1922—Sekufitile Lilimo ze Mwanda Kuzwa Silimo Seo
“MULIMU . . . ulufa tulo ka . . . Jesu Kreste.” (1 Makor. 15:57) Manzwi ao anaaketilwe kuba liñolo la silimo sa 1922, naatusize Baituti ba Bibele kukolwa kuli Jehova naaka bafuyaula kabakala busepahali bwabona. Mwa silimo seo, Jehova naafuyauzi bakutazi babatukufalezwi bao. Naabafuyauzi ka nako yebakalisa kuhatisa ni kumaneka libuka zabona ni kuitusisa wailesi kuli bazibahaze litaba za niti za Mubuso. Hamulaho wa nako, ili ka silimo sa 1922, nekubonahezi hande fokusweu kuli Jehova naasweli kufuyaula batu bahae. Baituti ba Bibele nebabile ni mukopano omutuna wa butokwa mwa Cedar Point kwa Ohio mwa America. Zeneezahezi fa mukopano wo liamile hahulu musebezi wa kopano ya Jehova kuto fita ni kacenu le.
“MUSEBEZI OTABISA”
Musebezi wa kukutaza hane unze uzwelapili, lihatiso zeñata nelitokwahala. Mizwale ba kwa Mutai wa Brooklyn nebahatisanga limagazini, kono nebaitusisa likampani zeñwi kuli lihatise libuka. Musebezi wa kukutaza neukutezi mwamulaho bakeñisa kuli ka likweli zeñata, kampani yenehatisanga libuka neisa hatisi libuka zelikani; kacwalo, Muzwale Rutherford abuza Muzwale Robert Martin yanaaokamela fakitori yaluna haiba nekukonahala kukalisa kuhatisa libuka.
Muzwale Martin haiheta kwamulaho, utalusa kuli: “Neli musebezi otabisa bakeñisa kuli neluka tokwa kuba ni fakitori yenca ni mishini yeneka itusiswa kwa kuhatisa libuka.” Mizwale nebafumani muyaho wa kutelela kwa 18 Concord Street mwa Brooklyn mi baleka mishini yenetokwahala.
Niteñi, haki batu kaufela bane batabile kuli mizwale baluna nebaka ikatisezanga lihatiso. Muzamaisi wa kampani yenee luhatisezanga libuka ato lupotela kwa sibaka kone lukahatisezanga lihatiso. Muuna yo abulela kuli: “Munani mishini yeminde hahulu ya kuitusisa kwa kuhatisa kono hakuna feela mutu mwahalaa mina yaziba mwakuitusiseza yona. Mwa likweli feela ze 6, mukabe musinyize mishini yamina kaufela.”
Muzwale Martin utalusa kuli: “Taba yanaabulezi muuna yo neibonahala kuba ya niti kono neluziba kuli Jehova naaka lutusa mi naalutusize luli.” Muzwale Martin naabulezi niti. Nakonyana kuzwa fo, bakala kuhatisa libuka, mi mushini wa kuhatisa neukona kuhatisa libuka ze 2,000 zazi ni zazi.
KUKUTAZA KWA BATU BABAÑATA-ÑATA KA KUITUSISA WAILESI
Kwandaa kuikatiseza feela libuka zeñwi, batanga ba Jehova bakala kuhasanya taba yende ka kuitusisa mukutalezo omunca, ili kukutaza ka kuitusisa wailesi. La Sunda musihali, la February 26, 1922, Muzwale Rutherford naakutalize fa wailesi lwapili. Naafile ngambolo yenenani toho ya taba yeli, “Bolule-Lule Babapila Cwale Habana Kushwa Nikamuta”
fa ndu ya moya yebizwa KOG kwa Los Angeles, mwa California, kwa America.Ibato ba batu ba 25,000 nebateelelize kwa tukiso yeo. Babañwi ku bona nebañozi mañolo a kuitumela kwa tukiso yeneezizwe yeo. Leliñwi la mañolo ao neliñozwi ki muuna yabizwa Willard Ashford yanaapila kwa Santa Ana, mwa California. Naababalize Muzwale Rutherford kabakala kufa ngambolo “yende yetabisa.” Mi cwale aekeza, ali: “Mwa lapa laluna, kunani bakuli babalaalu; kacwalo, nelusike lwakona kuteeleza kwa ngambolo ye kambe neisika felwa fa wailesi, mi nelusike lwakona kuteeleza ku yona niha neika felwa mwa muyaho oli bukaufi.”
Mwa lisunda zenetatami, kwaeziwa litukiso zeñwi fa wailesi. Kwa mafelelezo a silimo sa 1922, Tawala ya Mulibeleli neitalusize kuli: “Ibato ba batu ba 300,000 nebautwile lushango ka kuitusisa wailesi.”
Bakeñisa kubona kuli batu babañata nebatabezi tukiso yeo, Baituti ba Bibele balukisa kuli kube ni ndu ya moya mwa sibaka sesibizwa Staten Island, sene sili bukaufi ni Betele ya kwa Brooklyn. Mwa lilimo zenetatami, Baituti ba Bibele bakala kuitusisa ndu ya moya ya WBBR, kuli bahasanye lushango lwa Mubuso kwa batu mwa libaka zeñata.
“ADV”
Tawala ya Mulibeleli ya Sikuwa ya June 15, 1922, neitalusize kuli nekuka ezwa mukopano omutuna mwa Cedar Point, kwa Ohio, kuzwa September 5 kuisa September 13, 1922. Baituti ba Bibele nebatabile hahulu habapunya kwa Cedar Point.
Mwa ngambolo yahae yapili, Muzwale Rutherford naabulelezi baputehi kuli: “Ninani buikolwiso bobutuna bwa kuli Mulena . . . ukafuyaula mukopano omutuna wo mi ukabona teñi kuli lushango lwa Mubuso lwahasanywa kwa batu babañata kufita lili kaufela.” Babuleli ba lingambolo fa mukopano wo nebazwezipili kususueza mizwale ni likaizeli kukutaza.
Mi la Bufaifi, la September 8, 1922, batu bababato eza 8,000 bakena mwa muyaho mone kuezezwa mukopano, inze banyolezwi kuteeleza kwa ngambolo ya Muzwale Rutherford. Nebalibelela kuli naakatalusa zeliyemela litaku za “ADV,” zeneli fa pampili ya kubamemela kwa mukopano wo. Kusina kukakanya, babañwi hane banze baina mwa lipula zabona, nebalemuhile lisila lelituna lene liputilwe, ili lene lili fahalimwaa libulelelo. Muzwale yabizwa Arthur Claus, yanaatile kwa mukopano omutuna
kuzwa kwa Tulsa, mwa Oklahoma, kwa America, afumana sibaka fanaakona kuutwa hande lingambolo hane linze lifiwa. Kufumana libaka zecwalo nekuli taata sihulu ka nako yeo yene kusina limaikrofoni zenetusa kuhulisa mulumo.“Neluteeleza ka tokomelo ku zenebulelwa kaufela”
Muina-situlo naafile zibiso ya kuli hakuna mutu yanaaka lumelezwa kukena mwahali ngambolo ya Muzwale Rutherford hase ikalile ilikuli kusike kwaba ni filikanyo. Ka 9:30 ya kakusasana, Muzwale Rutherford akalisa ngambolo yahae ka kukutela kubulela manzwi a Jesu afumaneha kwa Mateu 4:17, aali: “Mubuso wa mahalimu usutelezi.” Hanaaambola ka za mo batu nebaka utwela za Mubuso wo, naaize: “Jesu kasibili naabulezi kuli ka nako ya kubateñi kwahae, naakaeza musebezi wa kukutula batu, mi ka nako yeswana yeo naakaikubukanyeza balateleli ba niti ni babasepahala.”
Muzwale Claus, yanaainzi mwahali hahupula zeneezahezi, utalusa kuli: “Neluteeleza ka tokomelo ku zenebulelwa kaufela.” Kono ka sipundumukela, akala kukula mi azwela kwandaa muyaho mone kuezezwa mukopano. Bo Arthur Claus hane bazwa mwa muyaho wo, nebazamaya ka bunya ka kuziba kuli nebasike balumelezwa kukena hape.
Kono hamulaho wa mizuzunyana kuzwa fo, bakala kuikutwa kwateñi hande. Batalusa kuli hane bakutela kwa muyaho kone kuezezwa mukopano, bautwa batu babañata babakwashela. Taba yeo nei batabisize hahulu! Baikatulela kuli nebaka teeleza kwa ngambolo yetabisa yeo kuisa kwa mafelelezo niha nebaka tokwa kupahama fa situwa kuli baeze cwalo. Muzwale Claus, yanaali wa lilimo ze 23 ka nako yeo, naafumani nzila ya kupahama ka yona fa situwa. Situwa seo nesinani mahaulo anaalukiselizwe kukenisa liseli mi naasika kwaliwa; kacwalo, bo Claus hane banze baatumela mahaulo ao, balemuha kuli “nebakona kuutwa zanaabulela mubuleli hande hahulu.”
Kono bo Arthur nebasi banosi. Balemuha kuli nekunani mizwale babañwi bane bali fa situwa. Yomuñwi wa mizwale bao, wa libizo la Frank
Johnson, abamatela ni kubabuza kuli: “Kana munani tipa fo?”Bo Arthur baalaba, bali: “Eni, ninani.”
Bo Frank babulela kuli: “Nelunze lulapela kuli lufumane mutu yanani tipa. Kana mwabona lisila lelituna leliputilwe le? Ki sisupo sesitamezwi kwa limapo ze. Muteeleze ku Muatuli * ka tokomelo. Asabulela feela kuli: ‘Mi muzibahaze, muzibahaze,’ mupume mihala yemine ye.”
Kacwalo, bo Arthur, bane basweli tipa mwa lizoho, hamohocwalo ni babañwi, balibelela kuutwa manzwi ao. Hañihañi, Muzwale Rutherford afita fa masetela a ngambolo yahae. Kubonahala kuli Muzwale Rutherford naabulezi ka maata ni ka mafulofulo mi mane mwendi naabatile kuhuwa hanaabulezi kuli: “Mu be lipaki ze sepahala ni za niti za Mulena. Mu zwelepili mwa ndwa ku fitela kalulo kaufela ya Babilona i fetuha libumbuywa. Mu shaele taba kai ni kai. Batu ba swanela ku ziba kuli Jehova ki yena Mulimu ni kuli Jesu Kreste ki Mulena wa malena. Le ki lizazi la mazazi kaufela. A mu bone Mulena wa busa! Ki mina bazibahazi ba mubuso wa hae. Kamukwaocwalo, mu zibahaze, mu zibahaze, mu zibahaze, Mulena ni mubuso wa hae!”
Muzwale Arthur utalusa kuli yena ni mizwale babañwi nebapumile mihala mi lisila laputuluha hande. Ka kuswalisana ni litaku za “ADV,” fa lisila leo nekuñozwi kuli: “Muzibahaze Mulena ni Mubuso.” Litaku za “ADV” nelipumela linzwi la Sikuwa la ‘advertise’ lelitalusa ‘kukutaza’ kamba ‘kufa bupaki.’
MUSEBEZI WA BUTOKWA
Mukopano one uezelizwe kwa Cedar Point neutusize mizwale kuisa hahulu pilu kwa musebezi wa butokwa wa kukutaza Mubuso, mi mizwale ni likaizeli bane baitatela, nebatusize kueza musebezi wo mi nebabile ni tabo. Muzwale yomuñwi yanaali paina yanaazwa mwa Oklahoma, kwa America, naañozi kuli: “Mwa sikiliti sene lusebeleza ku sona batu babañata nebasebeleza mwa mikoti ya malasha mi nebabotanile hahulu.” Utalusa kuli hañata batu hane bautwanga taba yeñozwi mwa magazini ya Golden Age, “nebalotisanga miyoko.” Naafelize ka kubulela kuli: “Lutabile hahulu kuli lukonile kubaomba-omba.”
Baituti ba Bibele bao nebalemuhile kuli taba yanaabulezi Jesu kwa Luka 10:2 neli ya butokwa hahulu, yeli: “Kutulo ki yetuna, kono babeleki ki babanyinyani.” Silimo sa 1922 hane situha sifela, mizwale ni likaizeli bao baikatulela kuli nebaka zibahaza lushango lwa Mubuso kai ni kai kufita lili kaufela.
^ Muzwale Rutherford fokuñwi naabizwa kuli ki “Muatuli” bakeñisa kuli ka linako zeñwi, naabanga muatuli mwa Missouri, kwa America.