Bukeni Bu Talusañi Luli?

BAKEÑISA busafa bo ne bu atile hahulu mwa Yurope ni United States mwahal’a lilimo za bo ma-1700 ni ma-1800, balumiwa ba mwa miteñi yeo ne ba kutalize taba ye kana ya bizwa kuli ki “tuto ya bukeni.” Tuto yeo ne i bonisize kuli masila ki sibi, kono bukeni kutwi ne bu suteleza mutu ku Mulimu. Mwendi ki kabakaleo ha ku bile ni pulelo ye zibahala ye li “Bukeni bu zamaelela ni bumulimu.”

Mubonelo w’o n’o ngilwe ki keleke ya Salvation Army, ye n’e tomilwe ki William ni Catherine Booth. Ka ku ya ka buka ye bizwa Health and Medicine in the Evangelical Tradition, a mañwi a manzwi a bona a ne ba itundumuna ka ona kwa makalelo ne a li: “Mulola, Mulo, ni Puluso.” Cwale, Louis Pasteur ni ba bañwi ha ne ba bonisize hande-nde kuli tumaikulokuwawa twa kona ku tahisa matuku, ne ku tiisize fela mutomo wa ba sayansi wa ku bata milelo ya ku babalela ka yona buikangulo bwa nyangela.

Ye miñwi ya mihato ye n’e ngilwe kapili-pili ne i ama ku sa tokwa paki mwa kuta kuli a tubete Bibele ni ku felisa mulao wa kwa sikolo ni wa kwa liteshini za litima wa ku itusisanga komoki i liñwi. Mane ne ku ezizwe buikatazo bwa ku yolisa komoki ye n’e itusiswanga kwa lisebelezo za bulapeli ni likomoki za ka butu. Ee, ne ku bonahalile  kuli balumiwa ba makalelo bao ne ba konile ku cinca moya wa batu ku za bukeni. Batu ne ba amilwe hahulu kuli mane muñoli yo muñwi n’a bulezi kuli ze n’e petilwe ne li “maikuto a matuna a za bukeni.”

Kono ku bonahala kuli “maikuto a matuna a za bukeni” ao n’e li a fahalimu fela. Hamulahonyana wa f’o, balekisi ba fetula mulola o n’o itusiswanga ka zazi ku u eza nto ye ekeza kwa bunde bwa mutu. Ka ku babaza lika ka butali, baleki ba ikutwa kuli ku itusisa lika ze ñwi za makete ne ku ka fa muitusisi mayemo e ba kona ku ikumbuta ba bañwi ba ba sa itusisi lika zeo. Televishini i sweli ku zwisezapili yona tolo yeo. Bafumi ni batompehi ba ba boniswanga mwa lipisinisi ni lipapali za fa televishini ki ka siwela ba boniswanga inze ba kenisa ndu, ku fiyela fa lapa, ku nopa-nopa manyalala, kamba ku kenisa masila e li siya likaze ni linja za bona.

Ku na ni ba ba ikutwa kuli ku ya kwa musebezi ki kona ko ku tahisa mali, hailif’o misebezi ya fa lapa kamba ye miñwi ya bukeni yona ha i fumanehisi mali. Mi kakuli ku eza misebezi yeo ha ku tahisi mali, ba ka babalelelañi za maino? Kabakaleo, batu kacenu se ba ikutwa kuli makete ki taba ye sebeza fela kwa batu.

Ka M’o Mulimu A’ Ngela Bukeni

Ku si na kuliñi, buikatazo bwa makalelo b’o bwa ku luta bukeni ne bu tusize batu ku pila mwa miinelo ye minde ni ku fita. Mi kwa swanela, kakuli bukeni ki mukwa wa Mulimu ya kenile, yena Jehova, mi hape bu simuluha ku yena. U lu luta ku ipumanela tuso ka ku ba ba ba kenile mwa miinelo ya luna kaufela.—Isaya 48:17; 1 Pitrosi 1:15.

Jehova Mulimu u tomile mutala o munde mwa muinelo w’o. Bukeni, hamoho cwalo ni mikwa ya hae ye ñwi ye sa bonwi, za bonahala hande ku z’a bupile Mulimu ze iponelwa. (Maroma 1:20) Lu bona kuli ha ku na ze silafaza ze inelela ze tahiswa ki yona pupo ka sibili. Lifasi ni litukiso za lona ze kuta-kutela ku ikenisa ki makazo luli, mi li lukiselizwe batu kuli ba kone ku pila teñi ba iketile. Musebezi o kenile o cwalo u konwa ku eziwa fela ki Mubupi ya iyakatwa za bukeni. Kacwalo, lwa kona ku bulela kuli balapeli ba Mulimu ba lukela ku ba ba ba kenile mwa likalulo kaufela za bupilo bwa bona.

Likalulo Z’e Ne za Bukeni

Bibele i bonisa likalulo z’e ne za bukeni zeo balapeli ba Mulimu ba lukela ku satalala ku li sebelisa. Ha lu nyakisiseñi ye ñwi ni ye ñwi ya zona.

Kwa moya. Kalulo yeo ya bukeni i kona ku ngiwa ku ba yona ya butokwa hahulu kakuli i ama tibelelo ya mutu ya bupilo bo bu sa feli. Kono yeo hañata ki kalulo ya bukeni ye keshebiswanga hahulu. Ka bunolo fela, ku ba ya kenile kwa moya ku talusa ku sa tula maciñekelo a tomile Mulimu ka za bulapeli bwa niti ni bwa buhata, kakuli Mulimu u nga bulapeli kaufela bwa buhata ku ba bwa masila. Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Mu zwe ku bona, mi mu kauhane, ku bulela Mulena; mu si ke mwa swala se si masila, mi ni ka mi amuhela.” (2 Makorinte 6:17) Mulutiwa Jakobo ni yena u bonisa hande kalulo yeo ya bukeni h’a li: “Bulumeli bo bu kenile, bo bu sa nyazahali fapil’a Mulimu Ndat’a luna, ki mutu h’a . . . ipabalela ku za lifasi a si na koli.”—Jakobo 1:27.

Mulimu n’a bonisize hande kuli u toile ku zwakanya bulapeli bwa buhata ni bulapeli bwa niti. Bulapeli bwa buhata hañata bu kopanyelezanga likezo ze maswe hamoho ni maswaniso ni milimu ya buhata ye masila. (Jeremia 32:35) Kacwalo, Bakreste ba niti ba susuezwa ku sa ba ni swalisano ifi kamba ifi ni bulapeli bwa masila.—1 Makorinte 10:20, 21; Sinulo 18:4.

Muzamao. Ni ka za muzamao, Mulimu u bonisa hande shutano ye mwahal’a se si kenile ni se si masila. Batu kamukana se ba bile ba ba swana ni mo ku taluselizwe kwa Maefese 4:17-19, ye li: “Kutwisiso ya bona i fifalile, mi ba kwahule ni bupilo bwa Mulimu . . . Ba felezwi ki maikuto kaufela, mi ba inezi ku pila ka buhule, ku eza mikwa ye maswe kaufela ka takazo ye nz’e ekezeha.” Ku nahana ko ku maswe  ko ku cwalo kwa iponelwa ka linzila ze ñata, ze iponelwa ka bunolo ni ze sa iponelwi ka bunolo, mi kacwalo Bakreste ba tokwa ku tokomela.

Ba ba lata Mulimu ba ziba kuli buhule, kalombe, bubuki, ni ku buha maswaniso a mapunu ki ku loba sipimo sa Jehova sa bukeni. Kono likezo zeo li boniswa hahulu ku za ku itabisa ka zona ni mikwa ya mwa lifasi. Kacwalo, Bakreste ba lukela ku tokomela litengamo ze cwalo. Ku apala liapalo ze kuswani ili ze belela kwa mikopano ya Sikreste kamba kwa mikopano ya ku itabisa ku susueza ba bañwi ku isa mamelelo ye sa swaneli kwa mubili mi ku bonisa kuli mutu h’a na hande buiswalo. Kwand’a ku tahisa muhupulo wa silifasi o masila mwa swalisano ya Sikreste, ku apala cwalo ku kona ku tahiseza ba bañwi mihupulo ye masila. Ki mwa kalulo yeo m’o Bakreste ba tokwa ku satalala ku bonisa “butali bo bu zwa kwahalimu.”—Jakobo 3:17.

Munahano. Minahano ya mina ha i lukeli ku ba sibulukelo sa mihupulo ye maswe. Jesu n’a elelize za mihupulo ye maswe ha n’a ize: “Mutu nihaiba ufi kamba ufi ya talima musali ka ku mu lakaza, u s’a mu bukile mwa pilu.” (Mateu 5:28; Mareka 7:20-23) Manzwi ao a sebeza ni kwa ku buha maswaniso ni mafilimu a mapunu, ku bala litaba ze masila za tobali, ni ku teeleza kwa manzwi a lipina ze zusulusa takazo ya tobali. Kacwalo, Bakreste ba lukela ku pima ku isilafaza kwa mihupulo ye maswe ye kona ku ba bulelisa ni ku ba ezisa lika ze maswe ili ze masila.—Mateu 12:34; 15:18.

Mubili. Mwa Bibele, bukeni bwa kwa moya ni bukeni bwa kwa mubili bu tamani. Ka mutala, Paulusi n’a ñozi kuli: “Balatiwa, . . . lu ikenise kwa masila kaufela a nama ni a moya, lu nze lu peta ku ikenisa kwa luna ka ku saba Mulimu.” (2 Makorinte 7:1) Kacwalo, Bakreste ba niti ba lukela ku lika ku kenisa mibili ya bona, ndu ni lapa la bona, ka ku ya ka mo ba konela. Mane niheba k’o ku na ni butata bwa mezi, Bakreste ba lukela ku lika mo ba konela kaufela ku ba ba ba kenile ili ba ba amuheleha.

Bukeni bwa kwa mubili hape bu talusa ku tokolomoha ku itusisa kwai ka nzila ifi kamba ifi, bucakolwa, ni mifuta kaufela ya ku itusisa maswe milyani ye kola, ili likezo ze silafaza ni ku sinya mubili. Mulisana ya talusizwe mwa buka ya Pina ya Lipina n’a tabezi munko o munde wa liapalo za musizana wa Mushulami. (Pina ya Lipina 4:11) Ku babalela za makete a luna ki nto ye nde ku i eza, kakuli lu bata ku tokolomoha ku unkiseza ba bañwi munko o maswe. Mafula a sende a kona ku ba a unka hande, kono h’a koni ku n’o itusiswanga sina mulola wa ku tapa ka ona kamba wa ku tapisisa liapalo.

Ku Likanyeza

Ka za bukeni bwa kwa mubili, batu ba kona ku tula tikanyo. Fokuñwi, ku iyakatwa hahulu za bukeni kwa kona ku lu nyikwisa. Hape kwa  kona ku ca nako ye ñata ye li ya butokwa. Kono hape ku lukisa mandu a’ tezi masila ili a’ busafa ku kona ku ba ko ku tula. Se sinde ki ku ba ni mukwa o sebeza ili o si ka tula tikanyo wa ku buluka ka ona bukeni bwa lapa la luna.

Lapa li be le li si na busafa. Ku t’ata ku kenisa mandu kamba mizuzu m’o lika li beilwe nyambwanaleka, mi ku t’ata ku bona masila mwa libaka ze cwalo ze tezi lika. Mandu a na ni lika ze beilwe hande a kona ku keniswa mwa nako ye nyinyani. Bibele i babaza hahulu bupilo bo bu si ka tula tikanyo ha i li: “Ha lu na ni lico ni liapalo, lu kolwe ki zona.”—1 Timotea 6:8.

Mu i kenise. Batu kaufela ba ba pila mwa ndu ba na ni buikalabelo bwa ku i kenisa. Hañata, masila a kalelanga mwa muzuzu u li muñwi. Makete ki ku talusa kuli lika kaufela li beilwe mwa libaka ze swanela. Ka mutala, liapalo ze tezi masila ha li swaneli ku beiwa fafasi kwa musiyo. Mi sa butokwa ni ku fita kikuli, libapaliso ni lisebeliso ze beilwe nyambwanaleka li kona ku tahisa kozi. Likozi ze ñata ze ezahalanga mwa mandu li tahiswanga ki mikwa ye maswe.

Kwa iponelwa kuli bukeni bu tamani ni mupilelo wa Sikreste. Ka za mupilelo wa bumulimu, mupolofita Isaya u bulela ka za “Nzila ye kenile.” Mi u ekeza pulelo ye susueza mutu ku nahanisisa ya kuli “mutu ya na ni masila h’a na ku fita mwateñi.” (Isaya 35:8) Ee, ku ba ni mikwa ye minde ya bukeni cwale ku lu fa bupaki bo bu tiile bwa sepo mwa sepiso ya Mulimu ya kuli u ka tuha a toma lifasi le li kenile le li li paradaisi. Kihona batu kaufela mwa likalulo kaufela za lifasi le linde cwalo ba ka lumbeka Jehova Mulimu ka ku sebelisa ka ku tala lipimo za hae ze petehile za bukeni.—Sinulo 7:9.

[Siswaniso se si fa likepe 6]

Ba ba pila mwa ndu ba na ni buikalabelo bwa ku i kenisa

[Siswaniso se si fa likepe 6]

Lifasi la ikenisa ka ili lona ka nzila ye komokisa