Kana ku Na ni Luli Ya Kona ku Cinca Lifasi?

“Batu ba ba shebile ba lu bulelelanga kuli nto ya pili ye ba bata ki kozo ni buiketo, mi kihona ba ka tusiwa ku cimbula bupilo bwa bona. Ba bata kuli linaha li zamaiswe ki milao ye sa ketululi mutu ilikuli ba si ke ba hatelelwa ki linaha ze fumile kamba likampani ze fumile.”

KI MWA n’a bulelezi yo muhulu wa kopano ye ñwi ye fanga lituso kwa sicaba sa mwa lifasi ha na talusa ze ba tokwa hahulu babotana. Mane manzwi a hae a talusa hande mo ba ikutwelanga batu kaufela ba ba ipumananga mwa likozi ze ezahalanga mwa lifasi ni ba ba ketululwanga. Kaufela bona ba nyolelwa ku pila mwa lifasi la kozo ni buiketo sakata. Kana lifasi le li cwalo li ka ba teñi luli? Kana ku na ni mutu luli ya na ni m’ata a ku cinca lifasi le le li si ka luka?

 Buikatazo Bo Bu Ezizwe

Batu ba bañata ba likile ka t’ata. Ka mutala, Florence Nightingale, nasi wa musali wa kwa England ya n’a pilile mwa lilimo za ma-1800, n’a neezi bupilo bwa hae kwa ku tisa mualafelo wa lilato ni makete. Mwa miteñi yeo—pili milyani ye bulaya maikulokuwawa i si ka pangiwa kale—likalafo ze fiwa kwa lipatela ne li siyo mo li inezi kacenu. Buka ye ñwi i li: “Manasi ne ba si ka ituta, n’e li masafa, mi ne ba tumile ka bucakolwa ni buitamaeli.” Kana Florence Nightingale n’a konile ku kondisa ka buikatazo bwa hae bwa bunasi? N’a konile. Ka ku swana, buñata bwa batu ba ba sishemo ba konile ku tusa batu ba bañwi ka linzila ze ñata—ba ba lutile ku bala ni ku ñola, ba ba isize kwa likolo, ba ba fumanezi maino, ni lico. Mi yeo ki mitala i sikai fela. Kabakaleo batu ba bañata ba ba nyandile ba konile ku fumana tuso ye tuna luli.

Niteñi ha lu koni ku libala likozi ze sweli ku ezahala: Batu ba bañata-ñata ba sa sweli ku nyandiswa ki lindwa, bukebenga, matuku, lukupwe ni likozi ze ñwi. Ka ku ya ka kopano ya lituso ye bizwa Concern ya kwa Ireland, “zazi ni zazi ku shwa batu ba ba eza 30,000 bakeñisa bunjebwe.” Nihaiba bona butanga bo se bu lwanisizwe ki ba bañata ka nako ye telele bu sa atile. Hatiso ye bizwa Disposable People—New Slavery in the Global Economy i li: “Kacenu ku na ni batanga ba bañata hahulu ku fita batanga ba ne ba lekilwe mwa Africa mwa miteñi ye ne ku lekiswanga batanga.”

Kiñi se si paleliswize buikatazo bo ba ezize batu kuli ba tise cinceho ye inelela? Kana ki kabaka fela la buhateleli bwa batu ba ba m’ata ni bafumi kamba ku na ni libaka le liñwi?

Ze Palelwisa Cinceho

Ka ku ya ka Linzwi la Mulimu, nto ye tuna ka ku fitisisa ye palelwisa batu ku cinca lifasi ki Satani Diabulosi. Muapositola Joani u lu taluseza kuli “lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe.” (1 Joani 5:19) Mane ka nako ya cwale Satani u ‘puma lifasi kamukana.’ (Sinulo 12:9) Batu ba ka zwelapili ku nyandiswa honacwalo ku fitela a tuheliswa ku kukueza maswe batu. Ne ku tile cwañi kuli ku be cwalo?

Bashemi ba luna ba pili bo Adama ni Eva ne ba filwe lifasi le ne li lukiselizwe ku ba paradaisi mo ba swanela ku pila batu kaufela—ili lifasi le ne li “lukile hahulu.” (Genese 1:31) Cwale ki mañi ya n’a cincize lika? Ki Satani. N’a lwanisize tukelo ya Mulimu ya ku tomela banna ni basali milao ye ba swanela ku latelela. N’a akalelize kuli puso ya Mulimu ne i si ka luka. N’a susumelize bo Adama ni Eva ku itukulula ku Mulimu ilikuli bona beñi ba kone ku iketelanga ze nde ni ze maswe. (Genese 3:1-6) Kiha se ku taha sibi ni ku sa petahala, lona libaka la bubeli le li tisa kuli batu ba palelwe ku fetula lifasi le ku ba le li lukile.

Ki Kabakalañi Taba Ye Ha Ne I Tuhelezwi?

Ba bañwi ba kana ba buza kuli ‘Kono ki kabakalañi Mulimu ha na tuhelezi sibi ni ku sa petahala? Ki kabakalañi ha n’a si ka itusisa m’ata a hae a matuna kuli a timeze bakwenuheli bao ni ku bupa sinca batu ba sili?’ Yeo i utwahala inge nzila ye bunolo ya ku tatulula  ka yona butata bo. Kono taba yeo ya ku itusisa m’ata i zusa lipuzo ze tuna. Kana haki niti kuli nto ye ñwi ye tisa litongoko kwa babotana ni bo mukunyandela mwa lifasi ki taba ya ku itusisa maswe m’ata? Kana batu ba ba sepahala ha ba ñuñunangi haiba muhateleli a itusisa m’ata a hae ka ku timeza batu ba ba lwanisa milao ya hae?

Kuli Mulimu a kolwise basepahali kuli h’a itusisangi maswe m’ata a hae, n’a ikatulezi ku tuhelela Satani ni batu ba bakwenuheli ku ipilela mo ba latela ku si na ku latelela milao ni likuka za hae—kono ki ka nakonyana fela. Nako ha i nze i ya ne ku ka iponahaza fo ku sweu kuli ki bubusi fela bwa Mulimu bo bu lukile. Ne ku ka iponahaza hande-ndende kuli Mulimu za lu hanisezanga ku eza lika ze ñwi kikuli a lu tuse luna beñi. Mane ze zwile mwa ku ipangula kwa batu se li pakile kale buniti bwa taba yeo. Mi li file bupaki bwa kuli Mulimu wa swanela luli ku itusisa m’ata a hae a matuna kuli a felise bumaswe kaufela muta a keta ku eza cwalo. Mi u tuha a eza cwalo.—Genese 18:23-32; Deuteronoma 32:4; Samu 37:9, 10, 38.

Lu na ni ku pila mwa lifasi le li si ka luka le, mo lu sweli ku ‘tonga hamoho, ni ku utwa butuku hamoho,’ ku fitela Mulimu a nga muhato. (Maroma 8:22) Ku si na taba ni buikatazo bo lu eza kuli lu kone ku cinca lika, ha lu koni ku timeza Satani kamba ku felisa ku sa petahala ko ku tisa manyando kaufela e lu talimana ni ona. Ha ku na ni yo mukana wa ku luna ya kona ku felisa ze tiswa ki sibi se lu hozize ku Adama.—Samu 49:7-9.

Jesu Kreste U Ka Tisa Cinceho Ye Inelela

Kana f’o ki ku talusa kuli lu kana lu nyanda fela honacwalo? Kutokwa ni hanyinyani. Mutu yo muñwi ya m’ata hahulu ku fita batu u filwe m’ata a ku tisa cinceho ye inelela. Ki mañi yena yo? Ki Jesu Kreste. Bibele i bonisa kuli Mulimu u mu ketile ku ba Mulena ni Mupilisi kuli a punyuse lusika lwa batu.—Likezo 5:31.

Cwale u libelezi ku nga muhato ka “nako” ya tomile Mulimu. (Sinulo 11:18) Ki lika mañi luli z’a ka eza? U ka “lukisa linto kamukana, zona z’a bulezi Mulena, ka milomo ya bapolofita ba hae kaufela ba ba kenile, ku zwa kwa simuluho.” (Likezo 3:21) Ka mutala, Jesu u ka “lamulela mubotana ya itilelela ku yena, ni yena mukunyandela ya si na ya mu tusa. . . . A ba liulule ku ba ba limba, ba ba ba nyandisa.” (Samu 72:12-16) Mulimu u sepisa kuli ka Jesu Kreste u ka ‘yemisa lindwa mane ni kwa mafelelezo a lifasi.’ (Samu 46:9) U sepisa kuli “ha ku na mutu ya yahile mwa [lifasi le linca] ya ka ipulela kuli: Na kula.” Bakuli kaufela, ibe libofu, bosusu, ni ba ba toza, ba ka foliswa ku foliselelezwa. (Isaya 33:24; 35:5, 6; Sinulo 21:3, 4) Nihaiba batu ba ne ba shwile ba ka tusiwa. U sepisa ku zusa batu ba ne ba nyandisizwe ni ku hatelelwa.—Joani 5:28, 29.

Jesu Kreste ha na ku tisa fela cinceho ya lika ze ñwi, ya ka nakonyana. U ka felisa ka ku tala lika kaufela ze palelwisa kuli mwa lifasi ku be ni ku luka. U ka felisa sibi ni ku sa petahala ni ku timeza Satani Diabulosi ni batu kaufela ba ba latelela bukwenuheli bwa hae. (Sinulo 19:19, 20; 20:1-3, 10) Maziyezi ni manyando a’ tuhelezi Mulimu ka nakonyana ha na ku lu “swala habeli.” (Nahumi 1:9) Kona nto ya n’a talusa Jesu ha n’a lu lutile kuli lu lapele kuli Mubuso wa Mulimu u tahe ni kuli se si latwa ki Mulimu si ezwe ‘mwa lifasi, mo si ezezwa kwa lihalimu.’—Mateu 6:10.

Kono cwale mu kana mwa buza kuli, ‘Kana hasi Jesu ya n’a ize “haili babotana, [lu] ka ba ni bona kamita”? Kana nto yeo ha i talusi kuli ku sa luka ni bubotana li ka zwelapili?’ (Mateu 26:11) Ki niti Jesu n’a bulezi kuli babotana ba ka ba teñi kamita. Nihakulicwalo, taba ye ne ambolwa ha n’a bulezi manzwi a hae hamohocwalo ni lisepiso ze mwa Linzwi la Mulimu li bonisa kuli n’a talusa kuli babotana ba ka ba teñi ibile fela muinelo wa linto wo u zwelapili. N’a ziba kuli ha ku na mutu ni yo mukana ya ka kona ku felisa bubotana ni ku sa luka. Hape n’a ziba kuli ki yena ya n’a ka felisa lika zeo kaufela.  Ona cwale-cwale fa u tuha a tisa muinelo o munca—lona “lihalimu le linca, ni lifasi le linca,” mo ku si ke kwa ba ni ku utwa butuku, ku kula, bubotana, ni lifu.—2 Pitrosi 3:13; Sinulo 21:1.

“Mu Si Ke Mwa Libala ku Eza Ba Bañwi Hande”

Kana f’o ki ku talusa kuli ha lu swaneli ku ikataza ku tusa ba bañwi? Kutokwa ni hanyinyani. Bibele i lu susueza ku tusa ba bañwi muta ba ipumana mwa miliko ni mwa miinelo ye t’ata. Mulena Salumoni wa ikale n’a ñozi kuli: “U si ke wa hana ku tusa ka swanelo, m’o konela ku fana, u fane.” (Liproverbia 3:27) Muapositola Paulusi u lu susueza kuli: “Mu si ke mwa libala ku eza ba bañwi hande, ni ku fana.”—Maheberu 13:16.

Jesu Kreste ka sibili n’a lu susuelize ku tusa ba bañwi ka mo lu konela kaufela. N’a kandekile nguli ya Musamaria ya n’a fumani munna ya n’a natakilwe ni ku uzwezwa. Jesu n’a bulezi kuli munna wa Musamaria ka ku ‘shwa makeke’ a itusisa za na na ni kaufela kuli a alafe mañiba a munna ya na natakilwe ni ku mu tusa kuli a fole. (Luka 10:29-37) Musamaria ya sishemo yo n’a si ka cinca lifasi kono n’a tusize hahulu munna yo muñwi yo. Ni luna lwa kona ku eza nto ye swana.

Kono Jesu Kreste u kona ku eza ze tuna ku fita fela ku tusa batu. Wa kona luli ku cinca lika, mi ona cwale-cwale fa u tuha a eza cwalo. Mi ha ka eza cwalo, batu ba ba nyandiswa kacenu ba ka yoyelwa mwa bupilo ni ku ikola kozo ni buiketo za niti.—Samu 4:8; 37:10, 11.

Ha lu nze lu libelela nako yeo, haike ni kamuta lu si kata-kati ku ikataza ku eza ba bañwi “hande” ibe kwa moya kamba kwa mubili, bona kaufela ba ba nyandile mwa lifasi le li si ka luka.—Magalata 6:10.

[Maswaniso a fa likepe 5]

Florence Nightingale n’a lukiselize manasi mualafelo o munde

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Courtesy National Library of Medicine

[Maswaniso a fa likepe 7]

Balateleli ba Kreste ba swanela ku eza ba bañwi hande

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 4]

The Star, Johannesburg, S.A.