CICADA, ki mufuta wa likokwani zeswana ni nziye, mi lifumaneha mwa libaka za lifasi kaufela kwandaa feela kwa Antarctica. Kono kwa mutulo-upa wa America, kufumaneha mufuta oipitezi wa kokwani ya cicada, ose ukomokisize hahulu licaziba za tuto ya lika zepila.

Munyakisise taba ye: Buñata bwa likokwani ze, libonahalanga ka sipundumukela kwa makalelo a maliha ka lisunda lisikai. Mwa nako yekuswani yelibonahalanga, zaicebulanga litalo, linani mulumo omutuna, zafufanga, zabanga ni bana, mi kihona lishwa. Nto yekomokisa ki kuli haselishwile, mufuta omuñwi wazona ukato bonahala mwendi hamulaho wa lilimo ze 13 kamba 17. Likokwani zeo libanga kai pili lisika bonahala kale?

Kuli lufumane kalabo, lutokwa kuutwisisa bupilo bwa kokwani yeipitezi ye. Ibato ba sunda hamulaho wa kubonahala, likokwani ze, zesehulile, likopananga ni za basali ni kuzwala mai a 400 kuisa fa 600 mwa limpako za tutai twa likota. Nakonyana kuzwa fo, likokwani zesehulile zeo zashwanga. Hamulaho wa lisunda lisikai feela, mai andondolwa mi tukokwani twa bana twazwa mwateñi, twakena mwa mubu, ni kukalisa kupila mwatasaa mubu, ili motuanya mulo kwa mibisi ya macacani ni kwa likota ka lilimo zeñata. Hamulaho wa lilimo ze 13 kamba ze 17, likokwani zesehulile zepila mwa mubu zapumbukanga ni kupila ka nzila yesetalusizwe kale.

Ka kuya ka taba yenehatisizwe mwa magazini yeñwi (magazini yebizwa Nature), mupilelo wa kokwani ye, otaata kuutwisisa, “ulyanganisize ba sayansi ka lilimo zeñata-ñata. . . . Nihaiba ka nako ya cwale, licaziba ba tuto ya likokwani balika kuutwisisa mupilelo okomokisa wa kokwani ye.” Hakuna folofolo kamba kokwani yeñwi yenani mupilelo oswana ni wa kokwani yeo.

Mubona cwañi? Kana mupilelo wa kokwani ye neuitahezi feela ka kuipilaula? Kamba kana neuezizwe ki Mubupi?