Ku Kateleha kwa Pupo ya Jehova

“Liluwo la mwa Mawate”

LIZAZI ha li likela kamoya ka kapaelisa liwate, mi mandinda a nata ka bunya fa likamba. Mulumo o munde wa mandinda u tabisanga hahulu batu ba bañata ba ba selehanelanga kwa likamba la liwate ku yo ikatulusa ni ku yo fukelwa kwateñi kamoya. *

Mwa lifasi kaufela, minanga ya butelele bo bu eza libima ze likiti-kiti i na ni makamba a cwalo. Milalo ye swalelezi ku cinca ye mwahal’a mezi ni lishabati i bonisa fo li ciñekela liwate. Kona mwa n’a lukiselize Mubupi cwalo. H’a ipulela, Mulimu u li u “ezize lishabati kuli ibe museto wa liwate.” U ekeza kuli: “Mandinda a lona nih’a zukuzeha, h’a na mata a ku u tula; a kapaela, kono h’a fiti kwapili a ona.”—Jeremia 5:22; Jobo 38:8; Samu 33:7.

Pulaneti ya luna luli i na ni mezi, ku fita lipulaneti ze ñwi kaufela ze potolohile lizazi. Kalulo ya lifasi ye fitelela 70% i kwahezwi ki mezi. Jehova ha n’a lukisa lifasi kuli batu ba pile ku lona, n’a laezi kuli: “Mezi a mwatasi a lihalimu a kubukane hamoho mwa sibaka si li siñwi, mi ku tahe mo ku omile. Mi kwa ba cwalo.” Taba yeo i zwelapili kuli: “Mo ku omile, Mulimu a biza kuli ki Lifasi; mo ku kubukanyizwe mezi, a biza kuli ki Mawate; mi Mulimu a bona kuli ku lukile.” (Genese 1:9, 10) Ki ifi tuso ye li teñi kabakala ku ba teñi kwa mawate?

Mezi a mwa mawate ne a ezizwe kuli a yamunwene bupilo ka linzila li sikai ze komokisa. Ka mutala, mezi a kona ku buluka mufutumala. Kacwalo, mawate a swana sina suuba se si tuna se si buluka mufutumala, se si kuyula ku hazela kwa maliha.

Mezi hape a na ni nzila ye ñwi ya ku yamunwena ka yona bupilo. Mezi a shengununanga ka bunolo lika ze ñwi ku fita litipwi-tipwi ze ñwi kaufela. Bakeñisa kuli bupilo bu konahaliswa ki ku kopana-kopana kwa tungwalingwali, ku tokwahala mezi a ku shengununa tungwalingwali t’o ni ku tu kopanya hamoho. Buñata bwa tungwalingwali to tu kopanyizwe mwa lika ze pila t’o, tu na ni mezi. Buka ya The Sea i bulela kuli: “Mifuta kaufela ya bupilo i tokwa mezi—ao kwa nalulelule a swanela ku zwa mwa mawate, nihaiba ona mezi a limela ni lifolofolo ze pila fa likamba.”

Mawate hape a peta musebezi o mutuna wa ku kenisa mbyumbyulu. Limela ni libupiwa ze ñwi za mwa mawate li buyela moya wa carbon dioxide ni ku zwisa moya wa oxygen. Ka ku ya ka mubatisisi yo muñwi, “70% ya oxygen ye ekeziwanga mwa mbyumbyulu silimo ni silimo i zwa kwa limela ni libupiwa za mwa mawate.”

Mwa mawate hape ku fumaneha milyani ya ka taho ye folisa matuku. Ka lilimo-limo, ku na ni likalulo ze ngiwanga kwa litapi ze itusiswa sina milyani. Mafula a sibiti sa tapi ya mwa liwate ye bizwa cod a itusisizwe ka nako ye telele. Cwanoñu fa, milyani ye zwa kwa litapi ni kwa libupiwa ze ñwi za mwa liwate se i itusisizwe kwa ku alafa butuku bwa sishako ni ku bulaya tukokwani to tu tisa matuku ni ku alafa butuku bwa kansa.

Ku ezizwe buikatazo bwa ku akaleza teko ya sifumu se si zwa mwa mawate. Nihaike ha ku na kalabo ye nepahezi ye kona ku fumaneha,  babatisisi ba kulubela kuli ibat’o ba 70% ya ze konahalisa bupilo bwa libupiwa mwa lifasi kaufela i zwa mwa mawate. Seo si koñomeka taba ya kuli mawate n’a bupilwe ka mulelo—kuli a tuse ni ku konahalisa bupilo. Taba yeo i lumelelana hande ni ze i bulela Bibele kuli ki “liluwo la mwa mawate”!—Deuteronoma 33:19.

Jehova u fumana kanya ka ku ba yena Mubupi ni Muezi yo Mutuna wa liluwo leo. Nehemia n’a susumelizwe ku mu lumbeka ka manzwi a latelela a’ li: “Ki Wena [Muñ’a] Bupilo u li nosi; ki Wena ya ezize lihalimu, . . . ni mawate ni lika kaufela ze ku ona. Ki Wena ya pilisa linto zeo kamukana.”—Nehemia 9:6.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Maswaniso a fa likepe 9]

Mezi, Moya, ni Mandinda

Mezi ni moya li tisanga mandinda a matuna a tahisa mulumo o mutuna hahulu ha nata fa mañope a macwe, a cwale ka macwe a a kwa California, kwa United States. Mandinda kamita ki kalulo ya liwate ye makaza, ye bonisa m’ata a matuna a liwate. Hape mandinda ki kupuliso ye ipitezi ya m’ata a matuna a Mubupi. Jehova ki yena “ya zamaya fa mandinda a liwate.” “Ka mata a hae u pahamisa mandinda a liwate, mi ka buhali bwa hae u fopisa ku pahama kwa ona.” (Jobo 9:8; 26:12) Kacwalo, “Ya ambakani mezi a mañata, a lilata, ni mandinda a’ bifile a liwate, ki [Muñ’a] Bupilo ya kwahalimu, ya mata.”—Samu 93:4.

Milunda ya Lishabati

Likamba la liwate fokuñwi li banga ni milunda ye minde ya lishabati, sina mabunda a lishabati a bonahala fa likamba le la kwa Namibia, mwa Mboela wa Africa. Moya ki ona o bupanga lishabati ka sibupeho sa mufuta o muñwi. Hailif’o mabunda a mañwi a lishabati a kana a bonahala fela inge tukomena, a mañwi a fitanga fa butelele bwa limita ze 400. Mabunda a matuna cwalo a lishabati a lu tusa ku utwisisa pulelo ye mwa Bibele ya kuli “lishabati le li fa likamba la liwate.” Lishabati li itusiswa kwa ku talusa nto ye sa koni ku balwa, ye li t’ata ku i mishala. (Genese 22:17) Lwa makala mi lu fa tompo ku Mubupi, ya tahisize ka maseme lukwakwa lo lu cwalo lwa lishabati lo lu tibela mezi a liwate le li bifile.

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Munanga wa Sunset, fa Likamba la Biafra, kwa Cameroon