Pupo Ye Makaza I Bubeka Jehova

JEHOVA MULIMU ki ya pahami hahulu ku fita mo ba kona ku hupulela batu ba ba si ka petahala. Z’a bupile fa lifasi ni kwa lihalimu za mu lumbeka mi za lu makalisa.—Samu 19:1-4.

Ka ku ba Mubupi ni Muambakani Ya Pahami, Jehova kaniti luli u lukela ku utwiwa h’a bulela. Kono kabe n’a ka bulela ni luna batu ba fa lifasi-mubu, kaniti ne lu ka makala luli! Lu ngeñi kuli mwendi n’a ka bulela ni mina, mwendi cwalo ka ku itusisa lingeloi. Kaniti ne mu ka teeleza ka tokomelo. Ku bonahala kuli munna ya sepahala Jobo n’a teelelize ka tokomelo muta Mulimu n’a bulezi ni yena ibat’o ba lilimo ze 3,500 kwamulaho. Lu kona ku itutañi ku zeo Mulimu n’a bulelezi Jobo ka za lifasi ni mahalimu?

Ki Mañi Ya Tomile Mitomo ya Lifasi ni Ya Zamaisa Liwate?

Inz’a li mwa liñungwa, Mulimu u buza Jobo ka za lifasi ni liwate. (Jobo 38:1-11) Ha ku na mutu ya li caziba ya n’a hupuzi fo li swanela ku kuma lifasi ni ku tusa kwa ku li bupa. H’a bapisa lifasi kwa muyaho, Mulimu u buza Jobo u li: “Wa mu ziba ya beile licwe la sikutwana sa lona?” Ha ku na mutu ya kona ku eza cwalo! Jehova ha n’a nz’a bupa lifasi le, bana ba Hae ba mangeloi ne ba mu buha ba nze ba tabile.

Liwate ki mwana wa mabani-bani ha li bapiswa ku Mulimu, yena ya li apesa liapalo ka swanisezo. Ne li “kile la punya, la zwa, sina mwana ya zwa mwa mba.” Mulimu u tomela liwate mululwani inge ya li tibela ka lipakiso ni ka likwalo, mi mandinda a mwa liwate a zamaiswa ki m’ata a kweli ni lizazi.

The World Book Encyclopedia i li: “Ki moya o tahisanga buñata bwa mandinda a mwa liwate, ibe mandinda a manyinyani kamba ona a matuna a’ tahiswanga ki mañungwa, ili a’ fitelela limita ze 30 mwa butelele. . . . Moya ha se u felile, mandinda a zwelapili ku ambalala fa liwate mi a kona ku mata ku liba kwahule ku zwa ko a kaliselize. A zwelapili ku ba a matelele ku fitela a nata fa munanga ko a yo ba lifulo la mandinda.” Liwate li utwa taelo ya Mulimu ye li: “U fiwa ku t’o fita fa, kono kwapili ha u fiti, ki f’a ka kutela mandinda a hao a’ ikuhumusa.”

Ki Mañi Ya Pazulisa Lizazi?

Mulimu cwale u buza Jobo ka za lika ze tahiswanga ki liseli ni lika ze ñwi za bupile. (Jobo 38:12-18) Ha ku na mutu ya kona ku laela kuli ku n’o banga busihu ni musihali. Ka mubulelelo wa swanisezo, liseli la kakusasana li ambeka lifasi kaufela mi li tutula ba ba maswe. Baezalibi ba kana ba eza ze maswe ka “nako ya  swalala.” (Jobo 24:15, 16) Kono liseli li hasanya ba ba maswe ba bañata.

Ku Mulimu, liseli li swana sina liswayo la lifasi. Liseli li bonisa mibala ye miñata, kuli mane lifasi li bonahala inge le li apesizwe liapalo ze buheha. Jobo n’a si ka bupa se siñwi ku zona zeo kaufela mi n’a si ka pota-pota kwatas’a liwate kuli a y’o batisisa maluwo a’ kwateñi. Mane ni la kacenu le, babatisisi ba ba cuukile ha ba zibi ze ñata ka za bupilo bwa mwa mawate!

Ki Mañi Ya Na ni Mabulukelo a Litwa ni Limbwewewe?

Ha ku na mutu ya kile a sindeketa liseli kamba lififi kwa sibaka sa lona kamba ya kile a kena mwa mabulukelo a litwa ni limbwewewe zeo Mulimu a bulukela “mazazi a mifilifili ni a lindwa.” (Jobo 38:19-23) Muta Jehova n’a itusisize limbwewewe kwa ku yundisa lila za hae kwa Gibioni, ‘ba ne ba bulailwe ki macwe ao a simbwewewe ne li ba bañata ku ba ne ba bulailwe ki Maisilaele ka malumo.’ (Joshua 10:11) Mwendi u ka itusisa macwe a simbwewewe a butuna bo bu si ka bulelwa kwa ku yundisa batu ba ba maswe ba ba ka etelelwa ki Gogo, yena Satani.—Ezekiele 38:18, 22.

Mwa July ka silimo sa 2002, macwe a simbwewewe a butuna bo bu likana ni bwa lii n’a bulaile batu b’a 25 ni ku holofaza ba bañwi b’a 200 mwa provinsi ya central Henan, kwa China. Ka za pula ya simbwewewe ye ne i nelile ka 1545, mubeti wa lika wa kwa Italy ya bizwa Benvenuto Cellini n’a ñozi kuli: “Ne lu li kwahule ni Lyons . . . muta ne ku utwahezi mishika ni ku luma maswe mwahalimu. . . . Mishika ha se i felile, mwahalimu kwa utwahala lilata le li tuna ili le li sabisa maswe kuli mane na hupula kuli ao ne li ona mafelelezo a lifasi; kacwalo na yemisa pizi ya ka ka nakonyana mi pula ya simbwewewe ya kalisa ku nela ku si na nihaiba lilotoli la mezi. . . . Macwe a simbwewewe cwale a ekezeha ku fita fa butuna bwa lemune ye kolile. . . . Pula yeo ne i tandile nako, kono ya fita fa ku fela . . . Ne lu holofezi; kono kwapilinyana lwa bona sibaka se ne si sinyizwe hahulu ku fita mo ne lu holofalezi luna. Ne li sinyeho ye eza kuli ha i konwi ku taluswa. Likota kaufela ne li tutuzwi matali ni ku lobakeha; limunanu ne li shwile li lapami mwa masimu; buñata bwa balisana ni bona ne ba shwile; lwa bona macwe a simbwewewe a matuna ili e ne a sa koni ku swalwa ka mazoho a mabeli.”—Autobiography (Book II, 50), Harvard Classics, volyumu 31, makepe 352-3.

Ku ka ezahalañi muta Jehova a ka kwalululela lila za hae mabulukelo a hae a litwa ni limbwewewe? Ha ba koni ku banda ni kamuta haiba a itusisa litwa kamba limbwewewe kwa ku taleleza mulelo wa hae.

Ki Mañi Ya Ezize Pula, Puka, Silami Se Si Anda, ni Mezi A’ Kangezi?

Jehova cwale u buza Jobo ka za pula, puka, silami se si anda, ni mezi a’ kangezi. (Jobo 38:24-30) Mulimu ki Yena ya ezize pula, mi u nelisa pula ya hae nihaiba mona mwa “lihalaupa mo ku si ka yaha batu.” Ha ku na mutu ya kile a tahisa pula, mezi a’ kangezi ni silami se si anda.

 Hatiso ye bizwa Nature Bulletin i li: “Nto ya butokwa hahulu ni ye komokisa [ka za mezi a’ kangezi] ki ya kuli mezi a zwelangapili ku tunduluka h’a nz’a kangela . . . Mukita wa mezi a’ kangezi o ambalalanga fa lisa ka nako ya maliha u konisa limela ni lifolofolo za mwa mezi (ze cwale ka litapi) ku zwelapili ku pila mwa buliba. Kambe kuli . . . mezi a kusufalanga ni ku ba ni bukiti h’a nz’a kangela, mezi a’ kangezi ne a ka ba ni buima bo bu fita mezi mi ne a ka nwelanga ku ya kwatas’a lisa. Mezi a’ kangezi ne a ka zwelapili ku pangeha fahalimu ku fitela lisa mutumbi li ba siñomoto se si kangezi. . . . Kwa linaha ze bata za lifasi, masa ni linuka, mane nihaiba ona mawate kaufela ne a ka ba a’ kangezi kamita.”

Lu ba ba itumela luli kuli masa h’a kengelangi kaufela ona! Mi lu ba ba itebuha luli kuli pula ni puka ze ezizwe ki Jehova li wetulusa limela za lifasi.

Ki Mañi Ya Tomile Milao ya mwa Mahalimu?

Mulimu cwale u buza Jobo ka za mahalimu. (Jobo 38:31-33) Linaleli za Silimela hañata li zibwa kuli ki sitopa sa linaleli ze tuna ze supile (se si bizwa Pleiades) ku beya cwalo ni linaleli ze ñwi ze nyinyani ze fumanwa kwahule hahulu ni lizazi. Batu ha ba koni ku ‘tama sitopa sa linaleli za Silimela hamoho.’ Ha ku na mutu ya kona ku “tamulula lintambo za [sitopa sa linaleli za] Likulube,” ili sitopa sa linaleli se se si bizwa Orion. Nihaike kuli ha lu zibi hande kuli ki linaleli lifi za n’a bizize litopa za linaleli ni Bere, batu ha ba koni ku li zamaisa. Batu ha ba koni ku cinca “milao ye tama lihalimu,” ili yona milao ye zamaisa pupo.

Mulimu n’a tomile milao ye zamaisa lika za kwalihalimu, ili ze tahisa ku cisa kamba ku bata, ze tahisa mandinda, mbyumbyulu, ni ku ba teñi kwa bupilo fa lifasi le. Mu nge lizazi ka mutala. Ka za lizazi, The Encyclopedia Americana (ye ne i hatisizwe ka 1996) i li: “Mataseli a lizazi a’ konisa lifasi ku ba ni mufutumala ni liseli, a konisa limela ku hula, a konisa mezi a mwa mawate ni linuka ku ya mwahalimu, a tusa kwa ku fukisa moya mi a eza lika ze ñwi ze ñata ze konahalisa bupilo fa lifasi.” Hatiso ye swana yeo i li: “Kuli mutu a utwisise butuna  bwa m’ata a liseli la lizazi, u na ni ku nyakisisa fela kuli m’ata a moya, a masa, a linuka, ni m’ata kaufela a’ fumaneha mwa lika ze kona ku tuka, ze cwale ka likota, malasha, ni mafula a’ itusiswa kwa mishini, a tiswa ki m’ata a lizazi a’ bulukilwe ki pulaneti ye nyinyani [ya lifasi], ye kwahule ni lizazi ka likilomita ze eza 150 milioni.”

Ki Mañi Ya Beile Butali mwa Malu?

Jehova u taluseza Jobo kuli a nyakisise malu. (Jobo 38:34-38) Batu ha ba koni ku laela nihaiba lilu li li liñwi kuli li bonahale ni kuli li nelise pula ya lona. Kono imi batu ba itingile fa mupotoloho wa mezi o tomilwe ki Mubupi!

Mupotoloho wa mezi ki nto mañi? Hatiso ye ñwi i li: “Mupotoloho wa mezi u na ni likalulo z’e ne: mo ku bulukiwanga mezi, mwa yelanga mezi mwahalimu, mo i nelelanga pula, ni mo i pangelanga milapo. Ka nakonyana, mezi a kana a bulukiwa fafasi; ona mwa mawate, mwa masa, mwa linuka, ni mo ku fumanehanga mezi a’ kangezi ni litwa. A ya mwahalimu, a panga malu, kona cwale a nela hape sina pula kamba litwa ku fitela a bubela mwa mawate kamba ku kutela hape mwahalimu. Ibat’o ba mezi kaufela a’ fa lifasi s’a fitile hañata-ñata mwa mupotoloho wa mezi.”—Microsoft Encarta Reference Library 2005.

Malu a’ tezi mezi a pula a swana sina linkwana za kwa lihalimu. Jehova h’a li fuleka, li kona ku pwacukisa pula ye ñata hahulu ye kona ku fetula maluli kuli a be sileze ni ku koba makwese. Mulimu wa kona ku nelisa pula kamba ku i palelwisa ku nela.—Jakobo 5:17, 18.

Hañata pula ha i nelanga, i benyisanga mamonyi, kono mutu h’a koni ku itusisa mamonyi a pula kuli a taleleze milelo ya hae. Mamonyi a pula a talusizwe inge a’ yo ipiha ku Mulimu ka ku bulela kuli: “Ki luna ba!” Hatiso ya Compton’s Encyclopedia i talusa kuli: “Lumonyi lu tahisanga licinceho ze tuna mwa mbyumbyulu. Lumonyi ha lu nze lu fuumuka mwa moya, lu tahisa mufutumala o mutuna o kopanya moya wa nitrogen ni wa oxygen kuli li pange tungwalingwali to tuñwi. Tungwalingwali t’o tu tiswa fa Lifasi ki pula. Ka mukwa o cwalo, mbyumbyulu i kona ku zwelapili ku ba ni tungwalingwali to tu tokwiwa ki mubu kuli u kone ku melisa licalo.” Ni la kacenu le, batu ha ba zibi ze ñata ka za mamonyi, kono Mulimu yena wa li ziba kaufela.

Pupo Ye Makaza I Lumbeka Mulimu

Pupo ye makaza kaniti i bubeka Mubupi wa linto kamukana. (Sinulo 4:11) Jobo ku si na kakanyo n’a tabisizwe hahulu ki manzwi a Jehova ka za lifasi ni lika z’a bupile mwa mahalimu!

Pupo ye makaza ye lu sa z’o nyakisisa haki yona fela ye li teñi ye alaba lipuzo za n’a buzizwe Jobo. Niteñi, nihaiba yona pupo ye lu nyakisisize i lu susueza ku makala kuli: ‘Bona! Mulimu ki yo muhulu ku fita mo lu kona ku mu zibela.’—Jobo 36:26.

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 14]

Litwa: snowcrystals.net

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 15]

Sikwata sa linaleli sa Pleiades: NASA, ESA and AURA/Caltech; tapi: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./William W. Hartley