1, 2. (a) Elifazi ni Bilidadi nebabuleziñi ka za misebezi yelupeta mwa sebelezo yaluna ku Mulimu? (b) Jehova naabonisize cwañi mwaikutwela?

ELIFAZI naabuzize lipuzo ze: “Kana mutu wakona kutusa Mulimu? Kana mutu yanani kutwisiso wakona kumutusa? Kana Yamaata Kaufela unani taba ni kuli u yalukile, kamba kana kunani sakafumana niha uzwelapili kusepahala?” (Jobo 22:1-3) Kana mukile mwanahana ka za likalabo za lipuzo zeo? Elifazi wa Mutemani hanaabuzize Jobo lwapili lipuzo zeo, kubonahala kuli naalumela kuli kalabo kwa lipuzo zeo ki batili. Mane muhabo yena, yena Bilidadi wa Mushuha, naabulezi kuli batu habakoni kuba babalukile fapilaa Mulimu.—Mubale Jobo 25:4.

² Baomba-ombi ba Jobo ba buhata bao nebabulezi kuli misebezi yeluezeza Jehova ka busepahali haikoni kumutusa; nebabulezi kuli ku Mulimu luswana feela inge kokwani kamba libuku. (Jobo 4:19; 25:6) Hane lukatalima litaba zeo fahalimu feela, lwakona kuunga kuli Elifazi ni Bilidadi nebabonisize moya wa buikokobezo. (Jobo 22:29) Esi mane haluli fahalimu a lilundu lelitelele kamba halunangela mwa windo ya fulayi, misebezi yebaeza batu ikona kubonahala kuba yeminyinyani hahulu. Nihakulicwalo, kana Jehova  ki mona mwaangela lika zelupeta mwa musebezi wa Mubuso, hanze atalimela fa lifasi kuzwelela kwa sibaka sahae sesipahami? Jehova naabonisize mwaluungela ka kukalimela Elifazi, Bilidadi, ni Zofari kabakala kuli nebabulezi litaba za buhata, kono naatabisizwe ki Jobo, mi amubiza kuli “mutangaaka.” (Jobo 42:7, 8) Kacwalo, mutu wakona “kutusa Mulimu.”

3. Elihu naabuleziñi ka za misebezi yelupeta mwa sebelezo yaluna ku Jehova, mi naatalusañi?

³ Jehova naasika kalimela Elihu hanaabuzize Jobo kuli: “Haiba u yalukile, ki sika mañi seuka mufa; ki sika mañi sakaamuhela ku wena?” (Jobo 35:7) Kana Elihu naatalusa kuli misebezi yelupeta mwa sebelezo yaluna ku Mulimu haina tuso? Batili. Naatalusa kuli Jehova hatokwi luli kuli lumulapele. Jehovah hakuna satokwa. Halukoni kumufumisa kamba kumubisa yatiile. Kono lika kaufela zende zelueza, buikoneli bwaluna, kamba maata aluna, kaufelaa zona lizwa ku Mulimu, mi walemuhanga moluitusiseza zona.

4. Jehova uunga kuli likezo za sishemo zelubonisa babañwi liswana sina nto mañi?

⁴ Halubonisa lilato lelisa feli kwa batu babalapela Jehova, uunganga kuli likezo zeo liezezwa yena. Liñolo la Liproverbia 19:17 libulela kuli:“Yashemuba mubotana ukolotisa Jehova, mi Yena uka mukutiseza kabakala saezize.” Kana liñolo le, litalusa kuli Jehova walemuhanga likezo kaufela za sishemo zebaboniswa babotana? Kana luswanela kuunga kuli Mubupi wa pupo kaufela uunga kuli batu bababonisa babotana likezo za sishemo bakolotisa yena, ni kuli uunga likezo zeo sina maloni akalifa kuli ashemube batu bao ni kubafuyaula? Kucwalo luli, mi taba yeo ki yona yanaatalusize hande Mwanaa Mulimu.—Mubale Luka 14:13, 14.

5. Ki lipuzo mañi zeluka nyakisisa?

⁵ Jehova naamemile mupolofita Isaya kuli abe mubuleli wahae, mi taba yeo ibonisa kuli Mulimu watabelanga batu babasepahala habaeza misebezi yetusa, ilikuli mulelo wahae utalelezwe. (Isa. 6:8-10) Isaya naaamuhezi memo yeo ka kuitatela. Kacenu batu babañata-ñata babonisa moya oswana wo, wa kuli “ki na yo! Haku nilume!” mi baitatela kupeta misebezi yemiñata ni yetaata mwa sebelezo ya Jehova. Nihakulicwalo, mutu ukona kuipuza kuli: ‘Kana musebezi onipeta ki wa butokwa? Nihaike kuli naitebuha kuli Jehova unilumelelize kumusebeleza, kana haana kueza zetokwahala kuli Linzwi lahae litalelezwe, na niha nikapeta musebezi waka kamba kutokwa?’ Halunyakisiseñi likezahalo zeneezahezi mwa linako za Debora ni Baraki, mi lubone molialabela lipuzo zeo.

6. Ki shutano mañi yeneli mwahalaa Maisilaele bane bapila mwa minzi ni mpi ya Jabini?

⁶ Maisilaele ‘nebanyandisizwe maswe’ ki Mulena Jabini wa Mukanana ka lilimo ze 20. Batu ba mwa minzi nebasaba nihaiba kuzwa mwa mandu abona. Mwa litaba za lindwa, Maisilaele nebasa koni kuitwanela, nebasina lilwaniso kamba lisileleziso za ndwa, kono masole ba lila bona nebanani likoloi za ndwa ze 900 zenani lisipi zeshengile kwa mawili.—Baat. 4:1-3, 13; 5:6-8. *

7, 8. (a) Kwa makalelo, Jehova naafile Baraki taelo mañi? (b) Maisilaele nebatuzi cwañi mpi ya Jabini? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 28.)

⁷ Kono Jehova ka kuitusisa Debora mupolofita wamusali, naafile Baraki taelo ye: “Uye kwa Lilundu la Tabore, mi uunge baana ba 10,000 ba lusika lwa Nafetali ni lwa Zabuloni. Nika kutiseza Sisera muzamaisi wa mpi ya  Jabini, hamoho ni likoloi zahae za ndwa ni masole bahae, kwa nukana ya Kishoni, mi nika kufa yena.”—Baat. 4:4-7.

⁸ Taba ya kubata baitateli yeo yazibahala mwa naha kaufela. Baitateli bao bakubukana kwa Lilundu la Tabore. Kapili-pili, Baraki aeza kulikana ni mwanaa mulaelezi Jehova. (Mubale Baatuli 4:14-16.) Ka nako ya ndwa yenebezi kwa Taanaki, kwa nela pula yetuna mi sibaka kaufela safetuha sileze. Baraki alelekisa mpi ya Sisera kuyo fita mane kwa Harosheti—ili sibaka sesieza likilomita ze 24. Hanaanze amata cwalo, koloi ya Sisera yakakatela mwa sileze, asiya koloi yahae yeo ni kumatela kwa Zaananimi, mwendi yenefumaneha bukaufi ni Kedeshi. Asabela mwa tende ya Jaele, musalaa Hebere wa Mukeni, mi Jaele amuamuhela hande. Bakeñisa kuli naakatalisizwe maswe ki ndwa, aya fa buloko. Sisera hanaalobezi cwalo, Jaele ka bundume amubulaya. (Baat. 4:17-21) Sila sa Maisilaele satulwa cwalo! *

9. Ki litaba mañi zebulezwi kwa Baatuli 5:20, 21 ka za ndwa ya kulwanisa Sisera?

⁹ Lukautwisisa hande litaba ze kwa Baatuli kauhanyo 4 haiba lubala ni kauhanyo 5, kakuli yeñwi ni yeñwi ya likauhanyo ze ibulela litaba zesafumanehi ku yeñwi. Ka mutala, Baatuli 5:20, 21 ibulela kuli: “Linaleli nelilwanile linze lili kwa lihalimu; nelilwanisize Sisera linze lili mwa mipotoloho yazona. Nukana ya Kishoni yabakukisa.” Kana taba ye, ibonisa kuli mangeloi naalwanile mwa ndwa yeo, kamba kana kunani lika zenewile kuzwa kwa lihalimu? Bibele haibuleli sesiñwi fa taba yeo. Kono kubonahala kuli Jehova naalwanezi batu bahae ka kunelisa pula yetuna fa sibaka seo ka nako yeo, ili kutahisa kuli likoloi za ndwa ze 900 lisike zazamaya hande. Kwa Baatuli 4:14, 15, kubulezwi halaalu kuli, Jehova ki yena yanaalwanezi batu bahae. Hakuna nihaiba alimuñwi kwa baitateli ba Maisilaele bao ba 10,000 yanaaka itumba kuli ki yena yanaalamulezi sicaba kwa sila sabona.

10, 11. “Merozi” neliñi, mi ki kabakalañi hane ikutilwe?

¹⁰ Kono nto yekomokisa kikuli, mwa pina yanaaopezi Debora ni Baraki ya kulumbeka Jehova kabakala tulo yeneezahezi ka makazo, nebaopezi kuli: “Lingeloi la Jehova lali: ‘Mukute Merozi, mukute babayahile mwateñi, kakuli nebasika to tusa Jehova, nebasika to kopana ni babamaata kuli batuse Jehova.’”—Baat. 5:23.

¹¹ Kubonahala kuli sikuto seo sa kukuta Merozi nesikeni luli kakuli mane hakuzibahali luli kuli Merozi neliñi. Kana neli muleneñi mone kupila batu bane bahanile kuitatela kuyo lwana? Haiba Merozi neifumaneha mwa nzila yanaafitile ku yona Sisera hanaabaleha, kana kikuli bayahi ba mwateñi nebakona kumuswala, kono nebasika eza cwalo? Nebaka palelwa cwañi kuutwa taelo ya Jehova ya kukupa baitateli? Kakuli batu ba 10,000 nebakubukani kuli bayo lwana mwa ndwa yeo. Mueze inge bababona batu ba mwa Merozi habanze babuha ndwalume yo yasabisa hanze abaleha kufita mwa linzila zabona. Nebaswanela kuswala sila seo ka kuyemela mulelo wa Jehova, mi hane bakaeza cwalo, Jehova naaka bafuyaula. Ka yona nako yeo yene baswanela kueza sesiñwi kuli bayemele Jehova, bona baketa kuitulela feela. Batu ba mwa Merozi nebashutana hahulu luli ni Jaele yanaabonisize bundume sina mokutaluselizwe mwa timana yetatama!—Baat. 5:24-27.

12. Ki mibonelo mañi yeshutana yene banani yona batu bababulezwi kwa Baatuli 5:9, 10, mi taba yeo iswanela kuluama cwañi kacenu?

¹² Kwa Baatuli 5:9, 10, lubona shutano yeñwi hape mwahalaa moya one babonisize batu  bane baile ni Baraki kwa ndwa ni moya wa batu bane basika eza cwalo. Debora ni Baraki nebababalize “bazamaisi ba mpi ya Isilaele, bane baitatezi kuya hamoho ni sicaba.” Baitateli bao nebashutana hahulu luli ni “bapahami ba limbongolo zesweu,” bane baikutwa kuli bona ki ba butokwa hahulu mi habakoni kueza musebezi wa kuitatela, ili “[bane bainzi] fa miseme yeminde ya bwanda,” inze baikola bupilo bwa simbombo! Ka kushutana ni batu “[bane bazamaya] mwa mukwakwa,” ili bane balata kupila bupilo bwa simbombo, batu bane baile ni Baraki nebaitatela kulwana fa mañope a lilundu la Tabore ni mwa libaka za mezi za musindi wa Kishoni! Batu kaufela bane balata minyaka nebasusuelizwe ‘kunahanisisa!’ Ka niti, nebatokwa kunahanisisa za tohonolo yene bapalezwi kuamuhela ya kutusa mwa musebezi wa kuyemela mulelo wa Jehova. Ni batu kaufela kacenu babazina-zina kusebeleza Jehova ka kutala, baswanela kunyakisisa tohonolo yebanani yona ya kusebeleza Jehova.

13. Moya one babonisize ba lusika lwa Rubeni, lwa Dani, ni lwa Asere ushutana cwañi ni one babonisize ba lusika lwa Zabuloni ni Nafetali?

¹³ Bane baitatezi kuyo lwana mwa ndwa nebaiponezi likezo za Jehova zebonisa kuli ki mubusi wa pupo kaufela. Nebakona kubulelela babañwi litaba zeñata “[hane banze bakandeka] likezo zelukile za Jehova.” (Baat. 5:11) Batu ba lusika lwa Rubeni, lwa Dani, ni lwa Asere, babulezwi kwa Baatuli 5:15-17 kuli nebaisa hahulu pilu kwa maluwo abona, acwale ka mitapi yabona, lisepe zabona, ni makamba abona, kufita kuisa pilu kwa musebezi wa Jehova. Kono haili ba lusika lwa Zabuloni ni Nafetali bona “nebaitombozi bupilo bwabona” kutusa Debora ni Baraki. (Baat. 5:18) Mibonelo yeshutana ye ka za moya wa kuitatela kusebeza iluluta tuto ya butokwa hahulu.

14. Kacenu lubonisa cwañi kuli lwayemela bubusi bwa Jehova?

¹⁴ Kacenu halumemiwi kuyo lwana mwa ndwa luli, kono lutokwa kubonisa bundume  halunze luabana ka kutukufalelwa mwa musebezi wa kukutaza. Kacenu kutokwahala hahulu baitateli mwa kopano ya Jehova. Mizwale, ni likaizeli, ni babanca babañata-ñata baitatela kupeta misebezi yeshutana-shutana ya sebelezo ya nako kaufela; babañwi ki mapaina, babañwi basebeleza fa Betele, babañwi ki baitateli babayaha Mandu A Mubuso, mi babañwi baitatela kupeta misebezi fa mikopano ya mupotoloho ni yemituna. Hape kunani baana-bahulu babasebeza mwa Tutengo Twa Kutwano ni ba Sipatela mi babañwi baonga-onganga mikopano yemituna. Mukolwe kuli Jehova waitebuha moya wamina wa kuitatela kutusa mwa misebezi, mi haana kulibala misebezi yamina.—Maheb. 6:10.

15. Lukona kuezañi kuli lusike lwafelelwa ki takazo yaluna ya kusebeleza Jehova?

¹⁵ Yomuñwi ni yomuñwi waluna uswanela kuipuza kuli: ‘Kana nituhelela babañwi kupeta buñata bwa misebezi yeeziwa? Kana kuisa hahulu pilu kwa lika za kwa mubili kunipalelwisa kubonisa moya wa kuitatela? Kana nalikanyisa Baraki, Debora, Jaele, ni baitateli ba 10,000, ka kuitusisa lika zeninani zona kwa kusebeleza Jehova? Haiba ninahana za kututela mwa naha isili kuli niyo fumana masheleñi amañata kamba kuyo pila hande, kana nilapezi ka za teñi ni kunahanisisa hande taba yeo moikona kuamela lubasi lwaka ni puteho?’ *

16. Ki nto mañi yelukona kufa Jehova, ili yasina?

¹⁶ Jehova ulukutekile halufile musebezi wa kuyemela bubusi bwahae. Bakeñisa kuli kuzwa feela kwa makalelo Diabulosi ubata kuli batu bayeme kwa lineku lahae, haiba lutusa mwa musebezi wa kuyemela bubusi bwa Jehova, lubonisa hande lineku koluyemi. Jehova utabiswa ki tumelo yamina ni busepahali bomubonisa hamuitatela kutusa mwa misebezi. (Liprov. 23:15, 16) Haiba musepahala, Mulimu ukaalaba Satani yamunyefula. (Liprov. 27:11) Kacwalo, hamuutwa Jehova ka kusepahala ku yena, mufa Jehova nto yaanga kuba ya butokwa hahulu, ili yemutabisa.

17. Liñolo la Baatuli 5:31 libonisañi ka za nako ya kwapili?

¹⁷ Hona cwale-cwale fa, mwa lifasi kaufela kukapila feela batu babayemela bubusi bwa Jehova. Kaniti, lunyolelwa hahulu nako yeo! Ka kuswalisana ni Debora ni Baraki, luopela kuli: “Haike lila zahao kaufela lifele kushwa, wena Jehova, kono haike baba kulata babenye sina lizazi halipazula.” (Baat. 5:31) Taba yeo ikaezahala Jehova hakafelisa lifasi lelimaswe le la Satani! Ndwa ya Armagedoni haika kalisa, batu habana kutokwa kuitatela kuli balwanise lila zabona. Yeo ikaba nako yaluna ya ‘kuyema mwa libaka zaluna, kuli lubone mwaka lupiliseza Jehova.’ (2 Makol. 20:17) Kono ka nako ya cwale, kunani misebezi yemiñata yelukona kueza ka bundume ni ka kutukufalelwa kuli luyemele bubusi bwa Jehova.

18. Babañwi bakatusiwa cwañi haiba muitatela kupeta misebezi yetokwahala?

¹⁸ “Kabakala batu babaitatezi kuya kwa ndwa, mulumbeke Jehova!” Debora ni Baraki nebakalisize pina yabona ya tulo ka kulumbeka Yapahami ka Kufitisisa, isiñi batu. (Baat. 5:1, 2) Ni kacenu, haike moya wamina wa kuitatela ususueze babañwi ‘kulumbeka Jehova!’