Ze Ezahezi mwa Bupilo

Ku Ituta Libaka Mulimu Ha Tuhelela Manyando Ne ku Cincize Bupilo bwa Ka

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO HARRY PELOYAN

Ki kabakalañi Mulimu ha tuhelela manyando? Puzo ye i ni katalize ku zwa kwa bwanana bwa ka. Bashemi ba ka ne li ba miswalo, ne ba sepahala, mi ne ba ziba ku uta hande lubasi. Kono bondate nesi balapeli, mi boma ne ba lapelanga fela ka siwela. Kabakaleo ne ba sa koni ku ni alaba yona puzo yeo.

MANE PUZO yeo ne i ni katalize hahulu ni ku fita ka nako ya Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ni hamulaho wa yona, ha ne ni li lisole la mpi ya United States ka lilimo ze talu. Ndwa ha se i fela, na lumiwa kuli ni ye ni sisepe se ne si isa lituso kwa China. Ne ni zo ina kwa China ibata iba silimo mi ka nako yeo na iponela batu ba bañata ha ba sukuluka.

Machaina ki batu ba miswalo, ni ba ba na ni zibo. Kono buñata bwa bona ne ba nyanda hahulu bakeñisa bunjebwe ni mifilifili ze ne labuzwi ki Ndwa ya Lifasi ya Bubeli. Sihulu se ne si utwisa hahulu butuku ki ku bona banana ba ba buheha, ili bao buñata bwa bona ne ba lapile ni ku apala manjabila, ha ba lu kupa lico ha ne lu fwekanga fa likamba.

Ni Palelwa ku Utwisisa Libaka Batu Ha Ne Ba Nyanda

Ne ni pepilwe ka 1925 mi ne ni huliselizwe mwa California, kwa U.S.A. Kwanu haesu ne ni si ka bona batu ba ba nyanda cwalo inge be ne ni nzo bona kwa China. Kacwalo nako kaufela ne ni nze ni ipuzanga kuli, ‘Haiba Mubupi ya m’ata ote u teñi, ki kabakalañi ha kona ku tuhelela manyando a cwalo ku sukulukisa batu ba bañata, sihulu banana ba ba si na mulatu?’

 Hape ne ni ipuzanga kuli haiba Mulimu u teñi luli, u kona ku tuhelela cwañi sinyeho ye cwalo, ku bulaiwa kwa batu ba bañata-ñata, mafu, ni manyando a sukulukisize batu ka nako kaufela ye ba pilile fa lifasi—sihulu ka nako ya Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, muta batu ba ba fitelela limilioni ze 50 ne ba shwile. Ku zwa fo, mwahal’a yona ndwa yani kaufela, ku taha cwañi kuli batu ba bulapeli bo bu swana, ka ku susuezwa ki ba bahulu ba bona, ba bulayane kabakala kuli ne ba simuluha mwa linaha ze shutana?

Sihoho

Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ha ne i tumbukile ka 1939 ni ku bulaiwa kwa batu ba bañata lifasi kamukana, na nga kuli Mulimu ha yo. Kono ka nako ye ñwi ha ne lu ituta tuto ya sayansi kwa sikolo sa sekondari, muituti kaufela na tokwiwa kuli a pange nto ye ñwi ya za sayansi. Mi kabakala kuli ne ni tabela hahulu tuto ya lihalimu, na kala ku panga sihoho se situna se si na ni siiponi sa butelele bo bu eza lisentimita ze 20 mwa maneku kaufela.

Kuli ni pange sona sihoho se, na leka ngilasi ya mukita o no fitelela lisentimita ze 2.5 mi ne i atumuluhile ka lisentimita ze 20. Mi na puma yona ngilasi yeo ku i eza sibupeho sa mwaalo. Cwale kihona ni kala musebezi o mabote wa ku bela siiponi seo ka mazoho kuli si netamane mwahali. Musebezi wo wa ni cela nako kaufela ye ne ni sa yangi kwa sikolo ka likweli ze silezi. Ha se ni felize ku bela siiponi seo, na si beya kwa mulomo wa mupaipi o mutelele wa sipi mi kwa sihoho seo na beya kwateñi tuponi twa ku bonela to tu shutana kwa m’ata.

Busihu ha ne ku ngwelukile, kweli inge i ile kwa lififi, na nga sihoho sa ka se si felile ni ku si zwiseza kwande lwa pili mi na si shalimisa kwa linaleli ni kwa lipulaneti za solar system. Na komokiswa ki buñata bwa linaleli, lipulaneti, ni likweli ni mo ne li bakanyelizwe hande lika kaufela ze ne ni boni. Mi cwale ha ne ni itutile kuli mane ze ne ni nahana kuli ki “linaleli” ne li milalambinda ye ne swana ni mulalambinda wa luna wa Milky Way, ni kuli mulalambinda o muñwi ni o muñwi ne u na ni linaleli ze eza bilioni, na fita fa ku komoka hahulu ni ku fita.

Mi na nahana kuli, ‘kaniti, lika ze kaufela ha li koni ku ba ze itahezi fela. Ha ku na lika ze bakanyizwe hande cwalo ze kona ku ezahala fela ka ku sa lela. Lihalimu li bakanyizwe hande kuli mane li bonahala kuli ne li pangilwe ki caziba. Ni ona luli kuli ha ku swaneli ku ba ni Mulimu?’ Ze ne ni boni ka sihoho seo ne li cincize mubonelo wa ka o ne ni kumalezi hahulu ku ona sapili wa ku nahana kuli Mulimu ha yo.

Kono cwale na ipuza kuli: ‘Haiba kaniti luli ku na ni Mulimu ya m’ata ni ya butali hahulu ya kona ku bupa lihalimu le li makaza cwana,  kana na si ke a lukisa miinelo ye tomohisa pilu ye fa lifasi fa? Ki kabakalañi ha n’a tuhelezi manyando a matuna cwana kuli a kalise?’ Ha ne ni buzanga balapeli zona lipuzo zeo, ne ba sa ni alabangi hande ka ku kolwisa.

Ha ni feza sikolo sa sekondari ni ku kwaza koleji ya lilimo li sikai, na yo kena busole kwa mpi ya United States. Kono baluti ba bulapeli ba ne ba li masole ni bona ne ba sa koni ku alaba lipuzo za ka ze ni bulezi kwa makalelo. Hañata, ba ne ba li balapeli ne ba bulelanga cwana inge kuli, “Linzila za Mulena Mulimu li t’ata ku li utwisisa.”

Ni Zwelapili ku Bata Kalabo

Ha se ni zwile kwa China, na zwelapili ku katazwa ki lipuzo za ka ka za libaka Mulimu ha tuhelela manyando. Ne ni hupulanga zona lipuzo zeo kamita, sihulu ha ne ni bonanga mabita a masole fa lioli ze ñata fo ne lu fwekanga ha ne lu kutelanga kwahae ka ku sila liwate la Pacific. Ibata iba kuli kaufela ba ne ba pumbekilwe mwa mabita ao ne li mitangana ba ne ba si ka kololokwa hande bupilo bwa bona.

Ha ni fita haesu kwa United States ni ha se ni lukuluzwi mwa busole, na kena sikolo fa Harvard University mwa Cambridge, kwa Massachusetts ka silimo si li siñwi. Na kwaza hamulaho wa silimo mi na fiwa liñolo la tuto ye pahami (yona degree), kono ne ni si ka ya kwahae kwa California. Na ikatulela ku ina ka nakonyana kwa Likamba la kwa Upa wa United States kuli ni kone ku fumana likalabo kwa lipuzo za ka. Ne ni nahana za ku ya kwa New York City, ko ne ku na ni likeleke ze ñata, ilikuli ni yo fumaneha kwa lisebelezo za likeleke li sikai kuli ni yo ikutwela ze li luta.

Kwa New York, boma ba bahulu, bo Isabel Kapigian, ba ni biza kuli ni yo ina ni bona. Bona ni bana ba bona ba basizana ba babeli, bo Rose ni Ruth, ne li Lipaki za Jehova. Ka ku nahana kuli ha ni na ku tabela bulapeli bwa bona, na kala ku yanga kwa lisebelezo za likeleke ze ñwi, ku yo ikambota ni batu ni ku bala libuka za bona. Hañata ne ni ba buzanga ka za libaka Mulimu ha tuhelela manyando, kono eshee ni bona hape ne ba sa zibi kalabo kwa puzo yeo. Kacwalo na fita fa ku atula kuli ni ona mwendi Mulimu ha yo.

 Ni Fumana Likalabo

Cwale na kupa boma ba bahulu ni bana ba bona ba basizana kuli ni bale ku ze ñwi za libuka za bona ilikuli ni zibe ze ba lumela Lipaki za Jehova. Ha ne ni balile libuka za bona, kapili-pili na lemuha kuli Lipaki ne ba shutana ni likeleke ze ñwi. Likalabo za mwa libuka zeo ne li zwa mwa Bibele mi ne li utwahala. Ka nako ye kuswani fela, lipuzo za ka ka za libaka Mulimu ha tuhelela manyando za alabiwa.

Kwand’a ku alabiwa fela kwa lipuzo za ka, hape na lemuha kuli Lipaki za Jehova ne ba pila ka ku lumelelana ni tumelo ya bona. Ka mutala, ne ni buzize boma ba bahulu ka za ze ne ba ezize mitangana ba Lipaki za Jehova mwa Germany ka nako ya Ndwa ya Lifasi ya Bubeli. Kana ne ba keni busole, ku loka kuli “Hitler u yoye!,” ni ku caela ndembela ya Nazi silutu? Kalabo ya bona ne li ya kuli ne ba si ka eza zeo kaufela. Mi bakeñisa ku sa ikenya mwa litaba za naha, ne ba beilwe mwa minganda ya tukufazo ili ko buñata bwa bona ne ba bulailwe. Ne ba talusize kuli Lipaki za Jehova kaufela ka nako ya ndwa ne ba ngile muhato o swana: ona wa ku sa ikenya mwa litaba za naha. Nihaiba mwa linaha za puso ya sicaba, mitangana ba Lipaki za Jehova ne ba beilwe mwa tolongo bakeñisa ku sa ikenya kwa bona mwa litaba za naha.

Boma ba bahulu ba ni kupa kuli ni bale Joani 13:35, ye bala kuli: “Se ba ka ziba batu kaufela kuli mu balutiwa ba ka ka sona, ki ha mu latana.” Bakreste ba niti ba swanela ku ba ni sona sizibelo seo sa lilato ko ba pila kaufela. Ni kamuta ha ba na ku yemela likwata ze itwanisa, ku bulaya ba bañwi bakeñisa kuli ba simuluha mwa naha i sili! Ba ni buza kuli: “Kana u nahana kuli Jesu ni balutiwa ba hae ne ba ka itwanisa mwa Lindwa za Maroma, ni ku bulayana?”

Hape ba ni kupa kuli ni bale 1 Joani 3:10-12, ye li: “Bana ba Mulimu ni bana ba Diabulosi ba bonahala ka se: Mutu ni mutu ya sa ezi se si lukile hasi wa Mulimu, nihaiba ya sa lati mwanahabo. . . . Lu latane. Lu si ke lwa ba sina Kaine, ye ne li ya maswe, mi u bulaile munyan’a hae.”

Bibele i namile. Bakreste ba niti ba swanela ku latana, ku si na taba ni naha mo ba pila. Kacwalo ha ba na ku fumanwa inge ba bulaya mizwale ba bona ba kwa moya kamba nihaiba ku bulaya mutu u sili fela. Kona libaka Jesu ha na bulela ka za balateleli ba hae, na ize: “Hasi ba lifasi, sina na ha ni si wa lifasi.”—Joani 17:16.

Ni Ituta Libaka Manyando ha Tuhelezwi

Hañi-hañi na ituta kuli Bibele i lu taluseza libaka Mulimu ha tuhelela manyando. Bibele i talusa kuli Mulimu ha na bupile bashemi ba luna ba pili, na ba bupile ku ba ba ba petehile mi a ba beya mwa simu ye li paradaisi. (Genese 1:26; 2:15) Mi na ba file mpo ye nde hahulu—ona m’ata a ku iketela. Kono ne ba na ni ku itusisa ona m’ata ao ka nzila ye bonisa kuli ba ka ikalabela. Ha ne ba ka utwa Mulimu ni ku mamela milao ya hae, ne ba ka zwelapili ku pila mwa paradaisi ba li ba ba petehile. Ne ba ka yandulula miseto ya paradaisi yeo ku fitela i tala lifasi kaufela. Hape ni bana ba bona ne ba ka ba ba ba petehile, ilikuli hasamulaho wa nako, lifasi le ne li kabe li yahilwe ki batu ba ba petehile, ni ba ba tabile.—Genese 1:28.

Kono bo Adama ni Eva ha ne ba ka lika ku keta ku ipangula ku Mulimu, fohe Mulimu na si ke a ba tuhelela ku zwelapili ku ba ba ba petehile. (Genese 2:16, 17) Bumai bo butuna kwa batu kikuli, bashemi ba luna ba pili ba itusisa maswe m’ata a bona a ku iketela mi ba keta ku ipangula ku Mulimu. Ne ba kukuelizwe ki sibupiwa sa kwa moya se ne si ipanguzi se ne si til’o zibahala sina Satani Diabulosi. Satani na bata ku ipangula ku Mulimu mi na lakaza ku  lapelwa ko ku swanela fela ku fiwa ku Mulimu a nosi.—Genese 3:1-19; Sinulo 4:11.

Ka ku eza cwalo, Satani a fita fa ku ba yena “mulimu wa lifasi le.” (2 Makorinte 4:4) Bibele i li: “lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe.” (1 Joani 5:19) Jesu na bizize Satani kuli ki “mulena wa lifasi le.” (Joani 14:30) Ku sa ipeya ku utwa kwa Satani ni kwa bashemi ba luna ba pili ku tisize ku sa petahala, mifilifili, lifu, maswabi, ni manyando kwa batu kaufela.—Maroma 5:12.

‘Mutu Ha Koni ku Izamaisa’

Kuli a bonise se si ka tela batu bakeñisa ku tula milao ya Mubupi, Mulimu u tuhelezi ze tiswa ki ku tula milao ya hae ku zwelapili ka lilimo-limo. Nako ye fitile ye i konile ku tusa batu kaufela kuli ba kone ku lemuha buniti bwa se i bulela Bibele, ha i li: “Nzila ya mutu ha i yo mwa mata a hae; mi mutu nih’a zamaya, h’a koni ku izamaisa ili yena. Wena [Muñ’a] Bupilo u ni utwise butuku.”—Jeremia 10:23, 24.

Kacenu le hamulaho wa lilimo-limo ze fitile ze kaufela, se lu kona ku lemuha kuli ku ipusa ka ku ipangula ku Mulimu ku konile ku tisa kozi. Kacwalo Mulimu u lelile ku felisa muinelo wo o pongani wa ku ipangula ku yena ni kwa milao ya Hae.

Nako ya Kwapili Ye Makaza

Bupolofita bwa Bibele bu bonisa kuli ona cwale cwale fa, Mulimu u ka felisa muinelo wa linto wo o situhu: “Ku sa na ni nakonyana ye nyinyani, mi ya maswe h’a sa na ku ba teñi . . . Kono ba ba ishuwa ba ka luwa naha, ba ka ikola kozo ye tuna.”—Samu 37:10, 11.

Bupolofita bwa kwa Daniele 2:44 bu li: “Mwa mazazi a malena ao [mifuta kaufela ya mibuso ye li teñi kacenu], Mulimu wa mwa lihalimu u ka tahisa mubuso o si na ku sinyeha ku ya ku ile; mi bulena bwa ona ha bu na ku shimbulukela kwa sicaba si sili. Mubuso wo, u ka ketula ni ku feza mibuso kaufela; kono ona u ka ba teñi kamita ni ku ya ku ile.” Puso ya batu ha i sa na ku lumelelwa ni kamuta. Lifasi kaufela li ka busiwa ki Mubuso wa Mulimu. Mwatas’a Mubuso wo, lifasi kaufela li ka ezwa paradaisi mi batu ba ka fita fa ku petahala kuli ba kone ku pila ku ya ku ile ka tabo. Bibele i sepisa kuli “[Mulimu] u ka takula miyoko kaufela kwa meto a bona; mi lifu ha li sa na ku ba teñi; nihaiba ku tahelwa ki maswabi ni ku lila, ni ku utwa butuku.” (Sinulo 21:4) Yeo ki nako ye nde luli ya kwapili ya lu sepisa Mulimu!

Bupilo Bo Bu Fapahana

Ku fumana likalabo kwa lipuzo za ka kwa cinca bupilo bwa ka. Ku zwa fela ona fo, na bata ku sebeleza Mulimu ni ku tusa ba bañwi kuli ba zibe libaka Mulimu ha tuhelela manyando. Na utwisisa buniti luli bwa 1 Joani 2:17 ye li: “Lifasi [muinelo wo wa linto o busiwa ki Satani] la fela, ni takazo ya lona; kono ya eza tato ya Mulimu u ina ku ya ku ile.” Na lakaza hahulu bupilo bo bu sa feli mwa lifasi le linca la Mulimu. Na ikatulela ku ina kwa New York mi na kala ku swalisana ni puteho ya Lipaki za Jehova ya kwateñi, mi na ba ni ze boñwi ze ñata ze nde ka ku tusa ba bañwi kuli ni bona ba zibe ze ne ni itutile.

Ka 1949, na kopana ni Rose Marie Lewis. Yena, bomahe bo Sadie, ni likaizeli za hae ba silezi kaufela bona ne li Lipaki za Jehova. Rose na sebeleza Jehova ka nako kaufela mwa musebezi wa ku kutaza. Ne li wa mikwa ye minde, mi kapili na fita fa ku mu tabela. Ne lu nyalani ka June 1950 mi lwa ina mwa New York. Ne lu tabile mwa musebezi o ne lu eza mi ne lu nyakalaliswa ki sepo ya ku pila ku ya ku ile mwa lifasi le linca la Mulimu.

Ka 1957, Rose Marie ni na lwa memiwa ku yo sebeza ka nako kaufela kwa ofisi ye tuna ya tamaiso ya Lipaki za Jehova ye kwa Brooklyn, mwa New York. Ha ku to fitwanga ka June 2004 ne se lu nyalani ka lilimo ze 54 za  tabo, ze 47 ku zona zeo inge lu li fa ofisi ye tuna kwa Brooklyn. Zeo ne li lilimo ze nde za ku sebeleza Jehova ni za ku sebelisana hamoho ni balumeli ka luna ba bañata.

Linyando la Ka Le Lituna

Ka bumai, kwa makalelo a December 2004, Rose Marie a fumanwa ni silonda sa kansa kwa liswafu la hae le liñwi. Baalafi ba lumelelana kuli silonda seo ne si swanela u zusiwa bakeñisa kuli ne si hula ka bubebe. Rose a pazulwa kwa mafelelezo a December, mi ibata iba sunda ku zwa fo, mualafi ya na mu pazuzi a taha mwa muzuzu wa kwa sipatela mwa na lobala Rose fo inge ni liteñi mi a bulela kuli: “Bo Rose Marie, ha mu ye kwandu! Mu folile!”

Kono mazazi a sikai fela ku zwa fo lu kutela ku zwa kwa sipatela, Rose Marie a kala ku utwa hahulu butuku fa mba ni mwa mubili kaufela. Butuku bo bwa zwelapili, kacwalo a kutisezwa kwa sipatela kuli a yo tatubiwa hape. Mi kwa yo fumwana kuli lilama za hae li sikai za butokwa ne li zweta biñomoto bya mali bye ne bi palelwisa zona lilama zeo ku fumana moya wa oxygen. Madokota ba lika ka t’ata mo ne konela kaufela kuli ba felise butata bo kono ba tulwa. Hamulaho fela wa lisunda li sikai, la 30 January 2005, na lengwa ki linyando le lituna ka ku fitisisa mwa bupilo bwa ka kaufela. Mulatiwa wa ka Rose Marie a timela.

Ka nako yeo, ne ni na ni lilimo ze bata iba ze 80 mi mwa bupilo bwa ka kaufela ne ni iponezi manyando a batu, kono linyando le ne li lona le lituna ka ku fitisisa. Sina fela mo i bulelela Bibele, Rose Marie ni na, ne lu li “nama i li ñwi.” (Genese 2:24) Ne ni bona ba bañwi ha ba nyanda mi ni na ka sibili ne ni nyandile muta balikani ni banabahesu ne ba shwanga. Kono lifu la musal’a ka ne li ni utwisize hahulu butuku bo butuna bo bu si ke bwa fela kapili. Cwale se ni utwisisa hande malilalila ao lifu la balatiwa li tiselize batu ka nako ye telele.

Nihakulicwalo, ku utwisisa se si tisize manyando ni mwa ka felisezwa ku konile ku ni tusa kuli ni si ke na komiwa ki masitapilu. Samu 34:18 i li: “[Muñ’a] Bupilo u fakaufi ni ba ba na ni pilu ye lobehile, mi u pilisa ba ba ikutwa ku swaba mwa moya wa bona.” Se si kona ku lu tiisa kuli lu tiyele manyando ki ku ziba kuli Bibele i luta kuli ku ka ba ni zuho, kuli ba ba mwa mabita ba ka pila hape mi ba ka ba ni kolo ya ku pila ku ya ku ile mwa lifasi le linca la Mulimu. Likezo 24:15 i li: “Ku zuha kwa bafu ku ka ba teñi, kwa ba ba lukile ni ba ba si ka luka.” Rose Marie na lata hahulu Mulimu. Mi ni na ni sepo ya kuli ni Mulimu na mu lata ni kuli u ka mu hupula, mi u ka mu zusa ka nako ya tomile, mi ni sepa kuli ikaba cwanoñu fa.—Luka 20:38; Joani 11:25.

Nihaike kuli lifu la mulatiwa li tisanga maswabi a matuna, tabo ye ka ba teñi ka ku amuhela mulatiwa ya zusizwe ikaba ye tuna hahulu ni ku fita. (Mareka 5:42) Linzwi la Mulimu li sepisa kuli: “Ba ba shwile ba hao ba pile hape! . . . Lifasi li ka zusa ba ba shwile.” (Isaya 26:19) Buñata bwa “ba ba lukile” ba ba pundilwe kwa Likezo 24:15 ku bonahala kuli ba ka zusiwa pili. Yeo ikaba nako ye makaza hakalo! Mi ku ba ba ka zusiwa ku ka ba ni Rose Marie. Kaniti luli balatiwa ba hae ba ka mu amuhela ka mazoho a mabeli! Ku ka katelisa hakalo ka nako yeo ku pila mwa lifasi le li si na manyando!

[Maswaniso a fa likepe 9]

Ne ni iponezi batu ha ba nyanda ha ne ni li kwa China

[Maswaniso a fa likepe 10]

Ni sebelelize fa ofisi ye tuna ya tamaiso ya Lipaki za Jehova kwa Brooklyn ku zwa ka 1957

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Ne ni nyezi Rose Marie ka 1950

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Ka 2000, fa mukiti wa bu-50 wa ku hupula sinawenga sa luna