Batu Ba Ikalelwa ku Zwa Misebezi mi Ha Ba Ikoli Yona

KA KU ya ka zibahazo ya Universal Declaration of Human Rights ye filwe ki Kopano ya ba Macaba, batu kaufela ba na ni “tukelo ya ku sebeza.” Niteñi, haki kamita batu ba ka sebeza. Sepo ya ku zwelapili ku sebeza i itingile fa lika ze ñata—ku kala ka mayemo a sifumu sa naha ku isa kwa mayemo a sifumu sa lifasi kaufela. Niteñi, misebezi ha i fela kamba ha i shekesha, hañata babeleki ba undunganyanga ka sikwata, ku eza mifilifili, ni ku ñala ku sebeza. Ki linaha li sikai fela ze si cwalo. Muñoli yo muñwi n’a bulezi kuli nihaiba linzwi la “musebezi, li sa li ona cwalo sina kamita, ki linzwi le li bilinganisa.”

Musebezi ki wa butokwa ku luna ka mabaka a mañata. Kwand’a ku lu fumanisa mali, u lu konisa ku iketa mwa munahano ni mwa maikuto. Musebezi u taleleza takazo ya luna ya ku ba mutu ya na ni s’a peta ni ku ba ni mulelo mwa bupilo. Hape u lu tahiseza ku ikutwa ku kutekeha. Kacwalo, nihaiba batu ba ba na ni mali a mañata kamba ba ba fitile fa lilimo za ku tuhela musebezi ba sa itakaleza ku zwelapili ku sebeza. Ee, musebezi ki wa butokwa hahulu kuli mane haiba misebezi i sa fumanehi, nyangela i banga mwa butata hahulu.

Hape, ba bañwi b’a sebeza kono ba kopana ni mapacaca a mañata kwa musebezi. Mi mapacaca ao a tahisa kuli ba si ke ba ikola musebezi wa bona. Ka mutala, bakeñisa kangisano ye tuna ya lipisinisi mwa miteñi ye, palo ye sweli ku ekezeha ya likampani i zwisize babeleki ba bañwi fa misebezi ka mulelo wa ku kusufaza kwa lisinyehelo. Mi seo si kona ku imeza babeleki ba ba siyala, kakuli cwale ba kana ba tokwa ku eza misebezi ye miñata.

Mishini ya miteñi ye, ye twi i lukiselizwe ku nolofaza bupilo ni ku kondisa hande misebezi, i kana i ekelize kwa mapacaca a kwa musebezi. Ka mutala, likompyuta, mishini ya fax, ni Intaneti li konisa batu ku shimba misebezi ya bona kwa ndu ha ba caisa, ili ku fetula ndu ku ba ofisi. Mubeleki yo muñwi n’a ikutwile kuli kapangaliko ka fa noka ka ku mu zibisa kuli wa tokwahala hamoho ni luwaile lwa kampani kwa n’a beleka ne li swana sina muhala w’a tamilwe o sa bonahali, ili o hohiwa ki mubelekisi wa hae.

Mwa miinelo ye sa sepehi ye ya za mali ni misebezi, batu ba bañata ba ba hulile se ba kenelwa hahulu ki sabo ya kuli ba ka suhana ba ngiwa kuli kipeto ha ba sa kona musebezi, ibo ba sa u kona. Chris Sidoti, ya n’a li  Mueteleli wa Kopano ya Litukelo za Batu, n’a bulezi ka za taba yeo kuli: “Ku bonahala kuli ku na ni mubonelo wa kuli konji haiba u wa lilimo ze mwatas’a 40, ha u na ku kona ku itusisa hande likompyuta ni mishini ya miteñi ye.” Kacwalo, babeleki ba bande ba bañata bao sapili ne ba ngiwa kuli ba sa ikutwa, kacenu ba ngiwa kuli ba supezi hahulu kihona. Ki bumai kwa butuna!

Mwa lilimonyana ze felile, moya wa ku sebeza ka t’ata ni ku sepahala kwa kampani u kutezi hahulu mwatasi, mi ha ku komokisi. Magazine ya Sifura ye bizwa Libération i bulela kuli: “Likopano ha li zwisa batu fa misebezi kabakala ku wa ko ku nyinyani fela, busepahali kwa kopano bwa fela. Ki niti, mutu u ka zwelapili ku sebeza, kono s’a sebeleza kikuli a none fela kampani.”

Matata niha sweli ku ekezeha cwalo, butokwi bwa batu bo butuna bwa musebezi bu sa zwelapili. Kacwalo mwa linako za luna ze sa swalehi ze, mutu u kona cwañi ku nga hande musebezi inz’a ikola ona mi a sa ikalelwi za ku fela kwa ona?

[Siswaniso se si fa likepe 3]

Mishini ya miteñi ye i kana i ekelize kwa mapacaca a kwa musebezi