Ku Tula Matata a Puo mwa Panama

“PANAMA, mutano wa lifasi.” Manzwi ao na patalazwanga fa progilamu ye ne tumile fa wayalesi mwa naha yeo, ye mwa Central America, lilimo ze 500 kwamulaho k’o. Kacenu le manzwi ao a talusa mo ba ikutwela batu ba bañata ka za naha Panama.

Naha ya Panama i swana sina mutano o mwahal’a North America ni South America. Kono ku na ni mutano luli o fita fahalimw’a liabwa le li tumile hahulu la Panama Canal. Leo ki liabwa le li katilwe ka bukwala luli, le li pumahanya naha fahali, ku zwa buse bo, bwa liwate la Pacific, ku ya buse bo buñwi, bwa liwate la Atlantic. Kabakaleo lisepe ze zwa kwa libaka ze shutana-shutana za lifasi, li zwanga buse bo ni ku ya buse bo buñwi bwa Panama ka lihora li sikai fela, mi kambesi lona liabwa leo kambe lisepe li fezanga mazazi kamba lisunda li sikai mwa liwate kuli li yo punya kwa buse bo buñwi. Ki niti naha ya Panama i swana inge mutano wa butokwa o tamahanya libaka ze ñata za lifasi.

 Ki Mutano mi ku Pila Sikope-Kope sa Batu

Mwa Panama se ku pila sikope-kope sa batu ba ba zwa kwa libaka ze shutana-shutana ili ba mipilelo ye fitana-fitana. Bazwahule bao, ni bana ba naha tota, ba yambile naha ye nde yeo kaufela. Kono kana kwa konahala kuli sikope-kope seo sa mipilelo, lizo, bulapeli, ni lipuo ze shutana-shutana si swalisane ni kuli si utwane ka muhupulo ni mulelo u li muñwi ku likana ni niti ya butokwa ye mwa Linzwi la Mulimu?

Eni, kwa konahala. Manzwi a muapositola Paulusi kwa Baefese 2:17, 18 a bonisa kuli Bakreste ba kwa makalelo—Majuda ni Balicaba—ne ba konile ku swalisana kabakala sitabelo sa Kreste se si tamahanya batu. Kwa liñolo leo, muapositola Paulusi na ñozi kuli: “Kreste u til’o luta Litaba ze Nde za kozo kwa batu kaufela; ku mina balicaba ba ba ne ba li kwahule ni Mulimu, ni kwa Majuda cwalo ba ba ne ba li fakaufi ni yena. Ki ka yena Kreste kuli kaufel’a luna, Majuda ni Balicaba, lu kona ku sutelela ku Mulimu ka Moya u li muñwi.”—Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984.

Ka nzila ye swana Lipaki za Jehova kacenu ba kutaza ‘litaba ze nde za kozo’ mwa Panama, kwa likwata kamba batu ba ba zwa kwahule, bona Balicaba, kamba mane ba ba zwa kwa libaka tota ze kwahule. Ba ba “sutelela” ku Jehova ba mwa swalisano ye nde. Kabakaleo mwa Panama ku tomilwe liputeho za lipuo ze silezi—si-Spanish, si-Cantonese, puo ya liswanisezo za ka mazoho, Sikuwa, ni lipuo ze peli za mwa naha yeo, za Sikuna ni Singobere (si-Guaymí). Kwa tiisa luli ku utwa mo ba swalisanezi batu ba lipuo zeo mwa bulapeli bwa Jehova.

Ku Tula Butata bwa Puo mwa Comarca

Kwa lipuo ze 8 ze mwa Panama, Singobe kona puo ye na ni batu ba bañata ka ku fitisisa. Batu ba puo yeo ba likana 170,000 mi buñata bwa bona ba pila mwa sibaka-tuna se si sa zo beiwa libizo la comarca kamba sibaka mo ku sa ikahelwi fela. Kalulo ye tuna ya sibaka seo ki ya  malundu-lundu mo ku fiteha hande ka mahutu, ni makamba a buheha kwa munanga wa liwate. Batu ba bañata ba yahile kwa minanga ya linuka ni mawate kakuli ku itusiswa hahulu linzila za fa mezi. Ba bañata mwa comarca ba pilela fa ku lima kofi kwa malundu, ku yamba, kamba njimo. Buñata bwa bona ki ba likeleke za Krestendomu. Mi ku na ni ba ba lapela kwa keleke ya mwa sibaka seo ye bizwa Mama Tata. Ba bañwi bona ha ba kula kamba ha ba katazwa ki madimona ba yanga ku sukias (muprisita wa mabibo) kuli a ba folise. Ba bañata niha ba ziba si-Spanish, puo ye ba utwisisa hande ki Singobere.

Ba Fuluha Kuli Ba Yo Tusa Batu

Lipaki za Jehova ba ziba kuli ku butokwa ku luta batu niti, isi ka ku ba tusa fela ku i utwisisa mwa munahano, kono kuli i ba fite kwa lipilu. Kakuli niti ha i fitile kwa lipilu i susueza batu ku eza licinceho ze tokwahala mwa bupilo bwa bona ku likana ni likuka za Bibele. Kabakaleo mapaina ba ba ipitezi ba ba lumilwe kwa likalulo ze 8 za sibaka sa comarca ba itutile Singobere ka tuso ya Lipaki ba kwateñi ba ba ziba puo yeo.

Liputeho ze 14 ze se tomilwe mwa sibaka seo li bonisa kuli kwa kona ku ba ni kulo ye tuna. Ka mutala, lilimonyana kwamulaho, bo Dimas ni Gisela, mapaina ba ba ipitezi ba ba li mutu ni musal’a hae, ne ba lumilwe kwa puteho ye nyinyani ya bahasanyi ba ba bato likana 40 kwa munanga wa kwa Tobobe. Ne ba tokwa ku itiisa kuli ba twaele misipili ya mwa mukolo ye ne ba tamanga ni fa ni fa kuli ba yo kutaza kwa batu ba ba kwa mukulela wa liwate la Atlantic. Bo Dimas ni Gisela ne ba fitile fa ku lemuha kuli liwate niha li bonahala ku ombala, l’a kona ku bifa maswe-maswe mwa nako ye nyinyani fela. Hañata ne ba opanga mazoho ni mikokoto ha se ba potezi minzi ye fitana-fitana ka mukolo. Hape ne ba na ni likulutendano le liñwi la ku ituta puo ya mwa sibaka seo. Kono kabakala buitomboli ni tundamo ya bona, ka silimo sa 2001, ne ku fumanehile batu ba 552 kwa Kupuzo ya lifu la Kreste.

Kwa buse bwa siko sa kwa Tobobe ku fumaneha munzi wa Punta Escondida. Ne ku na ni nako yeo sikwatanyana sa bahasanyi ne si yanga kwa siko seo ka mikolo, haiba lizazi li pazuzi hande, ku yo kopanela mwa Tobobe, mi lipiho ne li bonisa kuli ne ku kona ku tomiwa puteho ye nca mwa sibaka seo. Kabakaleo bo Dimas ni Gisela ne ba kupilwe ku tutela kwa Punta Escondida. Lilimo ze peli li si ka kwana kale, sikwata se ne si tomilwe mwa Punta Escondida sa pangiwa puteho ye na ni bahasanyi ba 28, mi ka ku ya ka avareji, sunda ni sunda ne ku fumanehanga batu ba 114 kwa ngambolo ya nyangela. Ka 2004 puteho ye nca yeo ne i wabezwi kakuli kwa Kupuzo ya lifu la Kreste ne ku fumanehile batu ba 458.

Ku Tula Butata bwa ku sa Ziba ku Bala

Batu ba bañata ba lipilu ze sepahala ba konile ku itama silikani se si tiile ni Jehova kabakala ku ziba ku bala. Ki mo ne ku bezi ku Fermina, musali ya na pila kwa sibaka sa malundu sa comarca. Balumiwa ba Lipaki za Jehova ba ne ba kutaleza mwa sibaka sa kwahule kwa na pila,  ne ba lemuhile kuli Fermina na teeleza ka tokomelo kwa lushango lwa Mubuso. Ha ne ba mu kupile ku ituta ni yena Bibele na alabile kuli na tabela ku ziba litaba ze ñata. Kono ne ku na ni butata. Na ziba si-Spanish ni Singobere, kono na sa koni ku bala kamba ku ñola ye ñwi ya lipuo zeo. Yo muñwi wa balumiwa a itakaleza ku mu luta ka ku itusisa broshuwa ya Mu Itute ku Bala ni ku Ñola. *

Fermina ne li muituti yo munde, na itukisezanga hande ze ka itutiwa, na ezanga misebezi ya filwe ku eza a nosi, mi na lika ka t’ata ku ituta sipeleta. Mwahal’a silimo si li siñwi na s’a kona ku ituta mwa broshuwa ya Mwa Kona ku Ba Mulikan’a Mulimu!* Ha ne ku lukisizwe mikopano, Fermina ni yena a kala ku kopananga. Kono kabakala ku sheba kwa lubasi lwa habo yena, na sa koni ku fumananga pene ya ku isisa kwa mikopano ni bana ba hae. Yo muñwi wa mapaina, a lemuha butata bo, mi a akaleza kuli Fermina a kale pisinisi ya ku lukanga ni ku lekisa liapalo za sizo za basali ba Singobe. Fermina a eza cwalo, mi nihaike kuli ne ku na ni lika ze ñwi za na tokwa, a ikatulela ku itusisa mali a na fumana kwa tanansipoti ya ku ya kwa mikopano ya Sikreste. Fermina ni lubasi lwa hae ba tutezi ku sili cwale, mi u sweli ku eza zwelopili kwa moya. Ba tabile kuli se ba kona ku bala ni ku ñola, kono se ba tabezi ni ku fita kikuli ba fitile fa ku ziba Jehova.

Ku Tula Butata bwa ku Kutaza ku Bosusu

Mwa Panama, haiba mwa lubasi ku na ni susu, ba lubasi lo kipeto ba ka ikutwa maswabi. Fokuñwi bosusu bao ha ba fiwangi kolo ya ku ituta ni hanyinyani. Bosusu ba bañata ba ikutwa buinosi ni ku silokwa, kakuli batu ba fumana t’ata ku ambola ni bona.

Kacwalo kiha se ku lemuhiwa kuli ku tokwahala ku fumana nzila ya ku kutaza ka yona ku bosusu. Ka susuezo ya muokameli wa maeto, sikwata se si tukufalezwi sa mapaina ni ba bañwi, sa ikatulela ku ituta puo ya liswanisezo za ka mazoho ya mwa Panama. Ne ku zwile ze nde mwa ku eza cwalo.

Ha ku to fitwanga kwa mafelelezo a silimo sa 2001 ne se ku tomilwe sikwata sa ba puo ya liswanisezo za ka mazoho mwa tolopo ya Panama City. Kwa mikopano ne ku fumanehanga batu ba ba bato likana 20. Mizwale ni likaizeli ha ne ba nze ba twaela puo yeo, ne ba konile ku kutaza ku bosusu ba bañata ba ne ba “utwile” niti ya Bibele lwa pili mwa puo ya bona. Lipaki ba bañata ba ba na ni bana ba ba sa koni ku utwa ni bona ba kala ku yanga kwa mikopano yeo mi ba lemuha kuli bana ba bona ne ba utwisisa ka bunolo lituto za Bibele mi ne ba kalile ku tukufalelwa niti. Bashemi ba bañata ne ba itutile puo ya liswanisezo za ka mazoho ilikuli ba kone ku ambolanga hande ni bana ba bona. Bashemi ne se ba kona ku tusa bana ba bona kwa moya mi  kwa fumaneha kuli mabasi a bona a sweli a tiya. Mutala wa bo Elsa ni mwan’a bona wa musizana Iraida, u paka hande taba yeo.

Paki yo muñwi wa mwa sikwata sa ba puo ya liswanisezo za ka mazoho na utwile ka za Iraida, mi a yo mu potela, ni ku mu siyela broshuwa ya Ikole Bupilo fa Lifasi-mubu Ku Ya Ku Ile! * Iraida na tabezi hahulu za na kona ku ituta ka ku buha maswaniso a lifasi le linca. Tuto ya Bibele ya kalisa mwa broshuwa yeo. Broshuwa yeo ha se i felile, ba kena mwa broshuwa ya Ki Sifi Seo Mulimu A Tokwa ku Luna?* Mi ka nako yeo, Iraida a kalisa ku kupa bomahe kuli ba mu tuse ku itukisezanga ni ku mu tolongoshezanga litaba.

Kono bo Elsa ne si Lipaki, kacwalo ne ba sa zibi niti ya Bibele, hape ne ba sa zibi puo ya liswanisezo za ka mazoho. Ne ba kile ba talusezwa kuli ba si ke ba ituta puo ya liswanisezo za ka mazoho kakuli kuti mwan’a bona ki yena ya na swanela ku ituta ku bulela. Kabakaleo Iraida ni bomahe ne ba sa ambolisani hahulu. Bomahe Iraida ba tomoha pilu ku utwa kupo yeo ya mwan’a bona mi kiha se ba kupa Paki yo muñwi mwa puteho kuli a itutange ni yena. Ne ba ize: “Ne ni fitisize kupo yeo kabakala mwanake, kakuli na li ku ba ni mu bone inge a tabela sika cwalo.” Bo Elsa ba kala ku fumanehanga kwa tuto ya mwan’a bona mi ba ituta puo ya liswanisezo za ka mazoho. Bo Elsa ha ne ba kalile ku isa pilu ku mwan’a bona, ba kala ku ambolisananga hande fa lapa. Iraida a kala ku keta hande balikani ba hae mi a eza siango ni ba mwa puteho. Ka nako ye Iraida ni bomahe ki bakopani ba kamita. Bo Elsa kihona ba sa zo kolobezwa mi Iraida ni yena u eza zwelopili ye nde. Bo Elsa ba bulela kuli ba li ku ba ba zibe mwan’a bona sina mo ba mu zibela cwale mi se ba kona ku ikambolela litaba za butokwa mwa sibeli sa bona.

Sikwata seo sa ba puo ya liswanisezo za ka mazoho, se ne si bile puteho ka April 2003, ka nako ye se si na ni bahasanyi ba Mubuso ba 50, mi kwa mikopano ku fumanehanga ba bañata ku fitelela fo. Ba bañwi ku bona ba 50 bao, ki bosusu. Kwand’a sikwata seo se si mwa tolopo ye tuna ya Panama City, ku na ni likwata ze ñwi za puo ya liswanisezo za ka mazoho ze sweli ku tomiwa mwa litolopo ze talu li sili. Nihaike musebezi u sa li o mutuna mwa kalulo ya simu ye ya bosusu, niti kikuli ku ngilwe muhato o mutuna wa ku tusa bosusu ku sutelela ku Mubupi ya lilato, yena Jehova Mulimu.

Mi yeo kona taba ye sweli ku ezahala mwa Panama. Nihaike ku na ni lizo, lipuo, ni mipilelo ye fitana-fitana, ba bañata ba swalisani mwa bulapeli bwa Mulimu a nosi wa niti. Niti ya Linzwi la Jehova i konile ku felisa butata bo bu tiswa ki lipuo ze fitana-fitana mwa naha ye, ye bulelwa ki ba bañata kuli ki “mutano wa lifasi.”—Maefese 4:4.

[Litaluso za kwatasi]

[Limapa ze fa likepe 8]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

LIWATE LA CARIBBEAN

PANAMA

Tobobe

LIWATE LA PACIFIC

Liabwa le li bizwa Panama Canal

[Siswaniso se si fa likepe 8]

Basali ba mushobo wa Makuna ba sweli masila a ku apala

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Mulumiwa u kutaza ku musali wa Mungobe

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Lipaki ba kwa Ngobe ba kena mwa mukolo ha ba ya kwa mukopano wa lizazi li li liñwi

[Maswaniso a fa likepe 11]

Niti ya Bibele i swalisanisa batu ba lizo ni lipuo ze fitana-fitana mwa Panama

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Tuto ya “Tora ya ku Libelela” mwa puo ya liswanisezo za ka mazoho

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Bo Elsa ni mwan’a bona, Iraida, ba ikambolela hande

[Manzwi a bañi ba maswaniso fa likepe 8]

Sisepe ni basali ba Makuna: © William Floyd Holdman/Index Stock Imagery; munzi: © Timothy O’Keefe/Index Stock Imagery