Abrahama—Mutala wa Tumelo

“[Abrahama n’a li] yena ndat’ahe ba ba lumela kaufela.”—MAROMA 4:11.

1, 2. (a) Abrahama u hupulwa cwañi mwahal’a Bakreste ba niti kacenu? (b) Ki kabakalañi Abrahama h’a biziwa kuli ki “ndat’ahe ba ba lumela kaufela”?

N’A LI kukululu wa sicaba se si m’ata, mupolofita, munna wa lipisinisi, mueteleli. Niteñi, mwahal’a Bakreste kacenu, u hupulwa hahulu ka mukwa o n’o ezisize Jehova Mulimu ku m’u nga ku ba mulatiwa. Mukwa w’o ki tumelo ye tiile. (Isaya 41:8; Jakobo 2:23) Munna y’o ki Abrahama, mi Bibele i mu biza kuli ki “ndat’ahe ba ba lumela kaufela.”—Maroma 4:11.

² Kana banna be ne ba pilile pili Abrahama a si ka pepwa kale, inge cwalo bo Abele, Enoke, ni Nuwe, ne ba si na tumelo? Ne ba na ni tumelo, kono bulikani bwa ku fuyaula macaba kaufela a lifasi-mubu ne bu ezizwe ni Abrahama. (Genese 22:18) Kacwalo, ka swanisezo a ba ndat’ahe bote be ne ba ka lumela ku Peu ye sepisizwe. (Magalata 3:8, 9) Ka nzila ye ñwi, Abrahama wa kona ku ngiwa kuli ki ndat’a luna, kakuli tumelo ya hae ki mutala o lu lukela ku likanyisa. Bupilo bwa hae kamukana bwa konwa ku ngiwa ku ba ponahazo ya tumelo, kakuli ne bu tezi litiko ze ñata-ñata. Ee, kwamulaho-laho pili Abrahama a si ka talimana kale ni tiko ye kana ya ngiwa ku ba yona tiko ye tuna ka ku fitisisa ya tumelo ya hae—yona ya ku laelwa ku eza mwan’a hae Isaka sitabelo—Abrahama n’a bonisize tumelo ya hae mwa miliko ye miñata-ñata ye minyinyani. (Genese 22:1, 2) Ha lu nyakeñi ze ñwi kwa litiko za tumelo zeo za kwamulaho mi lu boneñi tuto ye li kona ku lu luta kacenu.

Taelo ya ku Tuta mwa Ure

3. Bibele i lu bulelelañi ka za simuluho ya Abrahama?

³ Bibele i lu bulelela pili za Abrame (ya n’a til’o zibahala hamulaho kuli Abrahama) kwa Genese 11:26, ye li: “Tera a pila myaha ye 70, mi a pepa Abrame ni Nakori ni Harani.” Abrame n’a li wa lusika lwa Sema, ili ya n’a saba Mulimu. (Genese 11:10-24) Ka ku ya ka Genese 11:31, Abrame n’a pila ni lubasi lwa hae kwa “Ure wa Makalade,” ili muleneñi o fumile ili o n’o li kwa upa wa Nuka ya Eufrati. * Kacwalo, n’a si ka hula sina mutu wa mwa litende ya sa ini sikalalambo. Kono n’a hulezi mwa muleneñi, mwa sibaka se ne si na ni sifumu se siñata hahulu. Lika ze zwa ku sili ne li konwa ku lekwa mwa misika ya mwa Ure. Kwa mikwakwa ya yona ne ku na ni mandu ka ku latelelana a pendilwe a mizuzu ye 14, ili a’na ni mipila ya mwahali ye fitisa mezi.

4. (a) Muleneñi wa Ure n’o na ni lishemaeto mañi kwa balapeli ba Mulimu wa niti? (b) Ne ku tile cwañi kuli Abrame a lumele ku Jehova?

⁴ Kwand’a sifumu sa yona kaufela, Ure ne i tatafalezanga lika mutu ya n’a bata ku sebeleza Mulimu wa niti. Ne li muleneñi o n’o tupwikezi hahulu mwa bulapeli bwa maswaniso ni litumelo za buhata. Mane, muyaho o zwile mubano mwa muleneñi w’o n’e li muyahotuna o n’o yahezwi Nanna, yena mulimu wa kweli. Kaniti, Abrame n’a li mwa sineneketo ye tuna ya ku ikenya mwa bulapeli bo bu maswe b’o, mwendi mane ni ku sineneketwa ki ba bañwi bahabo yena. Ka ku ya ka litaba za kale za Sijuda, Tera ndat’ahe Abrame n’a li mubeti wa milimu ya maswaniso. (Joshua 24:2, 14, 15) Ku be cwañi kamba cwañi, Abrame n’a sa ezangi bulapeli bo bu maswe bwa buhata. Kukululu wa hae wa musupali, yena Sema, n’a sa pila mi kaniti luli n’a mu bulelezi za n’a ziba ka za Mulimu wa niti.  Kacwalo, Abrame a lumela ku Mulimu, isiñi ku Nanna!—Magalata 3:6.

Tiko ya Tumelo

5. Mulimu n’a file Abrame taelo ni sepiso mañi ha n’a sa pila mwa Ure?

⁵ Tumelo ya Abrame ne i na ni ku likiwa. Mulimu n’a tile ku yena ni ku mu bulelela kuli: “U zwe mwa naha ya henu ni mwa mushobo wa henu ni mwa ndu ya ndat’aho, u ye mwa naha ye ni ka ku supeza. Ni ka ku eza sicaba se situna, ni ku fuyole, ni hulise libizo la hao, mi ni wena u ka fa ba bañwi mbuyoti. Ni ka fuyola ba ba ku fuyola, ni kute ba ba ku kuta; mi mishobo kamukana ya lifasi i ka fiwa mbuyoti ka wena.”—Genese 12:1-3; Likezo 7:2, 3.

6. Ki kabakalañi Abrame ha n’a tokwa tumelo luli kuli a zwe mwa Ure?

⁶ Abrame n’a supezi mi n’a si na mwana. N’a ka eziwa cwañi “sicaba se situna”? Mi sibaka sa n’a laezwi ku tutela teñi ne si inzi kai luli? Mulimu n’a si ka mu bulelela ka nako yeo. Kacwalo, Abrame n’a tokwa ku ba ni tumelo ye tiile kuli a siye Ure ye fumile ni mbombolelwa ya yona kaufela. Buka ya Family, Love and the Bible i bulela cwana ka za miteñi ya kwakale: “Koto ye tuna ka ku fitisisa ye ne konwa ku fiwa silama wa lubasi ya n’a na ni mulatu o mutuna ne li ya ku mu lundula, kuli a si ke a ba ‘silama’ sa lubasi. . . . Kabakaleo, Abrahama n’a bonisize ku ipeya ku utwa ni sepo ya hae ye tuna ku Mulimu ha n’a siile naha ni lubasi lwa hae ka ku latelela pizo ya Mulimu.”

7. Bakreste kacenu ba kona ku talimana cwañi ni miliko ye swana ni ya Abrame?

⁷ Bakreste kacenu ni bona ba kona ku talimana ni litiko ze swana. Sina Abrame, lu kana lwa  sineneketwa k’u nga za kwa mubili ku ba za butokwa ku fita za Mubuso. (1 Joani 2:16) Lilama za lubasi lwa luna ba ba si balumeli, ku kopanyeleza cwalo ni ba ba zwisizwe mwa puteho, ba kana ba lu lwanisa, ili ka ku lika ku lu hohela kwa liango ze maswe. (Mateu 10:34-36; 1 Makorinte 5:11-13; 15:33) Kacwalo, Abrame n’a lu tomezi mutala o munde. N’a beile silikani sa hae ni Jehova kwapil’a ze ñwi kamukana—niheba litamo za mabasi a hae. N’a sa zibi kuli lisepiso za Mulimu ne li ka talelezwa cwañi. Hape n’a sa zibi fo ne li ka talelezwa kamba ko ne li ka talelelezwa. Niteñi, n’a tabela ku itinga fa lisepiso zeo. Ki susuezo ye nde hakalo ya ku beya Mubuso mwa sibaka sa pili mwa bupilo bwa luna kacenu!—Mateu 6:33.

8. Tumelo ya Abrame ne i amile cwañi ba mwa lubasi lwa hae luli, mi Bakreste ba kona ku itutañi ku seo?

⁸ Ku cwañi ka za lilama za lubasi luli lwa Abrame? Mwendi tumelo ni buikolwiso bwa Abrame ne li ba amile hahulu, kakuli Sarai musal’a hae ni Lota, ndiala ya n’a li mwan’a munyan’a hae, ne ba susuelizwe ku utwa pizo ya Mulimu ni ku tuta mwa Ure. Nakori munyan’a Abrame ni ba bañwi kwa bana ba hae ne ba tutile mwa Ure hasamulaho mi ba y’o pila mwa Karani, ili ko ne ba il’o lapela Jehova. (Genese 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Mane, niheba ndat’ahe Abrame, yena Tera, n’a lumezi ku tuta ni mwan’a hae! Kacwalo, Bibele i mu babaza kuli ne li yena, ka ku ba toho ya lubasi, ya n’a tutiselize lubasi lwa hae kwa Kanana. (Genese 11:31) Ni luna lwa kona ku kondisa lika ha lu kutaza hande ku bahabo luna.

9. Abrame n’a na ni ku eza litukiso mañi za musipili wa hae, mi ki kabakalañi litukiso zeo ha ne li kana li bile buitomboli?

⁹ Pili a si ka kalisa kale musipili wa hae, Abrame n’a sa na ni ze ñata za ku eza. N’a na ni ku lekisa mubu ni tutu ya hae ni ku leka litende, likamele,  lico, ni lisebeliso ze ne tokwahala. Mwendi Abrame n’a latehezwi ki mali mwa ku eza litukiso za ka putako ze cwalo, kono n’a tabezi ku utwa Jehova. Ne li lizazi le li ipitezi hakalo ili fo litukiso kaufela ne li felizwe ku ezwa mi karavani ya Abrame ne se i li kwande a mamota a Ure, ilikuli ku kaliswe musipili! Ka ku latelela Nuka ya Eufrati ko n’e minyokela kaufela, karavani ya liba kwa mutulo-wiko. Hamulaho wa musipili o n’o tandile liviki-viki, ili wa likilomita ze bat’o eza sikiti, ya punya mwa muleneñi o muñwi o kwa mutulo mwa Mesopotamia, wona wa Karani, ili mafitelo a matuna a makaravani.

10, 11. (a) Ki kabakalañi mwendi Abrame ha n’a inzi ka nakonyana mwa Karani? (b) Bakreste ba ba babalela bashemi ba basupali ba kona ku fiwa susuezo mañi?

¹⁰ Abrame a ina mwa Karani. Mwendi n’a ezize cwalo bakeñisa Tera ndat’ahe ya na s’a supezi. (Livitike 19:32) Bakreste ba bañata kacenu ba na ni tohonolo ya ku babalela bashemi ba ba supezi kamba ba ba kula, mi ba bañwi ba tokwa ku eza cinceho ye ñwi kuli ba kone ku eza cwalo. Ha ku tokwahala ku eza cwalo, ba ba cwalo ba kona ku kolwa kuli buitomboli bwa bona bo bu lilato bwa ‘katelwa ki Mulimu.’—1 Timotea 5:4.

¹¹ Kwa fita nako. “Mazazi a’ pilile Tera ki myaha ye 205. Tera a shwela mwa Karani.” Kaniti luli Abrame n’a lobehile pilu bakeñisa ku latehelwa k’o, kono sililo si sa fela fela, a funduka. “Abrame ne li wa myaha ye 75 h’a zwa mwa Karani. Abrame a nga Sarai musal’a hae ni Lota mwan’a munyan’a hae, ni liluwo la bona kamukana le ne ba luwile mwa Karani, mi ba funduka ku ya mwa naha ya Kanana.”—Genese 11:32; 12:4, 5.

12. Abrame n’a ezizeñi ha n’a sa ina mwa Karani?

¹² Kwa tabisa ku lemuha kuli Abrame ha n’a sa li mwa Karani, n’a ‘luwile liluwo.’ Nihaike kuli n’a itombozi liluwo kuli a tute mwa Ure, Abrame ha n’a zwile mwa Karani n’a li munna ya fumile. Ku si na kuliñi, n’a fuyozwi ki Mulimu. (Muekelesia 5:19) Hailif’o Mulimu kacenu ha sepisi ku fa liluwo kwa batanga ba hae kaufela, wa buluka sepiso ya hae ya ku fumanela ba ba ‘tuhela ndu, banabahabo, kamba likaizeli’ bakeñisa Mubuso. (Mareka 10:29, 30) Hape, Abrame n’a ‘luwile batu,’ ili sikwata sa batanga. Likalulo za Bibele za Mañolo a Siheberu za mwa Jerusalem ze ñozwi mwa Siarami ni ze ñozwi ka ku kusufazwa mwa puo ya Makalade li li Abrame n’a ‘ba ezize baproselite.’ (Genese 18:19) Kana tumelo ya mina ya mi susueza ku ambola ku bomuyahwa ni mina, be mu sebeza ni bona, kamba be mu kena ni bona sikolo? Ku fita ku ina ni ku libala taelo ya Mulimu, Abrame n’a itusisize hande nako ya n’a tandile mwa Karani. Kono cwale nako ya hae ya ku ina teñi k’o ne i felile. “Cwale Abrame a tuta sina mw’a n’a mu bulelezi [Muñ’a] Bupilo.”—Genese 12:4.

Mwa Buse bwa Yufrati

13. Abrame n’a silile lili Nuka ya Yufrati, mi kezo yeo n’e li ya butokwa cwañi?

¹³ Abrame n’a na ni ku funduka hape. Ku zwa mwa Karani, karavani ya hae ya liba kwa wiko, ili musipili o bat’o eza likilomita z’e 90. Mwendi Abrame n’a til’o yema mwa buse bwa Eufrati, ili mwa muleneñi wa kale wa Karakemishi, ko ne ku ezezwanga za lipisinisi. Ne li sona sibaka fo ne li silelanga hahulu likaravani. * Karavani ya Abrame ne i silile lili nuka yeo? Bibele i bonisa kuli ne ku ezahezi lilimo ze 430 pili Majuda ba si ka zwa kale mwa Egepita la Nisani 14, 1513 B.C.E. Exoda 12:41 i li: ‘Myaha ye 430 ha i felile, ka lizazi lona leo la mafelelezo, limpi kaufela za [Muñ’a] Bupilo za zwa mwa naha ye Egepita.’ Kacwalo, mwendi bulikani bwa Abrahama ne bu kalisize la Nisani 14, 1943 B.C.E., Abrame ka ku utwa ha n’a silile Nuka ya Eufrati.

14. (a) Abrame n’a kona ku bonañi ka meto a hae a tumelo? (b) Batu ba Mulimu kacenu ba fuyozwi hahulu ku fita Abrame ka nzila ifi?

¹⁴ Abrame n’a siile muleneñi o fumile. Kono cwale n’a kona ku bona ka swanisezo “munzi o na ni mitomo ya niti,” ili mulonga wa ku luka o ka busa batu. (Maheberu 11:10) Ee, Abrame niha n’a ziba fela ze nyinyani, n’a kalisize ku  utwisisa ka za mulelo wa Mulimu wa ku liulula batu ba ba shwa. Kacenu, lu na ni tohonolo ya ku ba ni kutwisiso ye tuna ya milelo ya Mulimu ku fita Abrame. (Liproverbia 4:18) “Munzi,” kamba mulonga wa Mubuso w’o Abrame n’a libelela, cwale s’o tomilwe mwa lihalimu haisali ku zwiwa ka 1914. Kacwalo, lu lukela ku bonisa tumelo ni sepo ya luna ku Jehova.

Ku Tibelela mwa Naha ya Sepiso kwa Kalisa

15, 16. (a) Ki kabakalañi bundume ha ne bu tokwahala kuli Abrame a yahele Jehova aletare? (b) Bakreste kacenu ba kona cwañi ku ba ni bundume sina Abrame?

¹⁵ Genese 12:5, 6 i lu bulelela kuli: “Ba funduka ku ya mwa naha ya Kanana. Abrame a falula naha ku y’o fita mwa munzi wa Sikemi, kwa kota ya oke ye ku More.” Munzi wa Sikemi ne u li kwa mutulo wa Jerusalema, ili musipili wa likilomita z’e 50, mi n’o li mwa musindi o nunile o s’o talusizwe kuli ki “paradaisi ya naha ye kenile.” Nihakulicwalo, “Makanana ne li bona bañi ba naha yeo, ka nako yeo.” Ka ku ba kuli Makanana ne ba na ni mizamao ye maswe, Abrame n’a na ni ku tokomela hahulu kuli a bukeleze lubasi lwa hae kwa kukuezo ye lubeta.—Exoda 34:11-16.

¹⁶ Lwa bubeli, “[Muñ’a] Bupilo a iponahalisa ku Abrame, a li: Naha ye, ni ka i fa baikulu ba hao.” Ne ku nyangumuna luli! Ka mo ku inezi, Abrame n’a tokwa ku ba ni tumelo kuli a tabele nto ye ñwi ye ne ka ikoliwa fela ki baikulu ba hae ba kwapili. Niteñi, Abrame “a yaha aletare ya [Muñ’a] Bupilo ya iponahalisize ku yena mwa sibaka seo.” (Genese 12:7) Muituti yo muñwi wa Bibele u akaleza kuli: “Mane, ku yaha aletare mwa naha yeo ne ku bonisa kuli n’a i  luwa ka ku swanela kakuli n’a na ni swanelo ya n’a bile ni yona ka tumelo ya hae.” Ku yaha aletare ye cwalo hape n’e li kezo ya bundume. Ku si na kuliñi, aletare yeo ne i swana ni mufuta wa aletare ye n’e bulezwi mwa bulikani bwa Mulao, ye n’e ezizwe fa macwe a sika betiwa. (Exoda 20:24, 25) Aletare yeo ne i ka fapana hahulu ni lialetare ze ne ba itusisanga Makanana. Kacwalo, Abrame n’a bonisize bundume patalaza kuli n’a li mulapeli wa Mulimu wa niti, yena Jehova, ili nto ye n’e ka kona ku mu tahiseza kuli a nyefulwe mwendi mane ni ku holofazwa. Luna bo kacenu? Kana ba bañwi ku luna—sihulu banana—lwa zina-zina ku itibahaza ku bomuyahwa ni luna kamba be lu kena ni bona sikolo kuli lu lapela Jehova? Haike mutala wa Abrame wa bundume u susueze kaufel’a luna ku tabela ku ba batanga ba Jehova!

17. Abrame n’a bonisize cwañi kuli n’a li mukutazi wa libizo la Mulimu, mi seo si hupuzañi Bakreste kacenu?

¹⁷ Kwa n’a ile Abrame kaufela, bulapeli bwa Jehova ne bu banga mwa sibaka sa pili. “A zwa fateñi a ya kwa lilundu le li kwa Upa wa Betele, mi a toma tende ya hae, Betele u li kwa Wiko, Ai u li kwa Upa; a yahela [Muñ’a] Bupilo aletare kwateñi, mi a lapela Libizo la [Muñ’a] Bupilo.” (Genese 12:8) Linzwi la Siheberu le li tolokilwe kuli ku “lapela Libizo” hape li talusa “ku zibahaza (ku kutaza) libizo.” Ku si na kuliñi, Abrame n’a shaezi ka bundume libizo la Jehova mwahal’a bomuyahwa ba Makanana. (Genese 14:22-24) Seo si lu hupuza za buikalabelo bwa luna kacenu bwa ku “lumba Libizo la hae” ka mo lu konela kaufela.—Maheberu 13:15; Maroma 10:10.

18. Abrame n’a na ni swalisano mañi ni bayahi ba naha ya Kanana?

¹⁸ Abrame n’a si ka ina mwa libaka zeo ka nako ye telele. “Abrame a funduka, a zamaya inz’a libile kwa Mboela”—ili sibaka se si bat’o ba lihalaupa se si kwa mboela wa malundu a Juda. (Genese 12:9) Ka ku zwelapili ku zamaya ni ku itibahaza kuli n’a li mulapeli wa Jehova kwa sibaka se sinca kaufela, Abrame ni bandu ya hae ne “ba ipulezi kuli, bona, ki ba ku sili mi ki baenyi fafasi.” (Maheberu 11:13) Ka nako kaufela, ne ba tokolomohile ku eza hahulu sango ni bomuyahwa ni bona ba mahedeni. Bakreste ni bona kacenu ba lukela ku sa ba “ba lifasi.” (Joani 17:16) Hailif’o lu eza bomuyahwa ni luna ni be lu sebeza ni bona ka musa ni ka likute, lu tokomela ku sa kwecekiwa ki mukwa o bonisa moya wa lifasi le le li kauhani ni Mulimu.—Maefese 2:2, 3.

19. (a) Ki kabakalañi bupilo bwa ku sa ina sikalalambo ha ne bu kana bu bezi t’ata bo Abrame ni Sarai? (b) Abrame n’a sa tahelwa ki makulutendano mañi?

¹⁹ Lu si libali kuli ku cinca ni ku kala ku pila bupilo bwa ku sa ina sikalalambo ne ku si ka bela Abrame kamba Sarai bunolo. Ne ba canga lico ze n’e zwa mwa mitapi ya bona ku fita ku ca lico za ku leka mwa misika ye miñwi ya mwa Ure ye n’e na ni mabunda a lico; ne ba pila mwa litende ku fita ku pila mwa ndu ye yahilwe hande. (Maheberu 11:9) Abrame n’a na ni misebezi ye miñata ya ku eza; n’a na ni ku sebeza ka t’ata mwa ku zamaisa mitapi ya hae ni batanga ba hae. Ku si na kuliñi, Sarai n’a eza misebezi ye ne eziwa ki basali ba sizo seo: ku luba fulawa, ku besa sinkwa, ku ota bwanda, ni ku luka liapalo. (Genese 18:6, 7; 2 Mal. 23:7; Liproverbia 31:19; Ezekiele 13:18) Niteñi, miliko ye minca ne i sa taha. Hañihañi, Abrame ni bandu ya hae ne ba ka talimana ni muinelo o n’o ka beya bupilo bwa bona mwa lubeta! Kana tumelo ya Abrame neikaba ye tiile kuli a kone ku talimana ni likulutendano leo?

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mu Lemuhile?

• Ki kabakalañi Abrame h’a bizwa kuli ki “yena ndat’ahe ba ba lumela kaufela”?

• Ki kabakalañi Abrame ha n’a tokwa ku ba ni tumelo kuli a tute mwa Ure wa Makalade?

• Abrame n’a bonisize cwañi kuli n’a beile bulapeli bwa Jehova mwa sibaka sa pili?

[Lipuzo za Tuto]

[Mapa ye fa likepe 16]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

MUSIPILI WA ABRAME

Ure

Karani

Karakemishi

KANANA

Liwate le Lituna

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Abrame n’a tokwa ku ba ni tumelo kuli a siye mbombolelwa ye ne fumaneha mwa Ure

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Ka ku pila mwa litende, Abrame ni bandu ya hae ne ba “ipulezi kuli, bona, ki ba ku sili mi ki baenyi”