Kana Luli Lwa Tokwa Ba Bañwi?

ALBERT EINSTEIN, caziba wa sayansi ya tumile, n’a ize: “Ha lu nyakisisa bupilo ni misebezi ya luna, hañihañi lu lemuha kuli ibat’o ba likezo ni litakazo za luna kaufela li itingile hahulu fa ku ba teñi kwa batu ba bañwi.” N’a ekelize kuli: “Lu ca lico ze ba limile ba bañwi, lu apala liapalo ze ba lukile ba bañwi, lu pila mwa mandu e ba yahile ba bañwi. . . . Mutu ki mutu mi u butokwa, isi kabakala kuli ki yena a nosi, kono kabakala kuli u mwahal’a nyangela-tuna ya batu, ili ba ba ama z’a tokwa kwa mubili ni kwa moya ku zwa h’a pepwa ku isa lifu.”

Kwa lifolofolo, buñata li na ni silikani sa ka taho kwa lifolofolo ze ñwi. Litou li filikanga sikutu, ili ku sileleza ka tokomelo bana ba zona. Litau za basali li zumanga hamoho ni ku ikabela lico ni litau za banna. Litapi-tuna ze bizwa li-dolphin li bapalanga hamoho mi mane se li silelelize lifolofolo ze ñwi kamba ku yangwela batapi ba ba ziyelehile.

Kono kwa batu, bocaziba ba za mipilelo ya batu ba lemuhile kuli ku na ni mukwa o ya u bilaeza hahulu. Ka ku ya ka mutende o hatiswa mwa Mexico, bocaziba ba bañwi ba li “lilimo-limo za ku ambuka sango ni ba bañwi ni ku fela kwa swalisano mwa lilalanda ku tahisize ze maswe hahulu mwa [United States].” Mutende w’o n’o ize “buiketo bwa naha ne bu itingile fa cinceho ye tuna ya mipilelo ya sicaba, ye n’e tokwa kuli batu ba kale hape ku swalisananga.”

Butata b’o sihulu bu yambile mwahal’a ba ba pila mwa linaha ze zwezipili. Ba bañata ba hanelela ku ipilela mwa buinosi, mi mukwa w’o u sweli ku ekezeha ka bubebe. Batu ba bata ku ‘ipilela mo ba latela’ mi ha ba lati ni hanyinyani kuli ba bañwi ‘ba isilinge ku bona.’ Se ku bulezwi kuli moya w’o u tahisize kuli batu ba hanelele ku kenelwa ki lipilaelo, ku lembwala, ni ku ipulaya.

Ka za taba yeo, Dr. Daniel Goleman n’a ize: “Ku ambuka sango ni batu—ili ku talusa kuli mutu h’a na wa ku taluseza likunutu kamba wa ku utwana ni yena—ku ekeza kwa ku kona ku kenelwa ki makulanu kamba ku shwa.” Piho ye n’e hatisizwe mwa koranta ye bizwa Science ne i fitile fa ku bulela kuli ku ambuka sango ni batu ‘ku ekeza kwa mafu sina mw’a ekelezwa ki ku zuba, butuku bwa pilu, butuku bwa misinga ye zwa kwa pilu, ku nuna maswe, ni ku sa ezanga lipapali ze matafaza mubili.’

Kacwalo, ka mabaka a’ fitana-fitana, luli lwa tokwa ba bañwi. Ha lu koni ku ikemela lu nosi. Kacwalo butata bwa ku sa lata sango ni batu bu konwa ku tatululwa cwañi? Ki sifi se si fumanisize ba bañata mulelo sakata mwa bupilo? Taba ye tatama i ka talima lipuzo ze cwalo.

[Manzwi a fa likepe 3]

“Ibat’o ba likezo ni litakazo za luna kaufela li itingile hahulu fa ku ba teñi kwa batu ba bañwi.”—Albert Einstein