1. Ki lika mañi zebaitombozi mizwale ni likaizeli babañata, mi ki kabakalañi habaezize cwalo?

BATANGA ba Mulimu babañata-ñata kacenu baitombozi lika zeñata mwa bupilo. Mizwale ni likaizeli babañata baiketezi kuba makwasha. Bakreste babañwi babanyalani baiketezi kusaba ni bana ka nakonyana. Mabasi amañwi aikatulezi kunolofaza bupilo bwabona. Mizwale ni likaizeli bao kaufela baikatulezi kueza cwalo kabakala kuli babata kusebeleza Jehova mobakonela kaufela. Bakolwa ka lika zebanani zona mi basepile kuli Jehova uka bafa lika kaufela zebatokwa. Kana bakainyaza? Batili! Ki kabakalañi halunani buikolwiso bobucwalo? Kabakala kuli lwaziba kuli kwamulaho Jehova naafile batanga bahae lika kaufela zene batokwa. Ka mutala, Jehova naafuyauzi Abrahama, yena “ndatahe batu kaufela babanani tumelo.”—Maro. 4:11.

2. (a) Ka kuya ka liñolo la Maheberu 11:8-10, 16, ki kabakalañi Abrahama hanaaitatezi kusiya muleneñi wa Ure? (b) Lukanyakisisañi mwa taba ye?

² Abrahama naaitatezi kusiya lika zende zanaanani zona mwa muleneñi wa Ure. Ki kabakalañi? Kabakala kuli naalibelela “muleneñi onani mitomo ya niti.” (Mubale Maheberu 11:8-10, 16.) Ki “muleneñi” ufi ona wo? Ki miinelo mañi yetaata yanaakopani ni yona Abrahama hanaanzaa libelela kuli muleneñi wo uyahiwe? Mi lukona kulikanyisa cwañi mutala wa Abrahama, ni wa Bakreste ba mwa linako zaluna bane bamulikanyisize? Lukanyakisisa lipuzo zeo mwa taba ye.

3. Muleneñi wanaalibelela Abrahama ki ufi?

³ Muleneñi wanaalibelela Abrahama ki Mubuso wa Mulimu. Mubuso wo ukopanyeleza Jesu Kreste ni Bakreste babatozizwe ba 144,000 bakabusa ni bona. Paulusi utalusa Mubuso wo kuli ki “muleneñi wa Mulimu yapila, yena Jerusalema wa kwa lihalimu.”  (Maheb. 12:22; Sin. 5:8-10; 14:1) Jesu naalutile balutiwa bahae kulapela kuli Mubuso oswana wo utahe, ilikuli tato ya Mulimu iezwe fa lifasi sina moiezezwa kwa lihalimu.—Mat. 6:10.

4. Ka kuya ka liñolo la Genese 17:1, 2, 6, Abrahama naazibañi ka za muleneñi kamba Mubuso wanaasepisize Mulimu?

⁴ Kana Abrahama naaziba za mone ukalukisezwa Mubuso wa Mulimu? Batili. Ka lilimo zeñata-ñata, litaba zeo neli “kunutu yekenile.” (Maef. 1:8-10; Makolo. 1:26, 27) Kono Abrahama naaziba kuli babañwi ba bana bahae nebakaba malena mwa Mubuso wo. Naaziba taba yeo bakeñisa kuli Jehova kasibili naamusepisize cwalo. (Mubale Genese 17:1, 2, 6.) Abrahama naanani tumelo yetiile mwa lisepiso za Mulimu kuli mane nekuswana feela inge kuli naakona kubona yena Yatozizwe, kamba Mesia, yena yanaakaba Mulena wa Mubuso wa Mulimu. Ki lona libaka Jesu hanaabulelezi Majuda ba mwa linako zahae kuli: “Abrahama ndataa mina naatabile hahulu kuba ni sepo ya kubona lizazi laka, mi naaliboni ni kunyakalala.” (Joa. 8:56) Kaniti luli, Abrahama naaziba kuli babañwi ba bana bahae nebaka busa mwa Mubuso wanaaka toma Jehova, mi naalibelezi nako yeo Jehova naakataleleza sepiso yahae.

5. Luziba cwañi kuli Abrahama naalibelezi muleneñi wanaaka toma Mulimu?

⁵ Abrahama naabonisize cwañi kuli naalibelela muleneñi kamba Mubuso wanaaka toma Mulimu? Sapili, Abrahama naasika ikenya mwa litaba za mubuso ufi kamba ufi wa lifasi. Naaiketezi kuyambaela mwa naha mi naasika swalisana ni mulena ufi kamba ufi. Kuzwa fo, Abrahama naasika lika kuitomela mubuso wahae. Kono naazwezipili kuutwa Jehova ni kulibelela kuli ataleleze lisepiso zahae. Ka kueza cwalo, Abrahama naabonisize tumelo yetuna ku Jehova. Halunyakisiseñi miinelo yemiñwi yetaata yanaakopani ni yona ni zelukona kuituta kwa mutala wahae.

6. Muleneñi wa Ure neuli ocwañi?

⁶ Abrahama naasiile muleneñi one usilelelizwe, batu ba mwateñi nebapila hande, nebaitutile, mi nebafumile. Muleneñi wa Ure neusilelelizwe ki limota lelituna mi mwa maneku aona amalaalu neupotolohilwe ki liabwa lelitungile. Batu bane bapila mwa Ure nebaziba lipalo ni kuñola. Mi batu babañata nebaezanga  lipisinisi mwa muleneñi wo; bapumbuli bafumani mapampili amañata a lipisinisi fa sibaka fone kubanga muleneñi wo. Mandu a batu babañwi naaezizwe ka sitina; mamota aona naalililwe mi naapendilwe busweu. Amañwi a mandu ao naanani mizuzu ye 13 kamba 14; naali mwa lapa, mi fafasi nekulililwe ka macwe.

7. Ki kabakalañi Abrahama hanaatokwa kusepa Jehova kuli naaka musileleza ni kusileleza lubasi lwahae?

⁷ Abrahama naatokwa kusepa Jehova kuli naaka musileleza ni kusileleza lubasi lwahae. Kabakalañi? Muhupule kuli Abrahama ni Sara hane bapila mwa muleneñi wa Ure, nebanani ndu yende mi nebasilelelizwe, kono nebasiile lika zeo ni kuya kwa Kanana kone baizo pila mwa litende mwa naheñi. Hanaali kwa sibaka seo, nekusina mamota amatuna kamba maabwa atungile anaakona kusileleza yena ni lubasi lwahae. Kacwalo, lila zahae nelikona kumutaseza ka bunolo.

8. Ki miinelo mañi yetaata yanaatalimani ni yona Abrahama ka nako yeñwi?

⁸ Abrahama naaezize tato ya Mulimu, kono ka nako yeñwi neku mubezi taata kufepa lubasi lwahae. Nekunani lukupwe mwa Kanana, yona naha mwanaa mulumile Jehova. Lukupwe lo neli lolutuna luli kuli mane Abrahama naatutile hamoho ni lubasi lwahae kuyo pila kwa Egepita ka nakonyana. Kono hane bali mwa Egepita, Faro, yena yanaabusa naha yeo, naangile musalaa Abrahama kuli abe musalaa hae. Abrahama ulukela kuba yanaaikalezwi hahulu ka za taba yeo kufitela Jehova afa Faro koto, mi Faro akutisa Sara ku Abrahama.—Gen. 12:10-19.

9. Ki miinelo mañi yetaata yanaakopani ni yona Abrahama mwa linyalo lahae?

⁹ Hape Abrahama naatalimani ni butata bobutuna mwa linyalo lahae. Sara, musalaa hae yanaalata, naasakoni kuba ni bana. Taba yeo nei bautwisize butuku kwa pilu ka lilimo zeñata-ñata. Hamulaho wa nako, Sara afa mutangaa hae wamusizana Hagare ku Abrahama, kuli abapepele bana. Kono Hagare hanaaitwezi, akala kushwaula Sara. Muinelo wo neutatafalile hahulu kuli mane Sara aleleka Hagare fa lapa.—Gen. 16:1-6.

10. Ki miinelo mañi yenekona kutahisa kuli Abrahama kumubele taata kusepa Jehova?

¹⁰ Hase kufitile lilimo zeñata, Sara aitwala, mi apepela Abrahama mwanaa wamushimani, mi Abrahama amubeya libizo la Isaka. Abrahama naalata bana bahae bababeli, ili Ishimaele ni Isaka. Kono bakeñisa kuli Ishimaele naasheununanga Isaka, Jehova naabulelezi Abrahama kuli autwe musalaa hae yanaabata kuli aleleke Ishimaele ni Hagare. (Gen. 21:9-14) Hamulaho wa nako, Jehova akupa Abrahama kuli afe Isaka sina sitabelo. (Gen. 22:1, 2; Maheb. 11:17-19) Mwa miinelo yeo kaufela, Abrahama naasepile kuli Jehova naakataleleza lisepiso zahae ka za bana bahae.

11. Ki kabakalañi Abrahama hanaalibelezi ku Jehova ka pilu-telele?

¹¹ Mwahalaa nako yeo kaufela, Abrahama naalibelezi ku Jehova ka pilu-telele. Kubonahala kuli naanani lilimo zefitelela 70 hazwa mwa Ure hamoho ni lubasi lwahae. (Gen. 11:31–12:4) Mi ka lilimo zefitelela 100, naapilile mwa litende ni kuyambaela mwa naha ya Kanana. Abrahama naashwile inze anani lilimo ze 175. (Gen. 25:7) Kono sepiso yanaa mufile Jehova ya kuli naakafa bana bahae naha yanaazamaile ku yona, neisika talelezwa mwa mazazi ahae. Mi naashwile pili muleneñi kamba Mubuso wa Mulimu usika tomiwa kale. Nihakulicwalo, Abrahama utaluswa kuli naashwile “hamulaho wa kupila nako yetelele, hasaaikozi bupilo.” (Gen. 25:8) Nihaike kuli Abrahama naakopani ni miinelo yetaata yemiñata, naazwezipili kuba ni tumelo yetiile mi naalibelezi ku Jehova ka pilu-telele. Ki lika mañi zene mutusize kuitiisa? Abrahama naaitiisize bakeñisa kuli Jehova naamusilelelize mwa bupilo bwahae kaufela mi naamuungile sina mulikanaa hae.—Gen. 15:1; Isa. 41:8; Jak. 2:22, 23.

12. Ki lika mañi zelulibelezi, mi lukanyakisisañi?

 ¹² Ka kuswana ni Abrahama, ni luna lulibelezi muleneñi onani mitomo ya niti. Kono luna halulibeleli kuli muleneñi wo utomiwe. Mubuso wa Mulimu neutomilwe ka 1914, mi ukalile kubusa kwa lihalimu. (Sin. 12:7-10) Kono lulibelela kuli ukale kubusa fa lifasi. Halunze lulibelela kuli taba yeo iezahale, lukatokwa kutiyela miinelo yetaata yemiñata yeswana ni yanaakopani ni yona Abrahama ni Sara. Batanga ba Jehova ba mwa linako zaluna basweli balikanyisa mutala wa Abrahama. Litaba zeezahezi mwa bupilo bwa Bakreste babañata zehatisizwe mwa Tawala ya Mulibeleli, libonisa kuli batanga ba Jehova kacenu babonisa pilu-telele ni tumelo yetiile sina Abrahama ni Sara. Halunyakisiseñi zeñwi za litaba zeo ni zelukona kuituta ku zona.

13. Muitutañi kwa mutala wa Muzwale Walden?

¹³ Mube ni moya wa buitomboli. Haiba lubata kubeya muleneñi kamba Mubuso wa Mulimu mwa sibaka sapili mwa bupilo bwaluna, luswanela kulikanyisa Abrahama, yanaaitatezi kuitombola lika zeñwi kuli atabise Mulimu. (Mat. 6:33; Mare. 10:28-30) Halunyakisiseñi mutala wa muzwale yabizwa Bill Walden. * Ka silimo sa 1942, bo Bill nebatuha bakwaza kwa yunivesiti ya kwa America kone baituta za kuba manjinela wa milalo ya miyaho mi nebaka fiwa digrii, kono ka nako yeswana yeo, bakala kuituta Bibele ni Lipaki za Jehova. Caziba yomuñwi yanaaluta bo Bill naalukisize kuli bo Bill hane bakafeza lituto zene baeza kwa yunivesiti, naaka batusa kufumana musebezi, kono bo Bill bahana. Bataluseza caziba yo kuli nebaikatulezi kusebeleza Mulimu ka mone bakonela kaufela kufita kueza musebezi one uka bafumanisa masheleñi amañata. Nakonyana kuzwa fo, muuso walaela bo Bill kukena busole. Ka likute, bo Bill bahana kueza cwalo; kabakaleo balifiswa masheleñi amañata mi baatulelwa kupika tolongo ka lilimo zeketalizoho. Hase babile mwa tolongo ka lilimo zetaalu, balukululwa. Hasamulaho, bamemiwa kukena Sikolo sa Giliadi, mi hase bakwazize sikolo seo, bakupiwa kuyo sebeza sina balumiwa mwa Africa. Hasamulaho, bo Bill banyala bo Eva, mi  basebeza hamoho mwa Africa, mi kuli bazwelepili kupila mwa Africa, nebatokwa kuitombola. Hamulaho wa nako, bakutela kwa America kuli bayo babalela bo maa bona bo Bill. Bo Bill babulela cwana ka za bupilo bwabona: “[Nalotisanga] miyoko ha ni hupulanga tohonolo ye tuna ye ni bile ni yona ya ku itusiswa ki Jehova ka lilimo ze fitelela 70 mwa sebelezo ya hae. Kamita na itumelanga ku yena bakeñisa kuli u ni tusize ku zwelapili ku mu sebeleza mwa bupilo bwa ka kaufela.” Kana ni mina muitomezi sikonkwani sa kuba mwa sebelezo ya nako kaufela?

14-15. Muitutañi ku zeneezahezi ku muzwale ni kaizeli Apostolidis?

¹⁴ Musike mwalibelela kuli hamuna kukopana ni miliko mwa bupilo bwamina. Mutala wa Abrahama ululuta kuli nihaiba batu babaikatulezi kusebeleza Jehova mwa bupilo bwabona kaufela bakatalimana ni miliko. (Jak. 1:2; 1 Pit. 5:9) Zeo ki zona zeneezahezi ku muzwale yabizwa Aristotelis Apostolidis. * Muzwale yo naakolobelizwe ka 1946 mwa Greece, mi ka 1952 abeeleza kaizeli yabizwa Eleni, mi sibeli sabona nebanani likonkwani zeswana za kusebeleza Jehova ka kutala. Kono bo Eleni bakala kukula, mi bafumanwa kuli nebanani sikoto kwa booko. Sikoto seo sazwisiwa, kono hamulaho wa lilimo lisikai kuzwa fobanyalanela, bo Eleni baba ni sikoto sesiñwi hape. Baalafi bazwisa sikoto seo, kono likalulo zeñwi za mubili wa bo Eleni nelibatile, mi nebasa koni kubulela hande. Bo Eleni nebazwezipili kukutaza ka kutukufalelwa nihaike kuli nebakula, mi muuso neunyandisa batanga ba Mulimu ka nako yeo.

¹⁵ Bo Aristotelis nebababalezi bakubona ka lilimo ze 30. Mwahalaa nako yeo, bo Aristotelis nebasebelize sina baana-bahulu, nebali mwa tutengo twa mikopano yemituna, mi nebatusize mwa musebezi wa kuyaha Sibaka sa Mikopano. Mi ka 1987, bo Eleni nebaholofezi hane bali mwa bukombwa. Nebakulile hahulu ka lilimo zetaalu, mi hasamulaho batimela. Bo Aristotelis batalusa mone baikutwezi kabakala miinelo yetaata yene bakopani ni yona, bali: “Mwa lilimo ze fitile, miinelo ye lika, lishemaeto ze nganga moya, ni likezahalo ze si ka libelelwa [neli nitokwa kuli nitiye ni kuba ni tundamo]. Niteñi, Jehova kamita u ni file m’ata a tokwahala kuli ni tule matata ao.” (Samu 94:18, 19) Kaniti luli, Jehova walata batanga bahae babaeza mobakonela  kaufela kumusebeleza kusina taba ni miliko yebakopana ni yona!

16. Ki kelezo mañi yende yene bafile bo Knorr ku bakubona?

¹⁶ Munahanisise limbuyoti zemuka ikola kwapili. Abrahama naanahanisisize limbuyoti zanaaka mufa Jehova kwapili, mi kueza cwalo neku mutusize kutiyela miinelo yetaata yanaakopani ni yona. Bo Audrey Hyde nebasika tuhela kunahanisisa limbuyoti zene bakaikola kwapili bo muunaa bona bapili bo Nathan H. Knorr niha nebatimezi kabakala kuli nebakula kansa, ni bo muunaa bona babubeli bo Glenn Hyde, hane bakalile kukula butuku bwa kwa booko bwa kulyangana bobubizwa Alzheimer. * Kaizeli yo utalusa kuli naatusizwe hahulu ki manzwi anaa mubulelezi Muzwale Knorr lisunda lisikai pili asika timela kale. Utalusa kuli: “Bo Nathan ne ba ni hupulisize kuli: ‘Ha se lu shwile, sepo ya luna i ka talelezwa, mi ha lu sa tola lu utwa butuku hape.’ Kihona ba ni susueza kuli: ‘U talimele kwapili, kakuli ki kona ko u inzi mupuzo wa hao.’ . . . Ba ekeza kuli: ‘U ipatehise—u like ku sebelisa bupilo bwa hao mwa ku tusa ba bañwi. Ku eza cwalo ku ka ku tusa ku ba ni tabo mwa bupilo.’” Kaniti luli, kuezeza babañwi lika zende ni ‘kutaba kabakala sepo’ yaluna kwatusa!—Maro. 12:12.

17. (a) Ki kabakalañi haluswanela kunahanisisa hahulu limbuyoti zeluka ikola kwapili? (b) Kulikanyisa mutala wa mutangaa Mulimu yabulezwi kwa Mika 7:7 kuka lutusa cwañi?

¹⁷ Luswanela kunahanisisa hahulu limbuyoti zeluka ikola kwapili sihulu ka nako ya cwale. Zesweli kuezahala mwa lifasi libonisa hande kuli lupila kwa maungulo a mazazi a mafelelezo a lifasi le. Hona cwale-cwale fa, halusana kulibelela kuli muleneñi onani mitomo ya niti utahe kuto busa lifasi. Yeñwi ya limbuyoti zeluka ikola ki kubona balatiwa baluna habazusiwa kwa bafu. Ka nako yeo, Jehova ukafa mupuzo Abrahama ka kumuzusa kwa bafu hamohocwalo ni lubasi lwahae kabakala kuli naabonisize tumelo ni pilu-telele. Kana mukaba teñi ka nako yeo ilikuli mubaamuhele? Mukaba teñi haiba ni mina, sina Abrahama, muitombola lika zeñwi kuli muzwisezepili Mubuso wa Mulimu, muzwelapili kuba ni tumelo niha mukopana ni miinelo yetaata, mi muzwelapili kulibelela ku Jehova ka pilu-telele.—Mubale Mika 7:7.