KA NAKO yene nili kwa sikolo, nelukopananga feela ni lika zeswana. Fa sikolo fone nikena, batu bane bali hamoho mwa sitopa sapili, nebafezanga sikolo hamoho; mane mutu naakona kuziba ibato ba mabizo kaufela a batu mwa tolopo, mi ni bona neba muziba libizo.

Mwa tolopo ya Liberty, nekunani mafamu amanyinyani amañata, mi nekulimiwa hahulu mbonyi. Hanipepwa, bo ndate nebabelekanga ku yomuñwi wa balimi mwa silalanda. Hane nisali mutangana, neniitutile kumatisa tilakita ni kueza misebezi yemiñwi ya bulimi.

Hanipepwa, bo ndate nese bali ba mazazi. Ka nako yeo, nebanani lilimo ze 56 mi bo ma nebanani lilimo ze 35. Bo ndate neli baana babasisani, babanani buikangulo bobunde, ili babatiile, bane batabela kusebeza ka taata, mi nebabata kuli ni luna bana babona lusebezange ka taata. Nebasa fumanangi masheleñi amañata, kono neba luyahezi ndu, neba lulekelanga liapalo, ni kulufumanela lico—mi kamita nebafumananga nako ya kuba ni luna. Nebashwile inze banani lilimo ze 93. Haili bo ma bona, nebashwile inze banani lilimo ze 86. Bubeli bwabona nebasika sebeleza Jehova. Yomuñwi wa banyani baka usebelize ka busepahali sina muuna-muhulu kuzwa feela foikaliseza tukiso ya kuba ni baana-bahulu mwa liputeho, ili kwa makalelo a lilimo za ma 1970.

Bo ma nebatabela hahulu za bulapeli. La Sunda ni la Sunda, nebayanga ni luna kwa keleke ya Baptist. Hane nili wa lilimo ze 12, nautwa lwapili za tuto ya Silaalu. Ka kubata kuziba zeñata, nabuza bo ma kuli: “Jesu ukona kuba cwañi Mwana ni kuba Ndate ka nako yeswana?” Nisahupula kalabo yabona ya kuli: “Mwanaka, hakuna yaziba. Halukoni feela kuutwisisa taba ye.” Kaniti luli, nenisika utwisisa tuto yeo. Nihakulicwalo, hane ninani lilimo ze 14, nakolobezwa mwa kanukana ka mwa silalanda—nanweliswa halaalu kulikana ni tuto ya Silaalu!

Hane nili kwa sikolo sa sekondari, neninani mulikani yanaaezanga lipapali za liñindi kuli afumane masheleñi, mi anikolwisa ni na kuli nibapalange papali yeo. Kacwalo, nakalisa kuituta yona mi naiñolisa mwa kopano yebona za papali ya liñindi yebizwa Golden Gloves. Bakeñisa kuli nenisi mulwani yomunde, natuhela hamulaho wa lipapali lisikai. Hasamulaho, nahapelezwa kukena mwa Mpi ya Masole ba Naha ya America ka nakonyana, mi nalumiwa kuyo sebeleza kwa Germany. Hane nili kwa Germany, babahulu baniluma kuyo kena sikolo sa bukopolo, ka kunahana kuli ninani buikoneli bwa kuzamaisa babañwi. Nebabata kuli nizwelepili kuba lisole. Kono na, nenisa tabeli kueza cwalo, mi hase nisebelize feela lilimo zepeli zene nitomezwi, nalumelezwa kutuhela busole ka 1956. Kusika fita nako yetelele, nakalisa busole bwa mufuta omuñwi.

Ka nako yeo hane nili mutangana, neninahananga kuli muuna sakata uswanela kuba yatiile. Batu bane nipila ni bona ni lika zene nibuhanga mwa mafilimu neli nisusuelize hahulu kuba ni muhupulo wo. Neninahananga kuli bakutazi nesi baana sakata. Kono nakala kuituta litaba zeneecincize bupilo bwaka. Zazi leliñwi, hane nizamaisa mota yaka yende hahulu yefubelu, basizana bababeli banimbaimbisa. Neni baziba, kakuli neli banyani ba bo mulamu bane banyezi bo kaizelaaka babahulu. Basizana bababeli bao neli Lipaki za Jehova. Neba nifanga limagazini za Tawala ya Mulibeleli ni Muzuhe! kono neniikutwa kuli Tawala ya Mulibeleli neli yetaata hahulu kuiutwisisa. Kono ka nako yeo, banimema kuli niyo fumaneha kwa Tuto ya Buka ya Puteho, ili mukopano wa batu babanyinyani one ubelanga mwa ndu yabona, ili kone baitutanga Bibele. Seni babulelela kuli nikanahana za teñi. Basizana bao bamenya, mi banibuza kuli: “Wasepisa kutaha nji?” Nabaalaba, nali: “Nikataha.”

Hasamulaho, nainyaza kuli neni basepisize, kono hape naikutwa kuli niswanela kutaleleza sepiso yaka. Kacwalo naya kwateñi manzibwana. Nenitabisizwe hahulu ki banana. Nenikomokile kuli nebaziba Bibele! Hamulaho wa kuyanga ni bo ma kwa keleke Sunda ni Sunda ka nako yetelele, neninani feela zibo yenyinyani ka za Bibele. Kono cwale ka nako yeo, nenibata kuziba zeñata. Nalumela kuli niitutange Bibele. Isali kwa makalelo, naituta kuli libizo la Mulimu Yamaata Kaufela ki Jehova. Lilimo-limo kwamulaho hane nibuzize bo ma ka za Lipaki za Jehova, neba nibulelezi feela kuli, “A, ki batu babalapela muuna wa musupali yabizwa Jehova.” Kono cwale neniikutwa kuli meeto aka akwaluluzwi!

Neniezize zwelopili ka bubebe kakuli neniziba kuli nifumani niti. Hamulaho wa likweli ze 9 kuzwa fonifumanehela kwa mukopano lwapili, nakolobezwa, ili mwa kweli ya March ka silimo sa 1957. Mubonelo waka wa bupilo wacinca. Haninahana za mubonelo one ninani ona kwamulaho wa sekutalusa kuba muuna sakata, nitabile hahulu kuli niitutile seiluta Bibele ka za taba yeo. Jesu naali muuna yapetahalile. Naanani maata anaafitela kwahule maata a mutu ufi kamba ufi yakona kuikutwa kuli ki muuna sakata. Niteñi,  naasika ikenya mwa lindwa, kono “naaituhelezi kuli anyandiswe,” sina mone kupolofitezwi. (Isa. 53:2, 7) Neniitutile kuli mulateleli wa Jesu wa niti “ulukela kuba yabunolo kwa batu kaufela.”—2 Tim. 2:24.

Nakalisa kueza bupaina ka silimo sene sitatami, sa 1958. Nihakulicwalo, neninani kulilimana ka nakonyana. Kabakalañi? Kakuli nenituha ninyala bo Gloria—yomuñwi wa basizana bababeli bani, bane banimemile kuli niyo fumaneha kwa tuto ya buka! Neniezize katulo yende hahulu ya kunyala bo Gloria. Mi nihaiba kacenu, nisaikutwa kuli bo Gloria ki ba butokwa hahulu ku na. Ki ba butokwa hahulu kufita daimani yakona kuikumbuta mutu—shutano feela kikuli na hanitokwi kuikumbuta daimani yeo. Ninani yona kale, esi mane nibanyezi! Mwendi bona bañi bamitaluseze hanyinyani ka za bona:

“Mwa mba yaluna lu ba 17. Bo ma neli Lipaki babasepahala. Nebatimezi hane ninani lilimo ze 14. Ka yona nako yeo, bo ndate bakala kuituta Bibele. Bo ma hase batimezi, bo ndate bayo ikambota ni yomuhulu wa sikolo saluna ka za taba yeñwi. Muhulwanaaka naatuha afeza sikolo sa sekondari, mi bo ndate bayo lukupela sibaka kuli yena ni na luyapanange mazazi a kuya kwa sikolo. Neluka cincananga ilikuli yomuñwi ku luna asiyale ni banana fa ndu ni kulukisa mulalelo kuli bo ndate habazwa kwa musebezi bato fumana kuli mulalelo ulukile. Yomuhulu wa sikolo alumela taba yeo, mi nelucincananga honacwalo kufitela muhulwanaaka afeza sikolo. Nelulutiwanga Bibele ki mabasi amabeli a Lipaki, mi ba 11 ku luna lwaba Lipaki za Jehova. Nenitabelanga hahulu bukombwa, nihaike kuli neninani maswabi. Mwa lilimo zefitile, bo Sam banitusize kutula butata bo.”

Ka silimo sa 1959 mwa kweli ya February, lwanyalana ni bo Gloria. Neluikozi kueza bupaina hamoho. Mwa July ka silimo sesiswana seo, lwakupa kuli luyo sebeleza fa Betele, kakuli nelutabela hahulu kuyo sebeleza kwa ofisi yezamaisa musebezi wa Lipaki za Jehova mwa lifasi kaufela. Muzwale Simon Kraker ki yena yanaa lutatubile. Alubulelela kuli ka nako yeo nekusa memiwi Bakreste babanyalani. Nelusika tuhela kuba ni takazo ya kuyo sebeleza fa Betele—kono nekuungile nako yetelele kuli lumemiwe!

Lwañolela kwa ofisi yezamaisa musebezi wa Lipaki za Jehova mwa lifasi kaufela kukupa kuli lulumelwe kwa sibaka kone kutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso. Mi lwafiwa kuli luyo sebeleza kwa Pine Bluff, ili kwa Arkansas. Ka nako yeo, nekunani feela liputeho zepeli mwa Pine Bluff—iliñwi neli ya makuwa mi yeñwi neli ya makaladi ni batu babansu. Nelulumezwi kwa puteho ya makaladi ni batu babansu, yenenani feela bahasanyi ba 14.

Mwendi mwakomoka hamuutwa kuli mwa liputeho za Lipaki za Jehova nekunani saluluti sa mubala. Kono ka nako yeo nekusina mwakuezeza. Nekunani milao yenetomilwe yenehanisa makuwa ni batu babansu kukopana hamoho, mi hape mizwale nebaikalezwi kuli mizwale babansu ni mizwale ba makuwa hane bakakopana hamoho, nebaka lwaniswa. Mwa libaka zeñata, mizwale nebasaba kuli makuwa ni batu babansu hane bakakopana hamoho kulapela Mulimu, Ndu ya Mubuso yabona neika sinyiwa. Litaba zecwalo neliezahalile luli. Lipaki ba litalo lelinsu hane bakutazanga fa ndu ni ndu mwa sibaka sa makuwa, nebatamiwanga, mi fokuñwi nebanatakiwanga. Kacwalo, kuli lupete musebezi wa kukutaza, nelunani kulatelela milao yenetomilwe, ni kusepa kuli kwapili lika likaba hande.

Nelukopananga ni butata mwa bukombwa bwaluna. Fokuñwi hane lukutalezanga mwa sibaka mone kupila batu babansu, neluipumananga kuli lungongotile fa minyako ya makuwa ka kusaziba. Nelunani kuatula kapili haiba neluka ikambota ni bona taba yeñwi ya mwa Mañolo ka bukuswani kamba kukupa swalelo ni kuikambanga. Mwa libaka zeñwi, ki mona mone kubelanga cwalo mwa mazazi ani.

Niteñi, nelutokwa kueza tusebezi totuñwi kuli lufumane masheleñi a kuitusisa mwa bupaina. Buñata bwa misebezi yene lufumananga nei lufumanisanga feela madola amalaalu ka zazi. Bo Gloria nebaezanga misebezi mwa mandu a batu. Fa ndu yeñwi nenilumelezwanga kubatusa ilikuli bakone kufeza kapili musebezi one bafilwe. Nelufiwanga sico sa musihali, ili sene lucanga hamoho ni bo Gloria pili lusika kutela kale kwa ndu yaluna. Sunda ni sunda, bo Gloria nebahainanga liapalo za lubasi loluñwi. Neniezanga misebezi ya fande, kukenisa mahaulo, ni kueza misebezi yemiñwi. Mwa ndu ya lubasi loluñwi lwa makuwa nelufilwe musebezi wa kukenisa mahaulo, bo Gloria nebakeniseza mwahali, mi na nenikeniseza fande. Musebezi wo neu luungezi lizazi mutumbi, mi kacwalo, nelufilwe sico sa musihali. Bo Gloria neba lumelelizwe kucela mwa ndu nihaike kuli nesi hamoho ni bañi ba ndu, kono na nenicezi lico fande, mwa sibaka mone bayemisezanga limota. Taba yeo neisika nibilaeza. Lico zeo nelitabusa  luli. Nebali lubasi lolunde; nebakukuelizwe feela ki mupilelo wa batu bane bapila ni bona. Nihupula nako yeñwi hane lubeya mafula mwa mota fa sibaka sesiñwi. Hase lunwisize mota yaluna mafula, nakupa muuna wa mukuwa yanaasebeleza fa sibaka seo ka za haiba bo Gloria nebakona kuitusisa kalimbalimba ka fa sibaka seo. Muuna yo anilubukela feela mi ali: “Kukwalilwe.”

Niha nelukopananga ni miinelo yecwalo, neluikolanga siango sesinde ni mizwale mi nelulata hahulu bukombwa! Halupunya mwa Pine Bluff, lwakala kuina ni muzwale yanaali yena mutangaa puteho ka nako yeo. Musalaa hae naasi Paki ka nako yeo, mi bo Gloria bakalisa kuituta Bibele ni yena. Mi na, nakalisa kuituta Bibele ni mwanaa bona wamusizana ni muunaa hae. Basali bao ni mwanaa bona wamusizana baikatulela kusebeleza Jehova mi bakolobezwa.

Nelunani balikani babande mwa puteho ya makuwa. Neba lumemanga kwa mulalelo, kono nelukona feela kuya hase kuunsufezi ilikuli lusike lwabonwa ki batu. Ba kopano ya Ku Klux Klan (KKK), yenefuzelela moya wa ketululo ni mifilifili, nebafumaneha kai ni kai ka nako yeo. Nihupula kuli nako yeñwi busihu, muuna cwana naainzi mwa malibela inze aapezi liapalo zesweu ni kuwani, sina feela mone baezezanga ba kopano ya KKK. Nihakulicwalo, mizwale nebasika tuhela kubonisa sishemo kwa mizwale babona. Nako yeñwi mwa mbumbi, nelutokwa masheleñi a kuitusisa kulifela nzila ya kuya kwa mukopano omutuna, mi muzwale yomuñwi aitakaleza kuleka mota yaluna ilikuli lufumane masheleñi anaatokwahala. Zazi leliñwi, hamulaho wa kweli, nelukatezi kabakala kuzamaya mwa lizazi inze lukutaza fa ndu ni ndu mwa mbumbi ni kuzamaisa lituto za Bibele. Mi halufita kwa ndu, lwakomokiswa ki nto yeñwi yene lusika libelela. Lwafumana kuli kunani mota yeyemisizwe fapilaa ndu yaluna! Fa windo ya kwapili, lwafumana kañolo kakañozwi kuli: “Nimikutiselize mota yamina sina mpo. Ki na muzwale wamina.”

Nako yeñwi hape, nenibonisizwe sishemo sesituna hahulu. Ka 1962, nenimemilwe kuli niyo fumaneha kwa Sikolo sa Bukombwa Bwa Mubuso kwa South Lansing, mwa muleneñi wa New York. Sikolo seo nesika tanda kweli mutumbi, mi neli sa mizwale bane banani buikalabelo mwa puteho, mwa mipotoloho, ni mwa likiliti. Kono hanimemiwa kuyo fumaneha kwa sikolo seo, nenisa beleki, mi nelusina hande masheleñi. Nihakulicwalo, ba kampani ya mafoni mwa Pine Bluff nese banitatubile kuli nikene musebezi mwa kampani yabona. Hane baka nikenya musebezi, neikaba na mutu yomunsu wapili kubeleka mwa kampani yeo. Mi hamulaho wa nako, banibulelela kuli nebaka nikenya musebezi. Cwale nenika eza cwañi? Nenisina masheleñi a kulifela nzila ya kuya kwa New York. Neninahanile hahulu ka za kukena musebezi wo, ni kusaamuhela memo ya kuya kwa sikolo. Mane nese nibata kuñola liñolo la kutalusa kuli hanisaya kwa sikolo, kono kwaezahala nto yeñwi yenisike nalibala.

Zazi leliñwi kakusasa-sasa, kaizeli yomuñwi mwa puteho yaluna, yanaanyezwi ki muuna yasi Paki, ato ngongota fa munyako waluna ni kunitambeka ingilopu. Mwa ingilopu yeo nekunani masheleñi amañata. Kaizeli yo ni bana bahae babanyinyani basikai nebapakelanga kuyo tahulela kotoni mwa masimu ilikuli bafumane masheleñi alikani anaaka nikonisa kuya kwa New York. Kaizeli yo naabulezi kuli: “Hamuye  kwa sikolo muyo ituta zeñata ka momukonela kaufela ilikuli hamuka kuta, muto luluta!” Hasamulaho, nakupa ba kampani ya lifoni kone nibatile musebezi kuli nito kalisa musebezi hamulaho wa lisunda zeketalizoho kuzwa fone niswanela kukaliseza. Banialaba kuli: “Taba yeo haina kukonahala!” Kono kalabo yabona neisika nibilaeza. Nese niezize kale katulo. Mi nitabile hahulu kuli nenisika amuhela musebezi wani!

Bo Gloria habahupula nako yene luli mwa Pine Bluff, bali: “Nenitabela hahulu sibaka sani! Nenizamaisanga lituto za Bibele ze mwahalaa 15 ni 20. Kacwalo, nelukutazanga fa ndu ni ndu kakusasana, mi musihali neluzamaisanga lituto za Bibele kuisa manzibwana, mane fokuñwi neluzwelangapili kukutaza kuisa ka 11 ya busihu. Neluikola hahulu musebezi wa kukutaza! Mane nenitabela kuzwelapili mwa musebezi waluna wani. Kubulela feela niti, nenisa lati kutuhela musebezi wani ni kukalisa kupotela liputeho ni bo muunaaka, kono Jehova yena naalubulukezi musebezi omuñwi.” Mi nekubile cwalo luli.

Hane lueza bupaina mwa Pine Bluff, nelukupile kuli lube mapaina babaipitezi. Nelunani buikolwiso bwa kuli kupo yaluna neika amuhelwa kakuli muokameli waluna wa sikiliti naabata kuli luyo tusa puteho yeneli kwa Texas ni kuyo sebeleza kwateñi sina mapaina babaipitezi. Muhupulo wo neu lutabisize hahulu. Kacwalo, lwalibelela ka nako yetelele ka kunahana kuli lukafiwa kalabo yezwelela kwa mutai, kono mone luyela kwa poso kaufela nelusa fumani sesiñwi. Zazi leliñwi hamulaho wa nako yetelele, lwaamuhela liñolo la kuluzibisa kuli lukakalisa kueza musebezi wa maeto! Mi fo neli mwa January ka silimo sa 1965. Ka yona nako yeswana yeo, Muzwale Leon Weaver, yasebeza cwale sina muswalisanisi wa Katengo ka Mutai mwa naha ya United States, ni yena aketiwa kusebeza sina muokameli wa mupotoloho.

Neniikalezwi taba ya kuba muokameli wa mupotoloho. Ka nako yeo, nese kufitile silimo kuzwa fonitatubelwa ki Muzwale James A. Thompson, ili yanaali muokameli wa sikiliti. Naanitaluselize ka lilato fone niswanela kusebeleza kuli nibe muokameli yomunde. Nisakalisa feela musebezi wa mwa mupotoloho, nalemuha butokwa bwa kuitusisa kelezo yahae. Hamulaho wa kuketiwa sina muokameli wa mupotoloho, nakupiwa kusebeza ni Muzwale Thompson, ili yena yanaali muokameli wa sikiliti. Neniitutile zeñata ku muzwale yo yasepahala, ili yatiile kwa moya.

Mwa mazazi ani, baokameli ba mupotoloho nebasa lutiwangi hahulu zeñata. Nenisebelize ni muokameli wa mupotoloho sunda iliñwi, mi neninze nitalimela mwaezeza lika hanzaa potela puteho. Mi sunda yenetatami, asebeza ni na, inze atalimela mone niezeza hane nipotela puteho yeñwi. Anifa liakalezo ni kunibonisa mwakupetela hande musebezi wo. Mi haluzwile fo, lwakala kupotela liputeho lunosi. Nahupula nako yeñwi hanibulelela bo Gloria kuli: “Kuli luli kwaswanela kuli balusiye lunosi cwale?” Kono nako hainze iya, nalemuha lika zeñwi za butokwa. Nalemuha kuli kamita kukabanga ni mizwale babande babakona kulutusa—haiba luitatela kutusiwa ki  bona. Nisaitebuha hahulu tuso yene nifilwe ki mizwale babahulile kwa moya babacwale ka Muzwale J. R. Brown, yanaali muokameli wa maeto ka nako yeo, ni bo Fred Rusk bane basebeleza fa Betele.

Ketululo ya mubala neli yetuna hahulu mwa mazazi ani. Zazi leliñwi ba kopano ya KKK nebanze bacaula mwa tolopo yene lupotela ya Tennessee. Nisahupula nako yeñwi sikwata sene sili mwa simu hane siile kwa sibaka sesiñwi kokulekiswa lico. Hane niile kwa kalimbalimba, nalemuha kuli kunani muuna yasabisa yanaa nilatelela, ili yanaabasize maswaniso fa mubili wahae, a kubonisa kuli makuwa ki bona babanani maata hahulu kufita babañwi. Kono kwataha muzwale wa mukuwa, yanaanani mubili omutuna kufita muuna yo kamba na. Ato nibuza kuli: “Muzwale Herd, kuli muiketile?” Muuna yo azwa kapili mwa kalimbalimba kusina kuitusisa kona. Mwa lilimo zeñata zefitile, nilemuhile kuli ketululo ya mubala haitahiswi ki kushutana kwa litalo la batu kono itiswa ki sibi—sona sibi seluhozize ku Adama kaufelaa luna. Mi niitutile kuli muzwale ki mwanahabo mutu luli, yasina ketululo ya mubala, mi mane wakona kuitombola bupilo bwahae bakeñisa luna.

NIIKOLA LIMBUYOTI ZEÑATA

Nelutandile lilimo ze 33 inze lueza musebezi wa kupotela liputeho, mi ku zona lilimo zeo, ze 21 za mafelelezo nelu litandile mwa musebezi wa sikiliti. Mwa lilimo zeo, neluikozi limbuyoti zeñata mi nelususuelizwe hahulu. Kono kunani mbuyoti yeñwi yene lubile ni yona hasamulaho. Mwa August ka silimo sa 1997, kwaezahala nto yene lunyolezwi ka nako yetelele. Nelumemilwe kuli luyo sebeleza kwa Betele ya kwa United States—mi foo, neli lilimo ze 38 kuzwa folukupela lwapili kuyo sebeleza kwa Betele. Mwa kweli yenetatami, lwakala kusebeleza fa Betele. Ka nako yeo, neninahana kuli mizwale babaokamela fa Betele nebabata feela kuli niyo tusa ka nakonyana, kono nekusikaba cwalo.

Musebezi waka wapili neli wa mwa Liluko la Sebelezo. Neniitutile lika zeñata mwa liluko leo. Mizwale babasebeleza mwa liluko leo batalimanga litaba zeñata zetuna ni kualaba lipuzo zebuziwanga ki litopa za baana-bahulu ni baokameli ba mupotoloho mwa naha kaufela. Neniitebuhile hahulu kuli mizwale neba nilutile ni kunitusa ka pilu-telele. Niteñi, niikutwa kuli niha nenika kupiwa kuli niyo sebeleza kwateñi hape, nisatokwa kuituta lika zeñata.

Na ni bo Gloria luitebuha hahulu mbuyoti ya kusebeleza fa Betele. Kamita lwapakelanga kuzuha, mi muezezo wo utusa hahulu babasebeleza fa Betele. Silimo silisiñwi kamba kufitelela kuzwa folumemelwa kwa mutai, nakalisa kusebeza sina mutusi mwa Katengo ka Sebelezo ka Sitopa Sesietelela sa Lipaki za Jehova. Mi ka silimo sa 1999, naketiwa kuba mwa Sitopa Sesietelela. Niitutile lika zeñata mwa musebezi wo, kono sa butokwa hahulu seniitutile ki kuziba kuli Jesu Kreste—isiñi mutu ufi kamba ufi—ki yena toho ya puteho ya Sikreste.

Haninahana zeezahezi mwa bupilo bwaka, fokuñwi niikutwanga sina mwanaaikutwezi mupolofita Amosi. Jehova naalemuhile mulisana yaikokobeza yani yanaaezanga musebezi wa kwatasi hahulu wa kupunyaka lifeiga za sikomora—ili litolwana zeneengiwa kuli neli za babotana. Nihakulicwalo, Mulimu naaketile Amosi kuli abe mupolofita, mi naamufuyauzi hahulu hanaanzaa peta musebezi wo. (Amo. 7:14, 15, litaluso ze kwatasi.) Ka nzila yeswana, Jehova naanilemuhile, na mwanaa mulimi yashebile wa mwa tolopo ya Liberty, kwa Indiana, mi unifuyauzi hahulu—mane ki limbuyoti zeñata hahulu zenisa koni kutalusa! (Liprov. 10:22) Niikutwa kuli niha nenili mubotana kwa makalelo, Mulimu unifumisize hahulu kwa moya, mi mane limbuyoti zeniikola cwale nenisa nahani kuli nenika kona kuba ni zona!