wa mapepa euketile.’ Kuuta banana kanzila yecwalo ki kubaeza kalunya luli.”

Ka lilimo zeñata zefelile, mo bashemi bahuliseza bana babona kubonisize kucinca-cinca kwa mibonelo ya batu. Muluti wa libizo la Ronald G. Morrish, ubulela kuli: “Batu bazwelapili kucinca mwa kufela kalimelo. Taba yeo ibonisa licinceho zesweli kuezahala kwa batu kacenu.” * Ki nto yebunolo kwa bashemi kuba sina moibulelela Bibele, iliku “zukuzwa inge ka mandinda ni ku kashezwa kwa ni kwani ki moya kaufela wa tuto ka bupumi bwa batu.”—Maefese 4:14.

Kwaiponahalela hande kuli, kusafa bana kalimelo yeswanela kubatahisezanga mataata. Kutahiselize bashemi kusaba hahulu ni maata fahalimwaa bana babona, mi hape kutahiselize kuli bana bapalelwe kueza liketo zende mwa bupilo ni kutahisa kuli bapalelwe kubani bundume bobuswanela.

Kana kunani nzila yeñwi yende?