Kulo mwa Naha Uganda Hal’a Batu ba Mifuta-Futa

UGANDA, ki naha ye buheha luli ye mwahal’a musindi wa kwa East Africa o bizwa Great Rift Valley mi kalulo ye ñwi ya naha Uganda i mwa buse bo bwa equator mi ye ñwi yona i mwa buse bwani. Libaka za mwateñi za shutana-shutana, mi ku na ni limela ze kateleha, ku beya cwalo ni lifolofolo za mifuta-futa. Bakeñisa kuli naha ye i patami fo ku lumbile hahulu mwa Africa, ha i bati hahulu kamba ku cisa hahulu, mi i na ni sibaka se situna sa malundu a buheha.

Uganda ki naha ye nyinyani mi ya komokisa kakuli libaka ze ñwi za yona za bata mi ze ñwi zona za cisa; ki li sikai linaha ze cwalo. I kalela kwa malundu a matelele-telele a Ruwenzori, a kwa wiko, a kwahezwi ki litwa, ku yo fita cwalo kwa upa kwa sibaka sa lisheke. Mwa mabala a yona mu ka fumana mwateñi litou, linali, ni litau. Mwa malundu ni mwa mishitu ye titihani kona mo ku pila mifuta-futa ya lipombwe, ni mifuta-futa ya linyunywani ye fitelela 1,000. Libaka ze ñata mwa Africa li katazwa ki linanga ni lukupwe, kono Uganda yona i na ni linuka ni masa a mañata a cwale ka Victoria, lona lisa la bubeli kwa butuna mwa lifasi kaufela le li na ni mezi a wetulusa. Lisa la Victoria li yo sululela mezi kwa mutulo mwa Nuka ya Nile. Ku swanezi naha yeo ha i bizwa kuli ki “pelela ya Africa”!

Ku Benya kwa “Pelela” Kacenu

Kono nto ye hoha hahulu mamelelo mwa Uganda ki batu ba mwateñi—ba ba silikani, ba ba na ni kamuhelo, ni ba ba shutana-shutana. Yona naha yeo, ye twi kuti ki naha ya Bukreste i kona ku taluswa kuli ki sibaka sa sikope-kope sa batu ba mishobo-shobo ni ba mipilelo ye shutana. Nihaiba la kacenu le batu ba mishobo-shobo bao ba kona ku taluhanywa ka lizo ni ka mitinelo ya bona.

Cwanoñu fa, se ku bile ni palo ye ekezehile ya bana ba naha Uganda ba ba sweli ku amuhela taba ye nde ya mwa Bibele ya za lifasi kaufela le li ka tala kozo ya kamita. (Samu 37:11; Sinulo 21:4) Ki likulutendano luli ku fitisa lushango lo ku bote mwa naha yeo ye bato likana ni Great Britain kwa butuna.

 Kwa makalelo, ne ku na ni fela Paki ya Jehova a li muñwi ya na kolobelizwe mwa naha yeo ka 1955 mwa lisa la Victoria, kono ka silimo sa 1992, “mutu yo munyinyani” yo na fitile fa ku ba lule. Ku zwa fela ka silimo sa 1955, ku bile ni kulo ye tuna. Seo si lumelelana ni manzwi a Mulimu a omba-omba a li: “Na [Muñ’a] Bupilo ni ka pakisa ku eza cwalo, mwa nako ya yona.”—Isaya 60:22.

Ku Tatulula Butata Bwa Lipuo

Sikuwa kona puo ye itusiswa hahulu sihulu kwa likolo, nihaike kuli hasi yona puo ya bana ba naha Uganda. Kacwalo kuli taba ye nde i fitiswe kwa batu, Lipaki za Jehova ba itusisanga lipuo ze ñwi ze bulelwa hahulu. Ku eza cwalo ku tusize luli, kakuli ibato ba 80 pesenti ya bayahi ba naha ba 25 milioni ba pila mwa matakanyani kamba mwa litoloponyana, mi batu bao ba kona fela ku itusisa puo ya bona mwa ku ambola ni ba bañwi. Ku fita kwa batu ba lipuo ze shutana-shutana zeo ni ku ba fa tuso ye ba tokwa ya kwa moya ku tokwa buikatazo bo butuna.

Nihakulicwalo, Lipaki za Jehova ba satalalile ku tusa batu bao ka ku kutaza kwa batu mwa puo ya bona ni ku hatisa libuka za Bibele mwa lipuo ze shutana-shutana. Kwa ofisi ya mutai mwa muleneñi o mutuna wa Kampala, ku na ni likwata z’e ne za batoloki ze toloka mwa lipuo za Siacholi, Silhukonzo, Siluganda, ni Sirunyankore. Hape mikopano ye mituna ye eziwanga mwa lipuo ze ñata mwa naha kaufela i banga ni palo ye tuna ya baputehi, ye mina habeli palo ya Lipaki za Jehova mwa naha yeo. B’o ki bupaki bwa kuli buikatazo bwa ku fita kwa batu ba lipuo ze shutana-shutana ki bona bo bu ekeza kwa kulo ya kwa moya yeo ya kapili. Kono hasi zeo fela.

Mapaina Ba Etelela Musebezi

Silimo ni silimo, liputeho li tabelanga ku abana mwa tukiso ya ku yo kutaleza kwa libaka za matakanyani ka sikwata ka likweli ze bato ba ze talu. (Likezo 16:9) Mapaina ba banca, kamba bakutazi ba ka nako kaufela ba ba sweli ku ekezeha ba etelezi musebezi wo. Ba tamanga misipili ya ku ya kwa libaka za kwahule, mane mwendi ko i si ka kutazwa kale taba ye nde.

Lipaki ze peli ne ba lumilwe sina mapaina ba ba ipitezi ka likweli ze talu kwa Bushenyi, kona  katolopo ka ka kwa wiko wa naha Uganda. Ne ba izo swalisana ni Paki ya Jehova a li muñwi ya na pila mwa katolopo kao mwa ku kutaza ni ku onga-onga mikopano ya Sikreste. Mwa kweli i liñwi fela, Mapaina ba babeli bao ne se ba zamaisa lituto za Bibele kwa batu ba 40, mi ba 17 ku bona bao ne se ba kalisize ku fumanehanga kwa mikopano ya Lipaki za Jehova. Mapaina bao ba talusa kuli: “Batu ba bañwi ba ne lu siyezi broshuwa ya Ki Sifi Seo Mulimu A Tokwa ku Luna? * ne ba tile kwa ndu ya luna inge ba shimbile mapepa fo ne ba ñozi likalabo za lipuzo ze mwa broshuwa ye hamulaho fela wa mazazinyana. Ne ba bata ku ziba haiba likalabo zeo ne li nepahalile.” Ha lu bulela cwana, mwa katolopo kao se ku na ni Ndu ya Mubuso.

Mapaina ba babeli ne ba tamile musipili wa ku liba wiko wa Uganda ko ne ku si ka kutaziwa kale taba ye nde. Ne ba ñozi kuli: “Batu luli ba nyolezwi niti ya mwa Bibele. Mwa likweli ze talu ze lu bile kwanu, lu konile ku kalisa lituto za Bibele ze 86 ze lu sweli ku zamaisa.” Hañihañi, sikwata sa Lipaki ne si tomilwe mwa sibaka seo.

Bashaeli Ba Bañwi Ba Ba Tukufalezwi mwa Simu

Ba bañwi kwa mapaina ba ba tukufalezwi bao, se ba sebelize ka lilimo-limo. Ba si ka ba kale Lipaki za Jehova, bo Patrick ne ba lizanga kanamutolilo mwa sikwata sa balizi ba masole ba mubusisi wa naha Uganda, Idi Amin. Hamulaho wa likweli ze silezi ku zwa fo ba kolobelezwa bo Patrick ka 1983, ba kalisa bukombwa bwa ka nako kaufela. Ha lu bulela cwana, bo Partrick se ba li muokameli wa maeto, ya potela ni ku susueza liputeho.

Bo Margaret ne ba kolobelizwe ka 1962. Nihaike se ba sutelela kwa lilimo ze 80 mi kabakala butuku bwa bona bwa mwa noka ha ba sa kona ku yanga kwahule, kono ba tandanga lihora ze kona ku kwana 70 ka kweli inge ba bulelela ba bañwi sepo ye mwa Bibele. Ba yalanga lihatiso fa sipula fande a ndu ya bona ni ku kalisa lipuhisano ni bolifitanzila ba ba tabela ku teeleza kwa taba ye nde ya lifasi le linca la kozo.

Bo Simon, balimi ba ba pila kwa upa wa Uganda ne ba bata-batile niti ka lilimo ze 16 ku fitela ka 1995 ha ba to fumana lihatiso za Lipaki za Jehova. Ze ne ba balile ne li ba tiselize linyolwa la ku bata ku ziba ze ñata ka za Mubuso wa Mulimu ni lika ze nde za lelile ku eza Jehova fa lifasi. Mwa Kamuli mo ne ba pila ne ku si na Lipaki, kacwalo bo Simon ba tama musipili wa likilomita ze 140 wa ku yo bata Lipaki kwa Kampala. Cwale mwa munzi wo se ku tomilwe puteho.

 “Lu Tilo Yaha Kwanu”

Sina mo ku inezi mwa libaka ze ñata za Africa, batu ba bañata ba tabela kuli bulapeli bu be ni sibaka se si kutekeha sa ku lapelela teñi. Bo kona bo ne bu li butata bo butuna mwa liputeho za Lipaki za Jehova kabakala kuli ne ba si na mali a ku yahisa Ndu ya Mubuso ye kutekeha. Mizwale ne ba itumezi hahulu-hulu muta tukiso ya ku yaha Mandu a Mubuso kapili ne i tomilwe mwa lifasi kaufela ka silimo sa 1999. Lilimo ze ketalizoho ze ne latelezi, Mandu a Mubuso a manca a 40 na felizwe ku yahiwa mwa Uganda. La kacenu le, ibata iba liputeho kaufela se li na ni Mandu a zona a Mubuso a sa tuli hahulu kono ili a kutekeha. Kwa batu ba mwa silalanda ba ne ba sweli ku iponela musebezi wo wa ku yaha, ne ku swana inge ba ne ba utwa manzwi a kuli, “Lu tilo yaha kwanu.” Musebezi wo u ekelize kwa kulo yeo.

Puteho ye nyinyani ye kwa mutulo wa Uganda ne i ezezanga mikopano mwatas’a kota ya mango ya matali a titihani. Ha ne ku fumanwi mubu, litukiso za musebezi za zwelapili ka bubebe. Mizwale ba mwa sikwata sa bayahi, ba ne ba sebeza ni Lipaki ba mwa silalanda, ba kala ku yaha Ndu ya Mubuso. Munna yo muñwi ya tumile hahulu mwa silalanda seo, ya na li wa lipolitiki kale, a tabiswa hahulu ki musebezi wo. A itombola ku fa Lipaki garaji ya hae kuli ba ezezange mwateñi mikopano ku fitela Ndu ya bona ya Mubuso i fezwa ku yahiwa. Hape a lumela kuli yo muñwi wa baitateli ba ne ba yaha a mu zamaiseze tuto ya Bibele. Munna yo se li muhasanyi ya kolobelizwe ya na ni tukufalelo, ya lapela Jehova ka tabo mwa Ndu ya Mubuso ye nca ye bonahala hande yeo!

Ha ne ku yahiwa Ndu ya Mubuso kwa mboela-upa wa naha Uganda, muyahi yo mutuna wa sitina mwa silalanda seo na susuelizwe hahulu ki silikani, lilato, ni swalisano za na boni kwa mizwale kuli mane sa itatela ku to tusa kwa musebezi wo. Musebezituna wo ha se u bata ku fela, munna yo mane a sebeza busihu kaufela kuli habusa kakusasana mizwale ba kone ku kakula Ndu ya Mubuso. Na ize: “Ki mina fela ba ba latana luli, isiñi ku bulelanga fela mwa mulomo.”

Ku Kulubelwa Kulo ye Tuna H’ala Matata

Kabakala kuli libaka ze nca li sweli ku kutaziwa mwa Uganda, ku na ni kulo ye zwelapili ya palo ya Lipaki, mi batu ba bañata ba ba tabela ba sweli ku swalisana ni liputeho. Kono butata bo bu tokwa ku tatululwa ka putako ki bwa palotuna ya babalehi ba ba sweli ku balehela mwa Uganda. Ndwa ya mukowa mwa linaha ze li mabapa i amile batu ba Jehova ni bona. Lipaki ba ba mwa minganda ya babalehi ba bonisize kuli ba sepile hahulu Jehova. Ya na banga likwambuyu mwa naha ye ñwi ye li mabapa, ili ya na kile a abana mwa ku nyandisa Lipaki muta musebezi wa bona ne u kwalezwi mwa naha yeo, u hupula bupilo bwa mbombolelwa bwa na pilanga. Ha sa itutile Bibele mwa munganda o muñwi wa babalehi ni ku ba Paki, na bulezi kuli: “Ku ba ni sifumu ni situlo se situna ha li na tuso mwa lifasi le. Nihaike kuli cwale ni botanile mi na kula, se ni pila bupilo bo bunde ku fita kwa makalelo. Se ni ziba Jehova, mi ni itebuha hahulu tohonolo ya tapelo. Ni na ni sepo ye tiile ya lika ze nde za kwapili, kono hape na ziba libaka ha lu swanela ku tiyela matata kacenu. Kacwalo ni na ni mwangalo wo ne ni sa bangi ni ona.”

Ku bulelwa kuli haiba mu toma kota mwa mubu o nunile wa mwa Uganda manzibwana, habusa kakusasana kota yeo i ka ba ni mibisi. Kulo ya kwa moya ya mwa naha yeo i bonisa kuli mubu wa kwa moya ni wona u na ni mununo. Lwa itebuha ku Jehova Mulimu ka ku fa nako ya kuli batu ba bañata ba lipuo ze fitana-fitana ba itute za Mubuso mwa Uganda. Jesu na swaniselize butokwa bwa Mubuso kwa “pelela ya teko ye tuna.” Batu ba bañata mwa Uganda ba sweli ku fita fa ku utwisisa butokwa bo.—Mateu 13:45, 46.

[Litaluso za kwatasi]

[Mapa ye fa likepe 8]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

SUDAN

UGANDA

Nuka Nile

Kamuli

Tororo

Kampala

Bushenyi

Lisa la Victoria

KENYA

RWANDA

TANZANIA

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Mapaina ba balalu ba ba mwa palo ya mapaina ba bañata ba ba tukufalezwi mwa bukombwa

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Bo Patrick

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Bo Margaret

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Bo Simon

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Mukopano wa Sikiliti mwa Tororo

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 8]

Background: © Uganda Tourist Board