Bupilo mwa Mafulo a Babalehi

PULELO ya “mafulo a babalehi” i mi nahanisañi? Kana se mu kile mwa ya ku a mañwi? A mañwi a bonahala cwañi luli?

Ha ne ku ñolwa taba ye, ne se ku tomilwe mafulo a babalehi a’ eza 13 kwa wiko wa Tanzania. Babalehi b’a 500,000 ba ba sabile lindwa mwa linaha za bona za mwa Africa se ba tusiwa ki muuso wa Tanzania ka ku sebelisana ni ba United Nations High Commissioner of Refugees (UNHCR). Bupilo bu cwañi mwa mafulo?

Ku Kena mwa Mafulo

Musizana ya bizwa Kandida u talusa ze n’e ezahezi ku yena ni ba mwa lubasi lwa hae ha ne ba tile lilimonyana kwamulaho. U li: “Ne ba lu file kadi ya ku fiwa ka yona lico ye na ni nombolo ya ku zibwa ka yona, mi lubasi lwa luna ne lu isizwe kwa mafulo a babalehi a kwa Nyarugusu. Teñi k’o lwa yo fiwa nombolo ya sibaka fa ku yahela ndu ni nombolo ya mukwakwa. Lwa boniswa kwa ku lema likota ni kwa ku mweta bucwañi bwa ku lulelisa kandu ka luna. Lwa panga litina ka sileze. Ba UNHCR ba lu fa mapepa a pulasitiki a ku kwahela fa situwa. Ne li ku mbindana luli, kono ne lu tabile ha lu feza ku yaha kandu ka luna kao.”

Kadi ya ku fiwa ka yona lico i itusiswanga la Bulalu hañwi mwa liviki ze peli. Kandida u ekeza kuli: “Lu yemanga mwa mundandwe kwa sibaka ko ku felwa lico kuli l’u nge lico ze tokwahala ze fiwanga ki ba UNHCR.”

Ki lico mañi z’a fiwanga mutu ni mutu ka zazi?

“Lu fiwanga mutu ni mutu likomoki ze talu za mukaiwa, komoki i liñwi ya manawa, mashwana a mabeli a bupi bwa soya, mashwana a mabeli a mafula a ku apehisa, ni lushwana lwa lizwai. Fokuñwi hape lu fiwanga mulola o mu telele u li muñwi, wa ku itusisa kweli mutumbi.”

Kana mezi a’ kenile a teñi? Kalibe ya bizwa Riziki u li: “Eni, mezi a hohiwanga mwa nuka ye fakaufi ka mipaipi ku a tisa mwa liuba ze tuna. Mezi ao a beiwanga kulorini pili a si ka  pompelwa kwa libaka ko ku kelwa mezi mwa mafulo ni mafulo. Hape lu likanga ku bilisa mezi ao pili lu si ka a nwa ili ku sabisa matuku. Hañata ku zwa kakusasana ku isa manzibwana lwa patehanga ku ka mezi ni ku tapisa litino za luna kwa makelo a mezi. Ka zazi lu konanga fela ku ba ni sikala si li siñwi se si tezi sa mezi ni licika.”

Ha ne mu ka zamaya mwa mafulo a mañwi, ne mu ka kona ku fumana ko ku lutelwa banana ba ba si ka kena kale praimari, ba ba kena praimari, ni ba ba kena sekondari. Mane mwa mafulo ku kana kwa ba ni lituto za ba bahulu. Kwandenyana a mafulo ku na ni sibaka sa mapokola ni ofisi ya ba muuso ba ba bona teñi kuli mwa mafulo ha ku keni butata. Mu kana mwa bona musika o mutuna ko ku na ni tuntolo k’o babalehi ba leka-lekanga miloho, litolwana, litapi, likuhu, ni lico ze ñwi ze tokwahala. Ba mwa silalanda seo fokuñwi ba kona ku tisa lipisinisi za bona kwa musika k’o. Kono babalehi ba fumananga kai mali a ku leka lika? Ba bañwi ba na ni masimunyana mo ba lima miloho ye ba lekisanga kwa musika. Ba bañwi ba kana ba lekisa kwa bupi bwa bona kamba manawa e ba fiwanga kuli ba fumanele fateñi mali a ku leka nama kamba litolwana. Mafulo a kana a bonahala inge munzi o mutuna. Hañata, kwa musika mu kona ku bona batu ba ba ikashaula ku seha ni ku itabisa, inge mo ne ba ezeza kwa naha ya bona.

Ha ne mu ka fita fa sipatela, mwendi ne mu ka bulelelwa ki dokota yo muñwi kuli ku na ni  tupatela tu sikai mwa mafulo ko ku felwa likalafo. Matuku a’ sa zibahali ni a matuna a iswa kwa sipatela. Likolo la baima ni muzuzu mwa ku puluhela ki za butokwa hahulu, kakuli mwa mafulo mo ku na ni babalehi b’a 48,000, ku kona ku pepiwa limbututu ze bat’o ba ze 250 ka kweli.

Ku Fepiwa Hande kwa Moya

Mwa lifasi kaufela, Lipaki za Jehova ba kana ba komoka ka za mizwale ba bona ba Sikreste ba ba pila mwa mafulo a kwa Tanzania. Palo ya bona kaufela ki ye bat’o ba 1,200, mi ba mwa liputeho ze 14 ni likwata ze talu. Ba eza cwañi?

Nto ye ñwi ya pili ye ne ba ezize Bakreste ba ba ineezi bao ha ba taha mwa mafulo ao ne li ku kupa sibaka fa ku yaha Ndu ya Mubuso. Ku eza cwalo ne ku konisa babalehi ku ziba ko ku fumaneha Lipaki ni ko ku ezezwa mikopano ya bona ya ka viki. Mwa mafulo a Lugufu, ku na ni liputeho ze 7, ze na ni Bakreste ba ba tiile b’a 659. Kwa mikopano ya bona ya la Sunda, palo hamoho ya baputehi ba mwa liputeho ze 7 zeo kamita i banga 1,700.

Hape Bakreste ba mwa mafulo kaufela ba tusehanga kwa mikopano ya Sikreste ye mituna ni ye minyinyani. Ha ne ku ezizwe mukopano wa sikiliti wa pili mwa mafulo a Lugufu, ne ku bile ni baputehi b’a 2,363. Lipaki ne ba pangile kasa kwandenyana a sibaka sa mukopano ka ku kolobeleza teñi. Kasa kao ne ka pangilwe ka ku yepa musima, ni ku yala mwateñi pulasitiki kuli i swale mezi. Mezi n’a tutakilwe ki mizwale ka linjinga ka ku tanda musipili wa likilomita ze peli ku ya kwa nuka. Ne ba kona fela ku shimba mezi a manyinyani, kacwalo ne ba na ni ku kuta-kutela misipili ye miñata. Linumwana za kolobezo ne ba tinile hande, ni ku yema mwa mundandwe wa kolobezo. Palo hamoho ya be ne ba kolobelizwe ka ku nweliswa mwa mezi ne li 56. Sikombwa yo muñwi wa ka nako kaufela ya n’a li fa poniso fa mukopano w’o n’a talusize kuli n’a zamaisa lituto za Bibele kwa batu b’a 40. Ba bane kwa baituti ba hae bao ne ba kolobelizwe fa mukopano w’o.

Ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova i lukisize kuli baokameli ba maeto ba potelange kwateñi  kamita. Muokameli wa maeto yo muñwi n’a bulezi kuli: “Mizwale ba luna ba tukufalezwi mwa bukombwa. Simu mo ba kutaza ki ye tuna, mi mwa puteho ye ñwi Paki ni Paki u bihanga lihora ze bat’o ba ze 34 mwa bukombwa ka kweli. Buñata ba zamaisanga lituto za Bibele ku ba ba tabela ze ketalizoho kamba ku fitelela. Paina yo muñwi [sikombwa wa ka nako kaufela] n’a bulezi kuli simu ya hae ki ye nde hahulu luli. Batu ba mwa mafulo ba lata hahulu lihatiso za luna.”

Lihatiso za Bibele li yanga cwañi kwa mafulo k’o? Mutai u li lumelanga ka sitima kwa Kigoma, tolopo ye kwa likamba la Lisa la Tanganyika. Teñi k’o mizwale ba amuhelanga lihatiso zeo ni ku lukisa linzila za ku li isa kwa liputeho. Fokuñwi ba lifelanga simbayambaya kuli ba itusise sona kwa ku isa libuka kwa mafulo kaufela. F’o ba tandanga mazazi a malalu kamba a mane mwa mukwakwa o maswe.

Tuso ya kwa Mubili

Lipaki za Jehova ba kwa France, Belgium, ni Switzerland ba tusize hahulu babalehi ba mwa mafulo ao. Ba bañwi ba potezi mafulo a mwa Tanzania, ka ku lumelezwa ki ba Ministry of Home Affairs (Likolo Le li Bona ze Ezahala mwa Naha) ni ba UNHCR. Lipaki ba kwa Yurope se ba kubukanyize mabisi a ezizwe fa soya, liapalo, makatulo, libuka za kwa sikolo, ni mulola. Zeo se li filwe sina nubu kwa babalehi kaufela, ka ku lumelelana ni sikuka sa Bibele se si li: “Ha lu sa na ni sibaka, lu eze batu kaufela hande, sihulu banabahabo luna ba balumeli.”—Magalata 6:10.

Ki ze nde hahulu ze zwile mwa ku ikataza ku tusa batu ba bañwi k’o, mi babalehi ba bañata ba tusizwe. Ba Refugee Community Committee (Katengo ka Sicaba sa Babalehi) mwa mafulo a mañwi ne ba itebuhile ka ku bulela kuli: “Ka ku yemela sicaba sa luna kaufela, lu filwe tohonolo ya ku fitisa buitumelo bwa luna kwa tuso ye lu filwe halalu ki kopano ya mina. . . . Liapalo li tusize banna, basali, ni banana ba ba mwa butokwi b’a 12,564, ni limbututu . . . Palo ya babalehi mwa mafulo a Muyovozi cwale se i eza 37,000. Palo ya be ne ba tusizwe ki 12, 654, kamba 34.2 pesenti ya batu.”

Mwa mafulo a mañwi, yo muñwi ni yo muñwi wa babalehi b’a 12,382 n’a filwe liapalo ze talu, mi kwa mafulo a mañwi ne ku isizwe libuka ze ñata za kwa sikolo za ku itusisa ba ba kena kwa sekondari ni kwa praimari ni za banana ba ba si ka kena kale praimari. Likwambuyu wa UNHCR mwa mafulo a mañwi n’a bulezi kuli: “Lu itumezi hahulu kwa mpo ye lu amuhezi [ye felize] butokwi bo butuna bwa batu ba ba mwa mafulo a babalehi. Cwanoñu fa ne lu filwe mpo ya libuka za kwa sikolo mwa lishimbelo ze ketalizoho, ili zeo ba ba sebeleza sicaba se ba file kwa babalehi. . . . Lu itumezi hahulu.”

Mane ni bañoli ba makande se ba bulezi za tuso ye ne filwe yeo. Mutende wa Sunday News wa la May 20, 2001, ne u na ni toho ya taba ye li: “Litino za Babalehi Ba mwa Tanzania Z’a Taha.” Mutende o swana la February 10, 2002, ne u talusize kuli: “Babalehi ba itebuhile mpo kakuli banana ba bañwi, be ne ba tuhezi sikolo bakeñisa ku tokwa liapalo, cwale se ba kalisize ku yanga kwa sikolo kamita.”

Ba Honehile Luli Kono Ha Ba Felelwi ki Sepo

Babalehi ba bañata ku b’a ngelanga ibat’o ba silimo mutumbi kuli ba twaele bupilo bo bunca bwa mwa mafulo. Ba pila bupilo bo bu bunolo. Lipaki za Jehova mwa mafulo ao ba sweli ku itusisa nako ya bona ye ñata kwa ku bulelela babalehi ba ba yahile ni bona ka za taba ye nde y’e mwa Linzwi la Mulimu, yona Bibele. Ba bulela za lifasi le linca, mo batu “ka mikwale ya bona ba ka tula mihuma, mi ka malumo a bona ba ka tula licekesi; sicaba se siñwi ha si sa na ku lwanisa se siñwi ka lilumo, mi ha ba sa na ku ituta ndwa.” Ku tuha f’o, kaufela “ba ka ina, mutu ni mutu mwa kota ya hae ya veine ni mwa kota ya hae ya feiga, ku si na ya ba sabisa; kakuli ki s’o bulezi mulomo wa [Muñ’a] Bupilo wa limpi.” Kaniti, ka tuso ya Mulimu lifasi le ikaba lifasi mo ku si na mafulo a babalehi.—Mika 4:3, 4; Samu 46:9.

[Siswaniso se si fa likepe 8]

Mandu mwa mafulo a Nduta

[Maswaniso a fa likepe 10]

Ndu ya Mubuso ya Lukole (kwa bulyo) Kolobezo mwa Lugufu (kwatasi)

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Mukopano wa sikiliti mwa mafulo a Lugufu