Kana Naha Ya Juda Ne I Siyezi Matota?

BIBELE ne i polofitile kuli naha mo ne ku fumaneha mubuso wa Juda ne i ka sinyiwa ki Mababilona mi ne i ka siyala matota ku fitela Majuda ba ne ba hapilwe ha ne ba ka kuta. (Jeremia 25:8-11) Bupaki bo butuna bo bu bonisa kuli bupolofita b’o ne bu talelelizwe ki liñolo le li tahile ka moya wa Mulimu le ne li ñozwi hamulaho wa lilimo ze 75 ku zwa fo si kutela sikwata sa pili sa bahapiwa. Liñolo leo li bonisa kuli ‘ba ne ba bandukile kwa lilumo, Nebukadenezare [mulena wa Babilona] a ya ni bona kwa Babilona; ba ba batanga ba hae ni bana ba hae, ku fitela mubuso wa Peresia ha u koma.’ Mi piho i bonisa kuli mwahal’a nako yeo kaufela, naha mo ne ku fumaneha mubuso wa Juda ya “itulela inz’e shandaukile.” (2 Makolonika 36:20, 21) Kana ku na ni bupaki bo bu fumanwi bo bu bonisa cwalo?

Magazini ye bizwa Biblical Archaeology Review, ye ñozwi ki caziba wa litaba ze pumbuzwi za mwa Palestine ya bizwa Ephraim Stern wa kwa sikolo se si pahami sa Hebrew University, i talusa kuli: “Maasirya ni Mababilona ne ba sinyize libaka ze tuna za naha ya Isilaele ya kwaikale, kono ze fumanwi li bonisa kuli misinyezo ya Maasirya ni ya Mababilona ne i fapahana hahulu.” U talusa kuli: “Maasirya ne ba siile bupaki bo ne bu bonisa kuli ne ba kile ba taha mwa Palestine, kono Mababilona ha se ba sinyize Palestine ne ku si na bupaki bo ne bu bonisa kuli ne ku kile kwa taha batu. . . . Ha ku na ba ne ba yahile mwateñi ku fitela nako ya Mubuso wa Peresia . . . Ne ku si na luli bupaki bo ne bu bonisa kuli ku na ni ba ne ba pilile mwa naha yeo. Mwa nako yeo kaufela, ha ku na munzi o no sinyizwe ki Mababilona o no yahilwe sinca.”

Lawrence E. Stager, caziba wa kwa Harvard University ni yena u talusa honacwalo. U bulela kuli Mulena wa Babilona n’a na ni “mukwa wa ku sinyanga lika kaufela, ili o no tahisize kuli naha kamukana ye kwa wiko wa nuka ya Jordani, yona ya Mafilisita ni ya Juda i be lihalaupa.” Hape Stager n’a ize: “Bupaki bwa ze ñozwi ni ze pumbuzwi ne bu si ka fumanwa ku fitela Sirusi yo Mutuna, wa Muperesia, ha yola bulena bwa Babilona, kona ha ne bu kalile ku fumaneha . . . mwa Jerusalema ni mwa Juda, ili ko ne ba kutezi Majuda ba bañata ba ne ba hapilwe.”

Kaniti, za n’a bulezi Jehova kuli naha ya Juda ne i ka siyala matota ne li ezahezi. Bupolofita kaufela bwa Jehova bwa talelezwanga. (Isaya 55:10, 11) Lwa kona luli ku sepa Jehova ni ku sepa lisepiso ze ñozwi mwa Linzwi la hae, yona Bibele.—2 Timotea 3:16.