Lifasi Le Li Si Ka Luka

KANA mwa lumela kuli lu pila mwa lifasi le li si ka luka? Ku si na ku kakanya mwa lumela. Niha lu ka ba ni buikoneli mañi kamba niha lu ka lela cwañi hande mwa bupilo, ha ku talusi kuli kipeto lu ka kondisa mwa bupilo kamba ku fumana sifumu kamba nihaiba lico. Hañata ku ezahalanga sina mwa n’a bulelezi Mulena Salumoni ya butali kuli: “Buhobe hasi bwa ba ba butali kamita, ni bufumu hasi bwa ba ba na ni ngana kamita.” Kabakalañi? Kakuli sina Salumoni mwa bulelela, “mutu ni mutu u tamwa ki linako z’a pila ka zona ni . . . bushiko kamba bumai bwa hae.”—Muekelesia 9:11.

‘Kozi Ha I Ezahala ka Sipundumukela’

Ki niti ‘linako ni bushiko,’ hañata li palelwisanga lika ze lu lelile kamba ze lu lakaza hahulu ku eza, bakeñisa ku ipumana ka nako ye maswe mwa libaka ze bandamezwi ki kozi. Ka ku ya ka Salumoni, lu swana ‘sina litapi ze swaswa mwa kanyandi ni sina linyunywani ze swaswa mwa katwa muta ku ezahala kozi ka sipundumukela.’ (Muekelesia 9:12) Ka mutala batu ba bañata ba limanga ka t’ata kuli ba fumanele mabasi a bona lico, kono cwale ba kenanga “mwa nako ye maswe” haiba pula i sa neli hande mi limela li omiswa ki linanga.

Ba bañwi mwa linaha ze ñwi ba likanga ku tusa, kono niteñi tuso ye ba fanga ku ba ba “mwa nako ye maswe” hañata ha i bonalangi kuli kona fo i felela tuso ye ne ba kona ku fa. Ka mutala, ka za muhato wa ku tusa ba ba mwa lukupwe, kopano ye ñwi ye tumile ye fanga lituso ne i bulezi kuli cwanoñu fa ka mwaha o muñwi, “mali kaufela a n’a sulezwi ku tusa lifasi [la Africa] ki a manyinyani hahulu ha bapanywa kwa mali a na sinyelizwe kwa ndwa ya Gulf.” Kana linaha ze fumile ne li ezize hande ku itusisa mali a mañata-ñata kwa ku lwana ndwa mwa naha i liñwi fela ku fita mali e li itusisize kwa ku tusa batu ba ba nyanda kabakala lukupwe mwa lifasi kaufela la Africa? Mi kana kwa swanela kuli mwa nako ye ye ba onyokile batu ba bañata ku be ni palo ye eza 25 pesenti ya ba ba njebwalile ku feleleza mwa lifasi kamba kuli ka silimo ku shwange banana ba bañata-ñata ba ba bulaiwa ki matuku a kona ku tibelwa? Batili.

Kono haki niti ku bulela kuli “nako ye maswe” kaufela ye lu telanga ka sipundumukela i  tiswanga ki ‘nako ni bushiko.’ Batu ba ba m’ata be lu sa koni ku zamaisa ni bona b’a kona ku lu nyandisa ni ku lu kenya mwa matata. Kona mo ne ku ezahalezi mwa Beslan, kwa Alania, ñohola mwa mbumbi, muta batu ba bañata, sihulu banana, ne ba bulailwe fa lizazi la bona la pili kwa sikolo, libangoki ha ne li lwanisa mapolisa ba naha. Ki niti kuli ne ku sa zibahali kuli ki mañi ya n’a ka punyuha kozi yeo kamba ya n’a ka shwa—kono nto ye tuna ye ne tisize “nako ye maswe” yeo ne li mifilifili ya bo kamunu.

Kana Lifasi Li Ka Zwelapili ku Ba Ona Cwana?

Ka za ku sa luka ko ku li teñi, ba bañwi ba bulelanga kuli: “Kona mo bu inezi bupilo. Kwa li ku simwa bu cwalo mi bu ka zwelapili ona cwalo.” Ba nga kuli batu ba ba m’ata ba ka zwelapili ku nyandisa ba ba fokola mi bafumi ba ka zwelapili ku hatelela babotana. Mi ba li ona manyando ao hamohocwalo ni ‘nako ni bushiko,’ li ka zwelapili ibile fela batu ba zwelapili ku pila.

Kana luli kona mo ku swanela ku bela cwalo? Kana muta o muñwi ku ka konahala kuli batu ba ba itusisa hande buikoneli bwa bona ba kone ku kutula ze nde bakeñisa ku sebeza kwa bona ka t’ata? Kana ku na ni ya kona ku tisa cinceho ye inelela mwa lifasi le li si ka luka le? Mu nyakisise ze i bulela taba ye tatama ka za taba ye.

 [Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 2]

COVER: Munna ya inzi ni mwanana: UN PHOTO 148426/McCurry/Stockbower

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 3]

MAXIM MARMUR/AFP/Getty Images