Batu Ba Nyolelwa ku Pila ku Ya ku Ile

KU ZWA kwa simuluho, batu ba nyolezwi hahulu ku pila ku ya ku ile. Kono linyolwa la bona leo ha li si ka kololokwiswa—ha ku na ya ziba mwa ku feliseza lifu. Kono cwanoñu fa lipatisiso ze ba ezize baalafi li zusulusize sepo ya kuli kwa konahala ku fumana mukwa wa ku shangela ka ona butelele bwa bupilo bwa mutu. Ha mu nyakisise lituto ze ba tomenezi baalafi.

Liselusi za mubili li bonahala kuli li na ni palo ye li kona fela ku ikaba ka yona mi baalafi ba sweli ku lika ku fumana mukwa wa kuli liselusi za mubili li si ke za lisela ku ikabanga kono li swalelele fela ku ikaba cwalo. Ba sayansi ba ziba kuli liselusi ze supezi, ze se sinyeha, za kokolwa ni ku yoliwa ki liselusi ze nca. Mane buñata bwa lilama za mubili li kuta-kutelanga ku incaafaza mwa bupilo bwa mutu. Ba sayansi ba akaleza kuli kambe mukwa wo wa ku incaafaza kwa mubili wa kona ku shangelwa, “mubili wa mutu ne u ka incaafazanga ka nako ye telele—mane nihaiba ku ya ku ile.”

Ba sayansi ba sweli ku eza patisiso ye ñwi ye katalize. Ba kaliketa kuli kwa konahala ku itusisa liselusi za mutu za sihozo kuli ba bupe fateñi lilama za mubili ze swana luli ni lilama za mubili wa hae, inge cwalo sibiti, lipio, kamba pilu, ilikuli mutu yo ha ka kula ite ba kone ku yolisa lilama zeo mwa mubili wa hae. Mi kuti ba kona ku eza cwalo ka ku itusisa mufuta wa liselusi za mubili ze kona ku fetuha silama sifi kamba sifi ha li nze li hula.

Ba sayansi ba bulela kuli madokota kwapili ba ka be ba konile ku beya tungwalingwali to tunyinyani-nyinyani mwa mali kuli tu bata-batange ni ku bulaya liselusi ze na ni kansa ni tumaikulokuwawa. Ba bañwi ba lumela kuli mualafelo wo hamohocwalo ni mualafelo o muñwi wa ku itusisa liselusi tenyene za mubili, li ka kona ku tusa mubili kuli u kone ku ikalafanga isali ona ku ya ku ile.

Ba sayansi ba bañwi ba kangelisanga litupu za bafu. Mulelo wa bona ki ku buluka litupu zeo ku fitela ku taha zwelopili ya bualafi muta madokota ba ka kona ku folisa matuku, ku tibela busupali, ni ku kona ku kutiseza bupilo ku mutu ya shwile ni ku ba ya ikanguzi hande. Magazini ye bizwa American Journal of Geriatric Psychiatry i bulela kuli muhupulo wo “u swana ni mukwa wa Maegepita wa kale wa ku tozanga litupu kuli li si ke za bola.”

Takazo ya batu ya ku pila ku ya ku ile i lu bonisa kuli ku t’ata hahulu kuli batu ba utwisise taba ya ku fela kwa bupilo. Kana luli kwa konahala kuli batu ba pile ku ya ku ile? Bibele i bulelañi fa taba ye? Taba ye tatama i ka alaba lipuzo zeo.