1, 2. Ki kabakalañi muuna yanaabanga ni buishuwo kwa makalelo hanaahanilwe ki Mulimu? (Mubone siswaniso sesi fahalimu.)

MULENA SAULE wa Isilaele wa kwaikale naakalile puso yahae inze anani buishuwo mi neli mutu yakutekeha. (1 Sam. 9:1, 2, 21; 10:20-24) Kono amano ba mulena, aeza lika zenebonisa kuli naanani buikuhumuso. Mupolofita wa Mulimu Samuele hanaasika taha kwa Giligali ka nako yenetomilwe, Saule apalelwa kuba ni pilu-telele. Mafilisita nebaitukiseza ndwa, mi Maisilaele nebasweli kuhasana kusiya Saule. Mwendi Saule naanahanile kuli: ‘Niswanela kueza sesiñwi, mi niswanela kueza cwalo kapili.’ Kacwalo, afa sitabelo ku Mulimu, ili nto yanaasika lumelezwa kueza. Jehova naasika tabela taba yeo.—1 Sam. 13:5-9.

² Samuele hafita mwa Giligali, akalimela Saule. Kufita kuamuhela kalimelo yeo, Saule afa mabaka a kuikemela, ayayela babañwi mulatu, mi anyinyafaza mafosisa ahae. (1 Sam. 13:10-14) Kuzwa feela hona fo, Saule akala kuezanga lika zemaswe hahulu ili zenetahisize kuli ahaniwe kuba mulena, mi mane Jehova naatuhezi kumushemuba. (1 Sam. 15:22, 23) Nihaike kuli Saule naakalile hande  kwa makalelo, mafelelezo a bupilo bwahae naabile amaswe hahulu.—1 Sam. 31:1-6.

3. (a) Batu babañata baikutwa cwañi ka za buishuwo? (b) Ki lipuzo mañi zeswanela kualabiwa?

³ Mwa lifasi la kacenu mokunani hahulu likangisano, batu babañata babatanga kuzwa mubano mwahalaa sicaba kuli bakondise zabona. Ka kueza cwalo, bapalelwanga kubonisa buishuwo. Ka mutala, muuna yomuñwi yanaabanga mubapali wa mafilimu ili yanaabile wa lipolitiki hasamulaho, nako yeñwi naabulezi kuli: “Na hanikoni kuba ni buishuwo, mi nisepa kuli nihaiba kwapili hanina kuba ni buishuwo.” Kono ki kabakalañi buishuwo habusali bwa butokwa? Buishuwo butalusañi, mi habutalusiñi? Mi lukona cwañi kuzwelapili kuba ni buishuwo kusina taba ni miinelo yetaata? Mwa taba ye, lukaalaba lipuzo zepeli zapili. Puzo yabulaalu ikaalabiwa mwa taba yetatama.

4. Mukona kutalusa cwañi likezo za buikuhumuso?

⁴ Bibele ibonisa shutano ye mwahalaa buishuwo ni buikuhumuso. (Mubale Liproverbia 11:2.) Davida ka butali naakupile Jehova kuli amutibele “kwa likezo za buikuhumuso.” (Samu 19:13) “Likezo za buikuhumuso” ki likezo zecwañi? Haiba mutu aeza nto yeñwi yasaswaneli kueza kamba yasika lumelezwa kueza, mi mwendi ueza cwalo ka kutokwa pilu-telele kamba ka kashwau, ueza ka buikuhumuso. Bakeñisa sibi seluhozize, kaufelaa luna lwaezanga ka buikuhumuso ka linako zeñwi. Kono sina mouboniseza mutala wa Mulena Saule, haiba luzwelapili kuba ni mukwa wa kubata kuzwa mubano, hamulaho lukahaniwa ki Mulimu. Samu 119:21 ibulela cwana ka za Jehova: “Ukalimela babaikuhumusa.” Ki kabakalañi haeza cwalo?

5. Ki kabakalañi likezo za buikuhumuso halili zemaswe?

⁵ Likezo za buikuhumuso limaswe hahulu kufita mafosisa aeza mutu ka kusalela. Sapili, halusa bonisi buishuwo, lupalelwa kubonisa kuli Jehova ki yena Mubusi wa pupo yaswanela. Sabubeli, haiba lueza lika zelusika lumelezwa kueza, lwakona kufapahana ni babañwi. (Liprov. 13:10) Mi sabulaalu, babañwi habaka ziba kuli luezize ka buikuhumuso, lukaswaba kamba mane kukokobezwa. (Luka 14:8, 9) Likezo za buikuhumuso halitahisangi zende. Sina mwaboniseza Mañolo, kamita kubonisa buishuwo ki kokunde hahulu.

6, 7. Buikokobezo ki nto mañi, mi buswalisana cwañi ni buishuwo?

⁶ Buishuwo ni buikokobezo liswalisana hahulu. Mwa Bibele, buikokobezo buama kusaba ni buikuhumuso kamba buikankabeki. Butalusizwe kuli ki “kuba ni munahano o kwatasi.” (Mafil. 2:3, litaluso ze kwatasi.) Hañata mutu yaikokobeza hape waishuwa, wazibanga hande buikoneli bwahae ni lika zapetile, waitumelelanga mafosisa ahae, mi waamuhelanga liakalezo ni mihupulo yeminca. Buikokobezo butabisa hahulu Jehova.

⁷ Mwa Bibele, buishuwo ni bona buama kuziba hande buikoneli bwaluna ni kulemuha lika zelusa koni kueza. Mwa puo mwanaañozwi manzwi ao lwapili, kubonahala kuli koñomeko yetuna iinzi fa taba ya kuli kulemuha buikoneli bwaluna kuswanela kuama moluezeza babañwi.

8. Ki lisupo mañi zekona kululemusa kuli lunahana kamba kueza lika ka nzila yebonisa kuli haluna buishuwo?

⁸ Lukona kukala cwañi kunahana kamba kueza lika ka nzila yebonisa kuli haluna buishuwo? Hamunyakisise lisupo lisikai zekona kululemusa. Lukona kuikunga kuba ba butokwa hahulu kufita babañwi kamba kuunga kuli buikalabelo  bwaluna ki bwa butokwa hahulu kufita bwa babañwi. (Maro. 12:16) Mwendi lukona kueza lika zeñwi ka kubata kuiponahalisa ku babañwi. (1 Tim. 2:9, 10) Kamba lukona kuñanelela kuli lika liezwe ka nzila yeñwi bakeñisa feela buikalabelo bwaluna, bakeñisa kuli luutwana ni batu babanani buikalabelo, kamba bakeñisa mihupulo yaluna. (1 Makor. 4:6) Hañata, haiba lueza cwalo, haluna kulemuha kuli halusana buishuwo mi seluikuhumusa.

9. Ki lika mañi zetahiselize babañwi kuba ni buikuhumuso? Mufe mutala wa mwa Bibele.

⁹ Mutu ufi kamba ufi wakona kueza ka nzila yebonisa kuli haana buishuwo haiba alumeleza takazo ya nama kumukoma ka nakonyana. Batu babañata baezize lika zebonisa kuli banani buikuhumuso kabakala kubata kuzwa mubano, kuba ni muna, ni kuba ni buhali bobufitelezi. Batu bababulezwi mwa Bibele babacwale ka Abisalomi, Oziasi, ni Nebukadenezare nebaezize misebezi ya nama yecwalo, mi Jehova naabakokobelize bakeñisa buikuhumuso bwabona.—2 Sam. 15:1-6; 18:9-17; 2 Makol. 26:16-21; Dan. 5:18-21.

10. Ki kabakalañi haluswanela kuambuka kuatulanga babañwi kuli banani milelo yemaswe? Mufe mutala wa mwa Bibele.

¹⁰ Kono hape kunani mabaka amañwi akona kutahisa kuli babañwi baeze lika zebonisa kuli habana buishuwo. Ka mutala, hamunyakisise litaba zeñozwi mwa Bibele zelatelela, ze kwa Genese 20:2-7 ni kwa Mateu 26:31-35. Kana likezo za Abimeleki ni Pitrosi zenebonahala kuli neli za buikuhumuso, nelitahisizwe ki litakazo za sibi? Kamba kana batu bao nebasa zibi litaba ka kutala, kamba kana nebaezize feela lika ka kusanahana hande? Bakeñisa kuli halukoni kuziba ze mwa pilu ya mutu, lukaeza ka butali ni ka lilato haiba lusamateli kuatula babañwi kuli banani milelo yemaswe.—Mubale Jakobo 4:12.

11. Buishuwo bulutusa cwañi kuziba misebezi yelupeta mwa kopano ya Mulimu?

¹¹ Kuli mutu abe yaishuwa, pili uswanela kuziba musebezi wapeta mwa kopano ya Mulimu. Ka kuba Mulimu yaeza lika hande, Jehova ufile mañi ni mañi waluna musebezi wa kueza mwa ndu yahae. Nihaike kuli misebezi yelueza mwa puteho yashutana, kaufelaa luna luba butokwa. Jehova ka sishemo sahae, ufile mañi ni mañi waluna limpo, maluwo, buikoneli, kamba bucaziba. Lwakona kuitusisa lika zeo kwa kumulumbeka ni kutusa babañwi. (Maro. 12:4-8) Ka bukombwa bwalufile, Jehova utokwa kuli lumukuteke, lusepahale, mi lupete misebezi yalufile.—Mubale 1 Pitrosi 4:10.

12, 13. Ki kabakalañi halusa swaneli kukomoka haiba fokuñwi musebezi olueza mwa kopano ya Mulimu ucinca?

¹² Kono musebezi olupeta mwa kopano ya Mulimu wakona kucinca hamulaho wa nako. Munyakisise mutala wa Jesu. Kwa makalelo, neli yena feela ni Jehova bane baliteñi. (Liprov. 8:22) Kono hamulaho, atusa mwa musebezi wa kubupa libupiwa za moya, pupo kaufela, mi kwa mafelelezo ni batu. (Makolo. 1:16) Mi hasamulaho, Jesu afiwa musebezi usili wa kutaha fa lifasi, pili naabile mbututu yesaikoneli sesiñwi, mi hasamulaho aba muuna yahulile. (Mafil. 2:7) Hamulaho wa lifu lahae la sitabelo, Jesu akutela kwa lihalimu kuli abe Mulena wa Mubuso wa Mulimu ka 1914. (Maheb. 2:9) Mi wo hauna kuba ona musebezi wahae wa mafelelezo. Hamulaho wa puso yahae ya lilimo ze 1,000, Jesu ukakutiseza Mubuso wahae ku Jehova ilikuli “Mulimu abe lika kaufela kwa batu kaufela.”—1 Makor. 15:28.

¹³ Ni luna luswanela kulibelela kuli misebezi yelueza yakona kucincanga ka linako zeñwi, mi hañata ki kabakala likatulo zelueza. Ka mutala, kana nemuli makwasha, mi cwale semunyezi kamba kunyalwa? Kana semunani bana?  Kana hasamulaho, nemunolofalize bupilo bwamina kuli mukalise sebelezo ya nako kaufela? Yeñwi ni yeñwi ya likatulo zeo nei mitahiselize limbuyoti ni misebezi yemiñwi yene musaezangi. Miinelo yaluna haicinca, yakona kutahisa kuli misebezi yelueza ibe yemiñata kamba yeminyinyani. Kana musali babanca kamba ki kale muhula? Kana muiketile hande kwa mubili kamba munani mapongo? Jehova ubonanga teñi kuli mañi ni mañi waluna ufiwa musebezi wakona kupeta hande mwa kopano yahae. Jehova habati kuli lueze zelusa koni kueza, mi uitebuhanga hahulu musebezi ufi kamba ufi olueza.—Maheb. 6:10.

14. Kuba ni buishuwo kukona kulutusa cwañi kukolwa ka misebezi yelufiwa ni kuzwelapili kuba ni tabo mwa muinelo ufi kamba ufi?

¹⁴ Jesu naali yatabile hanaaeza musebezi ufi kamba ufi wanaafiwa, mi ni luna lwakona kuba ni tabo mwa misebezi yelueza. (Liprov. 8:30, 31) Mutu yaishuwa ukolwanga ka misebezi kamba buikalabelo bwafilwe mwa puteho. Habilaelangi za kubata kufiwa buikalabelo bobuñwi kwapili kamba kubilaezwa ki lika zebapeta babañwi. Kono uikataza kueza lika zeka mutahiseza tabo ni kuikola musebezi wafilwe ka nako yeo ka kuunga kuli musebezi wo uzwa ku Jehova. Ka nako yeswana, ubonisa kuli wakuteka luli misebezi yebafilwe babañwi ki Jehova. Kuba ni buishuwo kuka lutusa kukuteka babañwi ni kubatusa.—Maro. 12:10.

15. Lukona kuitutañi kwa mutala wa Gidioni wa buishuwo?

¹⁵ Gidioni ki mutala omunde hahulu wa buishuwo.  Lingeloi la Jehova hane libonahezi ku yena lwapili, Gidioni ka buishuwo naabulezi kuli naasimuluha kwa lusika lolunyinyani mi naasina buikoneli bobutuna. (Baat. 6:15) Hasaamuhezi musebezi wanaafilwe ki Jehova, Gidioni naaboni teñi kuli wautwisisa hande hahulu zanaatokwa kueza, mi naaitingile ku Jehova kuli amuetelele. (Baat. 6:36-40) Gidioni naanani bundume bobutuna. Niteñi, naaezize lika ka tokomelo ni ka butali. (Baat. 6:11, 27) Naasika itusisa musebezi wanaafilwe kuli aipumanele libubo. Kono hamulaho feela wa kupeta musebezi wo, akutela habo yena.—Baat. 8:22, 23, 29.

16, 17. Ki lifi zaswanela kunahana mutu yaishuwa habata kueza zwelopili ya kwa moya?

¹⁶ Kuba ni buishuwo hakutalusi kuli haluswaneli kueza ka taata kuli lukwanise zetokwahala za kufiwa buikalabelo, mi hakutalusi kuli luswanela kuhana misebezi yemiñwi. Mañolo alususueza kuli lueze zwelopili ya kwa moya. (1 Tim. 4:13-15) Kana fo kutalusa kuli lutokwa kufiwanga misebezi yeminca kamita? Batili. Ka tuso ya Jehova, lwakona kueza zwelopili ya kwa moya mwa musebezi ufi kamba ufi olueza ka nako ya cwale. Lwakona kuzwelapili kuekeza kwa buikoneli bolufilwe ki Mulimu ni kuekeza kwa lika zende zelueza.

¹⁷ Mutu yaishuwa hafiwa musebezi omunca, pili asika uamuhela kale, ukabata kuziba moupetelwa musebezi wo. Kihona cwale akanyakisisa kuli abone nji wakona kupeta musebezi wo. Ka mutala, kana ukakona kupeta musebezi wo asapalelwi kupeta lika zeñwi za butokwa? Kana misebezi yemiñwi yaeza cwale yakona kufiwa ku babañwi kuli apete hande musebezi omunca wafilwe? Haiba kalabo ku yeñwi ya lipuzo zeo kamba kaufelaa zona ki batili, fo uzibe ikaba hande kuli musebezi wo ufiwe ku mutu usili yakakona kuupeta hande. Kulapela ni kunyakisisa taba yeo ka tokomelo kuka lutusa kusaamuhela misebezi yelusa koni kueza ka nako ya cwale. Haiba lunani buishuwo, haluna kuamuhela musebezi wo.

18. (a) Buishuwo buka lutusa cwañi halufiwa musebezi omunca? (b) Liñolo la Maroma 12:3 libulelañi ka za mutu yaishuwa?

¹⁸ Haluamuhela musebezi omunca, mutala wa Gidioni uswanela kuluhupulisa kuli halukoni kukondisa haiba Jehova asa lueteleli ni kulufuyaula. Esi mane lumemilwe kuli ‘luzamaye ka buikokobezo,’ kamba ka buishuwo, ni Mulimu waluna. (Mika 6:8) Kacwalo, nako kaufela halufiwa buikalabelo bobunca, luswanela kulapela ni kunahanisisa kuli luzibe seo Jehova alutaluseza mwa Linzwi lahae ni ka kopano yahae. Luswanela kuituta kueza licinceho kuli lulatelele ketelelo ya Jehova. Luhupule kuli ki buikokobezo bwa Jehova ‘bobulubisa babatuna,’ isiñi buikoneli bwaluna. (Samu 18:35) Kacwalo, haiba luzamaya ka buishuwo ni Mulimu, haluna kuikutwa kuli luba butokwa hahulu kamba kuikutwa kuli haluna tuso.—Mubale Maroma 12:3.

19. Ki mabaka mañi haluswanela kuba ni buishuwo?

¹⁹ Mutu yaishuwa ufa Jehova tumbo yemuswanela, kakuli Jehova ki yena Mubupi waluna mi ki Mubusi wa Pupo Kaufela. (Sin. 4:11) Buishuwo bulutusa kukolwa ka misebezi yelufilwe ki Mulimu ni kueza ka taata kupeta hande misebezi yeo. Buishuwo bulutusa kuli lusike lwaeza lika zesika luka mi butahisa kuli batu ba Jehova baswalisane. Buishuwo bulutusa kuunga babañwi kuli balufita, mi bulususueza kuba ni tokomelo, ilikuli lusike lwaeza mafosisa amatuna. Ka mabaka ao, batu ba Mulimu kaufela basatokwa kubonisa buishuwo, mi Jehova ulata hahulu batu bababonisa buishuwo. Kono kucwañi haluli mwa miinelo yetaata? Taba yetatama ikabonisa molukona kuzwelapili kuba ni buishuwo haluli mwa miinelo yetaata.