Niti Ki Ya Butokwa Hahulu Cwañi ku Mina?
Niti Ki Ya Butokwa Hahulu Cwañi ku Mina?
“Mu ka ziba niti, mi niti i ka mi lukulula.”—JOANI 8:32.
1. Ka mo ku bonahalela, muitusisezo wa Pilato wa linzwi la “niti” u shutana cwañi ni m’o Jesu n’a itusiselize lona?
“NITI kiñi?” Pilato ha n’a buzize puzo yeo, ku bonahala kuli n’a buza ka za niti-niti fela. Kono Jesu kihona ha n’a sa z’o bulela kuli: “Ki sona se ni pepezwi, ni se ni tezi mwa lifasi; kuli ni t’o paka niti.” (Joani 18:37, 38) Ka ku sa swana ni Pilato, Jesu n’a talusa niti ya Mulimu.
M’o Lifasi L’i Ngela Niti
2. Ki pulelo mañi ya n’a bulezi Jesu ye bonisa butokwa bwa niti?
2 Paulusi n’a ize: “Tumelo hasi ya batu kamukana.” (2 Matesalonika 3:2) Lu kona ku bulela nto ye swana ni kwa niti. Batu niha ba fiwa tohonolo ya ku ziba niti ye tomile fa Bibele, ba bañata ba i keshebisa ka bomu. Niteñi, niti yeo ki ya butokwa luli. Jesu n’a ize: “Mu ka ziba niti, mi niti i ka mi lukulula.”—Joani 8:32.
3. Lu lukela ku tokomela temuso ifi ka za lituto ze kwasheka?
3 Muapositola Paulusi n’a bulezi kuli niti ne i si ke ya fumanwa mwa lituto za mihupulo ni lizo za batu. (Makolose 2:8) Kaniti, lituto ze cwalo za kwasheka. Paulusi n’a elelize Bakreste ba mwa Efese kuli ha ne ba ka li lumela, ne ba ka ba sina limbututu kwa moya ze “zukuzeha . . . kai ni kai ki moya o muñwi ni o muñwi wa tuto ye nca, ka bupumi bwa batu ni ka mano a bona a ku kelusa ba bañwi.” (Maefese 4:14) Kacenu, “bupumi bwa batu” bu huliswa ki mashano a batu ba ba hanyeza niti ya Mulimu. Mashano a’ cwalo a cinca niti ku i eza buhata ni ku fuzelela buhata ku ba yona niti. Kuli lu fumane niti niha ku na ni lisineneketo ze cwalo ze sa bonahali ka bunolo, lu lukela ku bala Mañolo ka tundamo.
Bakreste ni Lifasi
4. Niti i fiwa ku bomañi, mi ba ba i amuhela ba mwa tamo mañi?
4 Ka za be ne ba bile balutiwa ba hae, Jesu Kreste n’a kupile Jehova kuli: “U ba fe ku ikenisa ka niti ya hao; kakuli Linzwi la hao ki yona niti.” (Joani 17:17) Ba ba cwalo ne ba ka keniswa, kamba ku kauhanywa, ka mulelo wa ku sebeleza Jehova ni ku zibahaza libizo ni Mubuso wa hae. (Mateu 6:9, 10; 24:14) Nihaike haki ya batu kamukana, niti ya Jehova ki mpo ye sa lifelwi ye fiwa ku bote ba ba i bata, ku si na taba ni naha ya bona, mubala, kamba ko ba simuluha. Muapositola Pitrosi n’a ize: “Ni lemuha kuli Mulimu h’a yi ka ku keta batu; kono mwa sicaba ni sicaba, ya mu saba mi a eza se si lukile, u lumelelwa ki Yena.”—Likezo 10:34, 35.
5. Ki kabakalañi Bakreste hañata ha ba nyandiswanga?
5 Bakreste ba talusezanga ba bañwi niti ya mwa Bibele, kono ha ba tabelwi ki bote. Jesu n’a lemusize kuli: “[Batu] ba ka mi swalisa . . . kuli mu nyandiswe, mi ba mi bulaye; mi mu ka toiwa ki macaba kaufela kabakala Libizo la ka.” (Mateu 24:9) Ka 1817, John R. Cotter, yo muhulu wa bulapeli wa kwa Ireland n’a ñozi ka za timana yeo kuli: “Buikatazo bwa bona [Bakreste] bwa ku cinca bupilo bwa batu ka ku kutaza kwa bona, ku fita ku susueza batu ku itebuha bona, ne bu ka toisisa balutiwa ni ku ba nyandisisa kabakala ku patalaza misebezi ya bona ye maswe.” Banyandisi ba ba cwalo ha ba ‘amuheli lilato la ku lata niti, kuli ba piliswe.’ Kabakaleo, “Mulimu u ka ba lumela bupumi bo bu tata, kuli ba lumele mashano; kuli ku atulwe batu kamukana ba ba si ka lumela niti, kono ba tabezi se si si ka luka.”—2 Matesalonika 2:10-12.
6. Ki litakazo mañi zeo Bakreste ba lukela ku sa ba ni zona?
6 Muapositola Joani u eleza Bakreste ba ba pila mwa lifasi le li sabisa le kuli: “Mu si ke mwa lata lifasi, nihaiba ze mwa lifasi. . . . Ze mwa lifasi kaufela, takazo ya nama, ni takazo ya meto, ni buikuhumuso bwa bupilo, ha li zwi ku Ndate, kono li zwa mwa lifasi.” (1 Joani 2:15, 16) Ka ku bulela kuli “kaufela,” Joani h’a tusi kwateñi niheba nto i liñwi. Kabakaleo, ha lu lukeli ku lakaza nto ifi kamba ifi ya mwa lifasi le ye kona ku lu kelusa kwa niti. Ku utwa kelezo ya Joani ku ka lu susueza hahulu mwa bupilo bwa luna. Ka mukwa ufi?
7. Zibo ya niti i susueza cwañi ba ba sepahala?
7 Mwa silimo sa 2001, Lipaki za Jehova mwa lifasi kamukana ka kweli ne ba lutile Bibele batu ba ba fitelela 4,500,000, ili ku luta batu ka buñwi ni ka likwata lika za mwa bupilo z’a tokwa Mulimu. Kabakaleo, batu b’a 263,431 ne ba kolobelizwe. Liseli la niti ne li bile la butokwa hahulu kwa balutiwa ba banca bao, mi ba ambukile liango ze maswe ni linzila ze maswe ze nyefulisa Mulimu ze atile mwa lifasi le. Ba samba ba kolobezwa, ba zwezipili ku pila ka ku lumelelana ni lipimo zeo Jehova a tomela Bakreste kaufela. (Maefese 5:5) Kana niti ki ya butokwa hahulu cwalo ku mina?
Jehova Wa Lu Babalela
8. Jehova u nga cwañi buineelo bwa luna, mi ki kabakalañi ha ku li ko ku butali ku ‘bata pili mubuso’?
8 Nihaike ha lu si ka petahala, Jehova ka musa wa amuhela buineelo bwa luna, ili ku inama, ka swanisezo, kuli a lu suteleze ku yena. Kacwalo, u lu luta ku pahamisa milelo ni litakazo za luna. (Samu 113:6-8) Hape, Jehova wa lu lumeleza ku eza silikani ni yena, mi u sepisa ku lu babalela ha lu ‘bata pili mubuso wa Mulimu ni Ku Luka kwa Hae.’ Ha lu eza cwalo ni ku ipabalela kwa moya, u lu sepisa kuli: “Linto zeo kamukana mu ka li ekelezwa kwateñi.”—Mateu 6:33.
9. “Mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” ki mañi, mi ka ku itusisa “mutanga” y’o, Jehova u lu babalela cwañi?
9 Jesu Kreste n’a ketile baapositola ba hae b’a 12 mi n’a tomile mutomo wa puteho ya Bakreste ba ba tozizwe ye n’e til’o bizwa kuli “Isilaele wa Mulimu.” (Magalata 6:16; Sinulo 21:9, 14) Yeo hasamulaho ya t’o taluswa kuli ki “Keleke ya Mulimu-Ya-Pila, musumo ni sehezo ye seheza niti.” (1 Timotea 3:15) Jesu n’a talusize hande kuli ba mwa puteho yeo ne ba li “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” ni “sikombwa se si sepahala, se si na ni kutwisiso.” Jesu n’a ize sikombwa se si sepahala seo ki sona se ne si ka fanga Bakreste “lico ka nako ya teñi.” (Mateu 24:3, 45-47; Luka 12:42) Ha ku si na sico, lwa shwa kwa tala. Ka ku swana, ha lu sa ci sico sa kwa moya, lwa fokola ni ku shwa kwa moya. Kacwalo, ku ba teñi kwa “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” ki bupaki bo buñwi bwa kuli Jehova wa lu babalela. Haike kamita lu itebuhe lico za kwa moya za butokwa hahulu ze lu lukisezwa ka “mutanga” y’o.—Mateu 5:3, NW.
10. Ki kabakalañi ku fumaneha kamita kwa mikopano ha ku li kwa butokwa?
10 Ku ca sico sa kwa moya ku ama ku eza tuto ya ka butu. Hape ku ama ku eza siango ni Bakreste ba bañwi ni ku fumaneha kwa mikopano ya puteho. Kana mwa hupula hande ze ne mu cile likweli ze silezi ze felile, kamba mane liviki ze silezi ze felile? Mwendi mu libezi. Niteñi, lico ze ne mu cile ne li mi file ze ne mu tokwa kuli mu tiye. Mi mwendi se mu cile lico ze swana ni zona ku zwa f’o. Sico sa kwa moya se si fiwa kwa mikopano ya Sikreste ni sona si cwalo. Mwendi ha lu hupuli ka butungi ze lu utwile kwa mikopano. Mi litaba ze swana li kuta-kutezwi ku bulelwa. Niteñi, li sa li lico za kwa moya, ze li za butokwa kuli lu ikete hande. Kwa mikopano ya luna kamita ku banga sico sa kwa moya se sinde, se si filwe ka nako ye lukela.
11. Lu na ni buikalabelo mañi ha lu yanga kwa mikopano ya Sikreste?
11 Ku fumaneha kwa mikopano ya skreste hape ku lu fa buikalabelo. Bakreste ba susuezwa ku ‘kutazana,’ ili ku susumeza ba bañwi ba mwa puteho “mwa lilato ni mwa misebezi ye minde.” Ha lu itukiseza mikopano kaufela ya Sikreste, ku fumaneha teñi, ni ku abana teñi, tumelo ya luna ya tiiswa ka butu mi lu susumeza ba bañwi. (Maheberu 10:23-25) Sina banana ba banyinyani ba ba kona ku keta-keta lico, ba bañwi ba kana ba tokwa ku susuezwa kamita kuli ba ce sico sa kwa moya. (Maefese 4:13) Ki ko ku lilato ku susueza batu cwalo ha ku tokwahala ilikuli ba kone ku ba Bakreste ba ba hulile, bao muapositola Paulusi n’a ñozi ka za bona kuli: “Lico ze tiile ki za ba ba hulile, ba ba na ni kutwisiso ya ku keta ze nde ku ze maswe, kabakala ku itwaelisa cwalo.”—Maheberu 5:14.
Ku Ipabalela kwa Moya
12. Ki bomañi ba ba na ni buikalabelo bo butuna kuli lu tundamene mwa niti? Mu taluse.
12 Bosinyalana ni luna kamba bashemi ba luna ba kona ku lu susumeza mwa nzila ya niti. Ka ku swana, maeluda ba puteho ba kona ku lu lisa ka ku ba mwa mutapi o mwa pabalelo ya bona. (Likezo 20:28) Kono ki bomañi ba ba lu swalezi buikalabelo bo butuna ilikuli lu kone ku tundamena mwa mupilelo wa luna o tomile fa niti? Kaniti, buikalabelo ki bwa mañi ni mañi wa luna. Mi ku cwalo ni mwa miinelo ya kamita ni mwa linako ze t’ata. Mu nyake kezahalo ye tatama.
13, 14. Ka mo ku boniselizwe mwa taba ya za ngunyana, lu kona ku fumana cwañi tuso ya kwa moya ye lu tokwa?
13 Mwa Scotland, lingunyana ze ñwi ne li sweli ku fula kwa mafulelo a mañwi. Ye ñwi ku zona ya yembuluka ni ku y’o wela fa liñope la kwatasi. Ne i si ka holofala, kono ne i sabile mi ne i sa koni ku pahama ni ku kutela ku ze ñwi. Kiha i kala ku lila hahulu. M’a yona ya i utwa, mi ni yona ya kala ku lila ku fitela fa n’a tezi mulisana ni ku t’o yangwela ngunyana yeo.
14 Mu lemuhe mo ne ku ezahalezi. Ngunyana yeo ne i lilile, ya mushemi ni yona ne i lilile, mi mulisana ya n’a lemusizwe n’a ngile muhato ni ku i yangwela. Haiba folofolo ye nyinyani-nyinyani cwalo ni m’a yona za kona ku lemuha kozi mi ni ku kupa tuso kapili-pili, kana ha lu lukeli ku eza nto ye swana ha lu sitatala kwa moya kamba ha lu ba mwa likozi ze si ka libelelwa ze zwa mwa lifasi la Satani? (Jakobo 5:14, 15; 1 Pitrosi 5:8) Lu lukela ku eza cwalo, sihulu haiba ha lu na yeloseli kabakala kuli lu banana kamba kuli lu ba banca mwa niti.
Ku Latelela Ketelelo ya Mulimu ku Tahisa Tabo
15. Musali yo muñwi n’a ikutwile cwañi ha n’a kalile ku swalisana ni puteho ya Sikreste?
15 Mu nyake butokwa bwa ku utwisisa Bibele ni mombecima o i tahisa kwa batu ba ba sebeleza Mulimu wa niti. Musali-muhulu cwana wa lilimo za buhulu ze 70 ya n’a lapelanga kwa keleke ya Church of England mwa bupilo bwa hae kaufela n’a lumezi ku ituta Bibele ni yo muñwi wa Lipaki za Jehova. Hañihañi a ituta kuli libizo la Mulimu ki Jehova mi n’a abanile mwa ku bulela kuli “Amen” kwa litapelo za fa nyangela ze n’e fiwanga kwa Ndu ya Mubuso ya fa silalanda. Ka ku itebuha hahulu, n’a ize: “Ku fita ku bonisa kuli Mulimu u kwahule hahulu ni luna batu ba lizupa, mina mu bonahala kuli mu mu tisa mwahal’a luna luli ku ba inge mulikani ya lateha. Ki nto ye ñwi ye si ka ezahala kale ku na.” Mwendi mulatiwa ya tabela y’o h’a na ku libala ni hanyinyani mwa n’a ikutwezi lwapili ha n’a utwile niti. Haike ni luna lu si libali ni hanyinyani m’o niti ne i bezi ya butokwa hahulu ha ne lu i amuhezi lwa pili.
16. (a) Ku kona ku ezahalañi ha lu iyakatwa hahulu za ku ipumanela mali? (b) Lu kona ku fumana cwañi tabo ya niti?
16 Ba bañata ba lumela kuli, kambe ne ba na ni mali a mañata, ne ba ka ba ni tabo ye tuna. Kono ha lu iyakatwa hahulu za ku ipumanela mali, lu kona ku katazwa ki “manyando a mañata-ñata a mwa munahano.” (1 Timotea 6:10, toloko ya Philips) Mu nyakisise palotuna ya batu ba ba lekanga matikiti a lipapali za ku wina mali, ba ba sinyezanga mali mwa miyaho mo ku ezezwa za lipapali ze cwalo, kamba ku itombola ko ku fitelezi mwa likopano za lipisinisi za batu, ka ku hupula ku ipumanela mali a mañata-ñata. Ki ba banyinyani-nyinyani luli ba ba fumananga mali a mañata-ñata e ba bata. Mi hañata ni bona ba ba a fumananga ba bonanga kuli liluwo la bona le ba ipumanezi mwa nako ye kuswani ha li tahisi tabo. Kono tabo ye inelela i zwa kwa ku eza tato ya Jehova, ku sebeza ni puteho ya Sikreste ka ku etelelwa ki moya wa Jehova o kenile, ni ku tusiwa ki mangeloi a hae. (Samu 1:1-3; 84:4, 5; 89:15) Ha lu eza cwalo, lwa kona ku telwa ki lika ze nde ze lu si ka libelela. Kana niti ki ya butokwa hahulu kuli ya kona ku mi tahiseza lika ze nde ze cwalo?
17. Pitrosi ha n’a inzi ni Simoni, musuhi wa matalo, ne ku bonisizeñi ka za moya wa muapositola y’o?
17 Mu nyake ze n’e ezahezi ku muapositola Pitrosi. Mwa silimo sa 36 C.E., n’a tamile musipili wa bulumiwa ku ya kwa Libala la Sharoni. A kena mwa Lida, m’o n’a folisize Enea ya n’a omelezi luñañali, mi kihona a zwelapili ku ya kwa likamba la Jopa. Teñi k’o, a y’o zusa Dorkasi kwa bafu. Likezo 9:43 i lu bulelela kuli: “Pitrosi a ina mwa Jopa mazazi a mañatanyana, a inzi ku munna ya bizwa Simoni, musuhi wa matalo.” Taba ye kuswani yeo i bonisa moya wa Pitrosi wa ku sa keta ha n’a nze a kombwekela batu ba mwa munzi w’o. Ka mukwa ufi? Frederic W. Farrar, caziba wa ze mwa Bibele, u ñola kuli: “Mutu ya n’a latelela ni ku kumalela hahulu Mulao [wa Mushe] wa ka Mulomo n’a si ke a tabela ku ina mwa ndu ya musuhi wa matalo. Batu kaufela ba ba latelela hahulu mulao ne b’a nga musebezi w’o ku ba musebezi o masila ili o nyenyisa. Mutu ya cwalo n’a swalanga ka zazi mikata ni litupu za lifolofolo za mifuta-futa, ili ko ne ku tokwahala kabakala musebezi w’o, ni lisebeliso ze ñwi ze tokwahala mwa ku u eza.” Nihaike ‘ndu ya Simoni ye bapani ni liwate’ ne i si bukaufi ni kwa n’a suhelanga matalo, Simoni n’a sweli ‘musebezi o n’o nyenyiwa mi kacwalo ili o n’o shwaulisa batu be ne ba u eza,’ ki mona mw’a bulelela Farrar.—Likezo 10:6.
18, 19. (a) Ki kabakalañi Pitrosi ha n’a kengeyela ka za pono ya n’a amuhezi? (b) Pitrosi n’a filwe mbuyoti mañi ye n’e si ka libelelwa?
18 Pitrosi ya n’a si na ketululo n’a lumezi ku amuhelwa ki Simoni, mi teñi k’o, Pitrosi a amuhela ketelelo ya Mulimu ka ku sa libelela. Mwa pono, n’a boni libupiwa ze masila ka ku ya ka mulao wa Sijuda, mi n’a laezwi ku ca kwateñi. Pitrosi a hana ka ku bulela kuli ‘haisali h’a si ka ca sico se si masila.’ Kono halalu n’a bulelezwi kuli: “S’a kenisize Mulimu, u si ke wa li, si na ni masila.” Kwa utwahala luli ‘Pitrosi ha n’a kengeyela pono y’a boni kuli i liñi.’—Likezo 10:5-17; 11:7-10.
19 Pitrosi n’a sa zibi kuli lizazi le li felile mwa Sesarea, ili muleneñi wa musipili wa likilomita ze 50 ku zwa mwa Jopa, Mulicaba wa libizo la Kornele ni yena n’a bile ni pono. Lingeloi la Jehova ne li laezi Kornele ku luma batanga ku y’o nga Pitrosi mwa ndu ya Simoni musuhi wa matalo. Kornele a luma batanga ba hae kwa ndu ya Simoni, mi Pitrosi a ya ni bona kwa Sesarea. Teñi k’o, a y’o kutaza ku Kornele ni bahabo yena ni balikani. Kabakaleo, ba ba bona ba pili kwa Balicaba ba ba si ka kena mwa mupato ku amuhela moya o kenile ka ku ba bacalifa ba Mubuso. Batu bao niha ne ba si ka kena mwa mupato, bote be ne ba teeleza ku Pitrosi ba kolobezwa. Nto yeo ya tusa bamacaba, be ne b’a ngiwa ki Majuda ku ba batu ba masila, ku ba lilama za puteho ya Sikreste. (Likezo 10:1-48; 11:18) Pitrosi n’a bile ni tohonolo ye ipitezi hahulu—ka libaka fela la kuli niti n’e li ya butokwa hahulu ku yena mi ne i mu susuelize ku latelela ketelelo ya Jehova ni ku eza mwa n’a laelezwi ka tumelo!
20. Ki tuso mañi ya Mulimu ye lu fiwa ha lu iyakatwa hahulu niti mwa bupilo bwa luna?
20 Paulusi u eleza kuli: ‘Lu latelela niti, lu nze lu na ni lilato, kuli lu hule mwa linto kaufela ku Kreste, yena ye li toho.’ (Maefese 4:15) Ee, niti i ka lu tahiseza tabo ye tuna ka ku fitisisa cwale ha lu iyakatwa hahulu yona ni ku tuhelela kuli Jehova a lu etelele ka moya wa hae o kenile. Hape, mu si libali ka za tuso ya mangeloi a kenile mwa musebezi wa luna wa ku kutaza. (Sinulo 14:6, 7; 22:6) Lu na ni tohonolo ye tuna hakalo ku tusiwa cwalo mwa musebezi w’o Jehova a lu laezi ku u eza! Ha lu zwelapili ku itiisa, lu ka lumbeka Jehova, yena Mulimu wa niti, ku ya ku ile. Kana ku na ni nto ye ñwi ya butokwa hahulu ku fita yeo?—Joani 17:3.
Lu Itutileñi?
• Ki kabakalañi ba bañata ha ba sa amuheli niti?
• Bakreste ba lukela k’u nga cwañi lika za mwa lifasi la Satani?
• Lu lukela ku nga cwañi mikopano, mi ki kabakalañi?
• Ki bufi buikalabelo bo lu na ni bona bwa ku ipabalela kwa moya?
[Lipuzo za Tuto]
[Mapa ye fa likepe 18]
(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)
LIWATE LE LITUNA
Sesarea
LIBALA LA SHARONI
Jopa
Lida
Jerusalema
[Siswaniso se si fa likepe 18]
Pitrosi n’a latelezi ketelelo ya Mulimu mi n’a fuyozwi hahulu
[Manzwi a bañi ba siswaniso]
Mapa: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Siswaniso se si fa likepe 13]
Jesu n’a pakile niti
[Siswaniso se si fa likepe 15]
Sina sico sa kwa mubili, sico sa kwa moya ki sa butokwa kuli lu ikete