Lifolofolo Li Bubeka Jehova

BUNDE bwa Jehova bwa iponelwa hande kwa lifolofolo. Mulimu u babalela hande lifolofolo, sina mwa babalelela batu. (Samu 145:16) Kaniti neikaba mafosisa ku nyaza Mubupi wa lifolofolo ni batu! Nihaike kuli Jobo ne li mutu ya lukile, n’a bulezi kuli “h’a na mulatu ku Mulimu.” Kacwalo Jobo n’a sa tokwa ku ituta lika ze ñata!—Jobo 32:2; 33:8-12; 34:5.

Za n’a itutile Jobo kwa lifolofolo ne li mu konisize ku lemuha kuli batu ha ba na tukelo ya ku batisisa za eza Mulimu. Taba yeo i boniswa hande-nde ha lu nyakisisa za n’a bulezi Jehova ku mutang’a hae Jobo!

Lifolofolo Ha Li Tokwi ku Tusiwa ki Batu

Jobo n’a sa koni ku alaba lipuzo z’a n’a buzizwe ki Mulimu ka za mo li pilela lifolofolo. (Jobo 38:39-41) Kaniti, Jehova u batela tau ni liñwalala lico a sa tokwi ku tusiwa ki batu. Nihaike kuli mañwalala a fufa-fufanga h’a nz’a bata lico, ki Mulimu luli ya a fepa.—Luka 12:24.

Jobo n’a ikomokezi fela muta Mulimu n’a mu buzize ka za lifolofolo za mwa naheñi. (Jobo 39:1-8) Ha ku na mutu ya kona ku sileleza lipuli za mwa naheñi ni lipala. Esi mane ku t’ata nihaiba fela  ku sutelela fakaufi ni lipuli za mwa naheñi! (Samu 104:18) Ki Mulimu ya konisa pala ya musali ku ba ni mukwa wa ka taho wa ku ikauhanyanga ku ze ñwi mwa naheñi ha i bona kuli nako ya yona ya ku pepa se i atumela. I babalela hande bana ba yona, kono muta “ba tiya,” ba “siya bom’a bona, mi h’a ba sa kutela ku bona.” Mi cwale ba kalisa ku ipilela ba nosi.

Pizi ya mwa naheñi i lukuluhile, mi i pila mwa lihalaupa. Jobo n’a sa koni ku lwalisa pizi ya mwa naheñi milwalo. Yona i bata “nto ye mela kaufela,” inze i bata mafulisezo a yona fa malundu. Folofolo yeo ha i koni ku icawisa tukuluho ya yona mwa naheñi kuli i ye mwa mileneñi mo ku fumaneha lico kapili-pili. “Ha i utwi ku kwaeza kwa mukwaezi,” kakuli pizi ya mwa naheñi yona ya totomokanga haiba mutu a i kenela fa munganda wa yona.

Mulimu cwale a bulela za nali. (Jobo 39:9-12) Ka za yona, mutatubi wa ze pumbuzwi za kwakale wa kwa England ya bizwa Austen Layard n’a ñozi kuli: “Ka mo i bonisezwanga hañata fa maswaniso, mwendi nali ne i ngiwa ku ba folofolo ye sabisa ni ye zumiwa ki malena sina mo i zumelwa tau. Hañata mulena u boniswanga inge a tundana ni yona, mi lindwalume ba boniswanga inge ba i manama ba nze ba pahami lipizi ni ku i tatama ka mahutu.” (Nineveh and Its Remains, 1849, Volyumu 2, likepe 326) Niteñi, ha ku na mutu ya butali ya lika ku pana nali ye sa koni ku kotopiwa.—Samu 22:21.

Linyunywani Li Bubeka Jehova

Mulimu cwale a buza Jobo ka za linyunywani. (Jobo 39:13-18) Mbondwanyunyi i fufanga mwahalimu ka mafufa a yona a’ m’ata. (Jeremia 8:7) Nihaike kuli mpye i pukumunanga mafufa a yona, ha i koni ku fufa. Ka ku sa swana ni nongolo, mpye ha i zwalelangi mai mwa siyaleto sa mwa kota. (Samu 104:17) I yepanga musima mwa lishabati mi ki mona mo i zwalelanga mai a yona. Kono nyunywani yeo ha i libali mai a yona. Ka ku apeswa cwalo ki lishabati, mai a fumana mufutumala o swanela h’a nz’a babalelwa ki mpye ya munna ni ya musali.

Ku kona ku bonahala inge kuli mpye ‘i timilwe butali’ muta i baleha ha i bona sibatana. Kono hatiso ye bizwa An Encyclopedia of Bible Animals i li: “Wo ki mukwa fela wa ku apesa kapai fa meto: [limpye] li batanga kuli li bonwe ni ku pukumuna mafufa a zona kuli li hohe mamelelo ya folofolo kamba mutu ya li sabisa, mi kacwalo ili ku paleliswa folofolo kamba mutu y’o ku ziba ko ku inzi mai.”

Mpye “i seha pizi ni mutu ya i pahami” kamukwaufi? The World Book Encyclopedia i li: “Mpye ha i koni ku fufa, kono i zibwa ka lubilo lwa yona. Mahutu a yona a matelele a kona ku tambuka mihato ya limita ze 4.6 ni ku ekeza lubilo lwa yona ku fitela i mata lubilo lwa likilomita ze 64 ka hora.”

 Mulimu U Fa Pizi M’ata

Mulimu cwale u buza Jobo ka za pizi. (Jobo 39:19-25) Kwakale, lindwalume ne ba lwananga inze ba pahami fa lipizi, mi lipizi ne li hohanga makoloi mo ne ku longananga mucaindisi mwendi ni masole ba babeli. Ka ku bonisa kuli i itukiselize ku lwana, pizi ya ndwa ya bopanga ni ku ngandingela mubu ka litaku za yona. Ha i sabi se si ñwi mi ha i keluhi mukwale. Ha i utwa mulumo wa tolombita, pizi ya ndwa i eza inge ye li “Aha!” I zwelapili ku ‘feza naha.’ Niteñi, pizi ya ndwa i utwa mupahami wa yona.

Ka ku fa taluso ye swana, caziba Layard n’a ñozi kuli: “Nihaike kuli pizi ya kwa Arabia i bonahala ku kuza ni ye kona ku kongiwa ka bunolo sina ngu, ye tokwa fela ku etelelwa ka muhala, i sa utwa fela musha wa ndwa ni ku bona lilumo le li zungiswa ki mupahami wa yona, meto a yona a benya sina mulilo, lingo za yona ze fubelu za bapuka, i sikeka mulala wa yona, mi i yemiseza muhata ni mukumbi wa yona ko ku zwelela moya.”—Discoveries Among the Ruins of Nineveh and Babylon, 1853, likepe 330.

Mu Nyakisise Mankoli ni Mbande

Jehova cwale a bulela ni Jobo ka za linyunywani ze ñwi. (Jobo 39:26-30) Bomankoli ba ‘zengelelanga ni ku ambula mafufa mwa moya.’ Ka ku talusa kuli kañoti kona nyunywani ye bubebe ka ku fitisisa, The Guinness Book of Records i talusa kuli ka “matanga lubilo lo lu komokisa ha ka shetumukanga ku zwa mwahalimu nako ye ka bonisanga mululwani wa sibaka mo ka pila ni nako ye ka batanga ku swala linyunywani mwa moya.” Fa njetumuko ye telele, nyunywani yeo i se i bonwi ku fufa lubilo lwa likilomita ze 349 ka hora!

Limbande se li bonwi ku fufa lubilo lwa likilomita ze 130 ka hora. Jobo n’a bapisize bukuswani bwa bupilo kwa lubilo lwa mbande ye bata ku pamula mbuya. (Jobo 9:25, 26) Mulimu u lu fa m’ata a ku itiisa, sina ba ba li fahalimw’a mafufa a sa katali a mbande ye zengelela. (Isaya 40:31) Mbande ha inze i fufa, i tusiwanga ki likalulo za moya o futumala o ya mwahalimu. Nyunywani yeo i zwelangapili ku potoloha-potoloha mwa kalulo ya moya o futumala wo, ili o i konisa ku zwelapili ku lenda. Muta mbande i lenda fo ku swanela, i ya fa kalulo ye tatama ya moya ka bunolo mi i kona ku ina nako ye telele mwa mbyumbyulu i sa mbindani hahulu.

Mbande i “yahela siyaleto sa yona fo ku telele” ili fo ku sa konwi ku fitiwa, mi i sileleza bana ba yona kwa kozi. Jehova u ezize tukiso ya kuli mbande i ezange cwalo ka taho. Mi ka m’ata a ku bona e i filwe ki Mulimu, “meto a [mbande] a i bonela kwahule.” Buikoneli bwa mbande bwa ku bona lika kapili bu i konisa ku bona hande mbuya kamba lika ze ishwezi ha i fufa ku zwa kwahule. “Mo ku inzi litupu, ki mo ku inzi mbande,” ili ku talusa kuli i kona ku ca lifolofolo ze ishwezi. Nyunywani yeo i swalanga tufolofolo to tunyinyani ni ku iseza bana ba yona.

Jehova U Kalimela Jobo

Mulimu n’a kalimezi Jobo pili a si ka mu buza kale lipuzo ze ñwi ka za lifolofolo. Jobo n’a ngile cwañi kalimelo yeo? N’a ikokobelize ni ku itatela ku amuhela kalimelo ya n’a nz’a fiwa.—Jobo 40:1-14.

Lu ituta tuto ye tuna kwa litaba ze ñozwi ka za Jobo ze se lu nyakisisize ili ze tahile ka moya wa Mulimu. Tuto yeo ki ye li: Ha ku na mutu ya na ni mabaka a  utwahala a ku batisisa milatu ku Ya M’ata Ote. Lu lukela ku bulela ni ku eza lika ka nzila ye tabisa Ndat’a luna wa kwa lihalimu. Mi hape lu lukela ku iyakatwa hahulu ku twekisa libizo la Jehova le li kenile ni ku bubeka bubusi bwa hae.

Behemoti I Kanyisa Mulimu

Ha n’a kutezi ku bulela hape ka za lifolofolo, Mulimu a buza Jobo ka za Behemoti, ili folofolo ye zibwa hande ka libizo la kubu. (Jobo 40:15-24) Kubu ye hulile i kona ku eza limita ze 4 ku isa ku ze 5 mwa butelele mi i kona ku ba ni buima bo bu fita fa likilo ze 3600. ‘Ku tiya kwa Behemoti ku mwa teka ya yona.’ Bakeñisa kuli Behemoti ki ya mahutu a makuswani, mukata o mukima wa mba ya yona u i konisa ku hohoba mwa macwe a’ kwatas’a nuka. Kaniti luli mutu h’a koni ku itikanya kwa Behemoti ya mubili o mutuna, ya mulomo o mutuna ni mitahali ye m’ata.

Behemoti i ombokanga mwa nuka ku yo “fula bucwañi” bo butala. Mane i tokwa bucwañi bo buñata hahulu kuli i zwelepili ku pila! Ka zazi, i canga bucwañi bo bu bat’o eza likilo ze 90 ku isa 180. Ha se i kusi, Behemoti i butanga mwatas’a mataka a kuma kamba mwa muluti wa matoya. Haiba mezi a nuka mo i pila a bayula, kubu i kona ku tumukisa toho ya yona ni ku tapa ku liba ko ku zwelela mezi a munda. Hamulaho wa ku iponela mulomo-tuna wa Behemoti ni manaka a yona a’ komokisa, Jobo n’a si ke a kona ku ba ni bundume bwa ku i punya lumingo mwa ngo.

Leviatani I Lumbeka Mulimu

Jobo cwale a bulelelwa za Leviatani. (Jobo 41:1-34) Linzwi la Siheberu le li tolokilwe kuli Leviatani li talusa “folofolo ya makakalapa”—mwendi ili ku talusa kwena. Kana Jobo n’a ka nga Leviatani sina sibapaliso sa banana? Kutokwa ni hanyinyani! Hañata-ñata ba ba kile ba kopana ni yona folofolo yeo ba bulezi kuli ya sabisa. Kaniti mutu ha n’a ka swala Leviatani, ndwa ye ne ba ka lwana ki ye tuna hahulu ye eza kuli mane mutu y’o h’a sa tola a i kala hape!

Leviatani ha inze i tumusa toho ya yona mwa mezi ka nako ye li pazula lizazi, meto a yona a “swana sina mafube a lizazi ha li pazula.” Makakalapa a Leviatani a titiyani, mi mwa mukata wa yona ku na ni masapo a sa konwi ku punyiwa ki malumo a tobolo, mikwale, kamba malumo-lumo fela. Makakalapa a’ buhali a’ mwatas’a mba ya kwena a siya mutala o bonahala inge mo ku fitile “sipuputiso sa hala” mwa sileze se si kwa munanga. Ku halifa kwa yona ha i li mwa mezi ku shelaukisa lifulo le li swana sina la mulola wa ku tola. Mi bakeñisa kuli Leviatani ki ye tuna ni ye na ni lilwaniso—ili mulomo o sabisa ni muhata o’ m’ata—ha i sabi se si sholokota.

Jobo Wa Inyaza

Jobo n’a itumelezi kuli n’a ‘bulela litaba za n’a sa utwisisi, ze ne mu komokisize hahulu.’ (Jobo 42:1-3) N’a amuhezi kelezo ya n’a filwe ki Mulimu, n’a inyazize, mi a baka. Balikani ba hae ne ba nyazizwe, kono yena n’a filwe mbuyoti ye tuna.—Jobo 42:4-17.

Haike lu eze lika ka butali ka ku hupula z’a n’a ipumani ku zona Jobo! Ha lu koni ku alaba lipuzo kaufela za n’a buzizwe ki Mulimu. Kono lwa kona ku itebuha, mi lu swanela ku itebuha pupo ye makaza ye bubeka Jehova.

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Puli ya mwa naheñi

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Liñwalala

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Tau ya musali

[Siswaniso se si fa likepe 14]

Pizi ya mwa naheñi

[Siswaniso se si fa likepe 14]

Mpye i siyanga mai a yona, kono ha i a libalangi

[Siswaniso se si fa likepe 14]

Mai a mpye

[Siswaniso se si fa likepe 14, 15]

Kañoti

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Mankoli: © Joe McDonald/Visuals Unlimited

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Pizi ya kwa Arabia

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Mbande ye bizwa golden eagle

[Siswaniso se si fa likepe 16]

Behemoti i kulubelwa kuli ki kubu

[Siswaniso se si fa likepe 16]

Leviatani i kulubelwa kuli ki kwena ye m’ata