Bueteleli Sakata—Butata bwa Lifasi Kamukana

Munna y’o, ne li muñoli ni muloki. Mwa pilu ya hae ne ku tezi sepo ya kuli lika ne li ka ba hande kwapili. Ibat’o ba lilimo ze 90 kwamulaho, n’a nahanile ka za sibaka “mo ku si na ku nahana za sabo mi batu ba na ni sepo; mo ku na ni zibo ye sa lifelwi; m’o lifasi ha li si ka kauhanywa ki lifapahano za mishobo; mo ku bulelwa fela niti; [ili] m’o buikatazo bwa ka ku tundamena bu libisa kwa ku petahala kwa lika.”

KU TUHA f’o, muñoli y’o, n’a bonisize sepo ya kuli ka zazi le liñwi naha ya habo yena hamohocwalo ni lifasi kaufela ne li ka fetuha ku ba sibaka se si cwalo. Kambe muloki y’o ya na winile mupuzo wa Nobel u teñi kacenu, n’a ka swaba hahulu luli. Ku si na taba ni zwelopili ya lifasi ni ze li petile, kacenu li kauhani hahulu ku fita lili kaufela. Mi mubonelo wa m’o lika li ka bela batu kwapili sihulu ha u fi sepo.

Mulimi yo muñwi ha n’a buzizwe se ne si zusize mifilifili ka sipundumukela mwa likalulo ze ñwi za naha ya habo yena, n’a bulezi la n’a boni ku ba lona libaka le liñwi. N’a bulezi kuli: “Ki kabakala baeteleli ba ba maswe.” Caziba wa litaba za ikale Jonathan Glover, n’a bonisize mubonelo o swana mwa buka ya hae ye bizwa Humanity—A Moral History of the Twentieth Century, kuli: “Pulao ya nyangela [ya mwa sibaka se si swana] n’e si ka tahiswa ki sitoyo sa mushobo, n’e lelilwe ki batu ba ne ba bata ku swalelela ku busa.”

Muta ndwa ne i tumbukile kwa makalelo-kalelo a ma-1990  mwahal’a linaha ze peli ze n’e li kalulo ya naha yeo sapili ne i bizwa Yugoslavia, mubihi wa makande n’a ñozi kuli: “Lu pilile hamoho ka tabo ka lilimo-limo kono cwale ku ezahala kuli batu ba bulaya limbututu za ba bañwi. Kanti kiñi ha lu eza cwalo?”

Muloki ya bulezwi kwa makalelo n’a pepezwi kwa India, ili likiti-kiti za libima ku zwa kwa Yurope. Muñoli Pranay Gupte mwa ngambolo ya hae ye li “Can India Survive as One Nation?” n’a ize: ‘Ibat’o ba 70 pesenti ya bayahi ba bañata ba India ba mwatas’a lilimo za buhulu ze 30, niteñi ha ku na baeteleli ba ba ba fa mutala.’

Mwa linaha ze ñwi, baeteleli ba tokwile ku itulula fa litulo bakeñisa milatu ya za kutokwa busepahali. Kacwalo he, ku bonahala kuli ku na ni mabaka a fapahana-fapahana lifasi ha li na ni butata bwa za bueteleli. Miinelo i paka buniti bwa manzwi a mupolofita yo muñwi ya n’a pilile lilimo ze bat’o ba 2,600 kwamulaho. N’a bulezi kuli: “Nzila ya mutu ha i yo mwa mata a hae; mi mutu nih’a zamaya, h’a koni ku izamaisa ili yena.”—Jeremia 10:23.

Kana ku na ni tatululo kwa ziyezi ye mwa lifasi kacenu? Ki mañi ya kona ku etelela batu ku ba kenya mwa lifasi mo ba si ke ba shandaulwa ki mikwangalakanyi kamba ku pila mwa sabo, mo ku na ni zibo ya niti ye ñata ili ye sa lekiswi, ili m’o batu ba liba kwa bupetehi?

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 3]

Fatmir Boshnjaku