KA KUSWANA ni libupiwa zeñwi za mwa mawate zebizwa li-barnacles, liñongolo za mwa mawate (marine mussels) likumalelanga kwa macwe, kwa likota, kamba kwa lisepe. Kono ka kushutana ni li-barnacles, zekumalelanga fa libaka zeñwi, liñongolo za mwa mawate zona likumalelanga kwa lika ka kuitusisa tunaka totusisani totuñata tolinani tona. Nihaike kuli muezezo wo utusa liñongolo zeo kuba ni linzila zeshutana-shutana za kufumana ka zona lico ni kututanga mwa libaka molipila, tunaka to, tubonahala inge kuli hatukoni kutiyela maata a mandinda a mawate. Tunaka to, tutusanga cwañi liñongolo zeo kukumalela kwa nto yeñwi ilikuli lisike zashimbiwa ki mezi a liwate?

Munyakisise taba ye: Tunaka to, tutiile hahulu kwa lineku leliñwi, kono kwa lineku leliñwi ki totubuleta mi twakona kunamuluha. Babatisisi bafumani kuli sesikonisa liñongolo zeo kukumalelanga ka kutiya kwa lika zeñwi ki taba ya molibupehezi, ili kuba ni kalulo yetiile yeeza 80 pesenti ni kalulo yebuleta yeeza 20 pesenti. Ka libaka leo, tunaka to, tukona kutiyela hande maata a mezi a liwate akubyanela kafa ni kafa.

Caziba yabizwa Guy Genin utalusa kuli zenefumanwi mwa patisiso yeo “zakomokisa hahulu,” mi uekeza kubulela kuli: “Sibupiwa se, sikomokisa hahulu ka mo kalulo yasona yebuleta iswalisanezi ka nzila yeipitezi ni kalulo yasona yetiile.” Basayansi balumela kuli mubupehelo wa tunaka twa liñongolo zeo wakona kulikanyiswa ni kuitusiswa ka linzila zeshutana-shutana zecwale ka kungungeka lisebeliso kwa miyaho ni kwa mishini yezamayanga mwa mezi, kuswalanisa misifa ni masapo, ni kukwala fa litombo za bakuli babaalafilwe ka kupazulwa. Caziba yabizwa J. Herbert Waite, wa kwa Yunivesiti ya California mwa Santa Barbara, kwa U.S.A., ubulela kuli: “Ki zeñata hahulu zelukona kuituta kwa pupo zekona kutusa mwa musebezi wa kungungahanya lika ka linzila zende hahulu.”

Mubona cwañi? Kana tunaka twa liñongolo za mwa mawate zeo netutahile ka kuipilaula? Kamba kana netuezizwe ki Mubupi?