Ze Ezahezi mwa Bupilo

Ne Lu Fumani Bufumu Bo Bu Inelela

Ka mo li Kandekezwi ki bo Dorothea Smith ni bo Dora Ward

Ki bufumu bwa mufuta mañi bo ne lu bata? Ne lu li basizana ba babeli ba ne ba nyolezwi hahulu ku tusa mwa musebezi wa ku taleleza taelo ya Jesu ye li: ‘Mu ye mu lute macaba kaufela.’ (Mateu 28:19) Kashe lu taluse mo ne ku tezi kuli lu fumane bufumu bo bu inelela bo.

BO DOROTHEA: Ne ni pepilwe ka 1915 ndwa ya lifasi ya pili ha ne i sa zo kalisa. Ni wa bulalu mwa mba ya luna. Ka nako yeo ne lu pila bukaufi ni tolopo ya Howell, ye mwa Michigan, kwa America. Bondate ne ba sa lapeli, kono boma ne ba saba Mulimu. Ne ba likile ku lu luta ku mamela Milao ye Lishumi, kono nto ye n’e ba bilaeza kikuli na ni bahulwani ba ka bo Willis ni bo Viola, ne lu sa keni keleke ifi kamba ifi.

Ha ne ni li wa lilimo ze 12 boma ba atula kuli ni kolobezwe mwa keleke ye bizwa Presbyterian Church. Ni sa kona ku hupula hande lizazi le ni kolobezwa. Limbututu ze peli ze ne li mwa mazoho a bom’a zona, ni zona za kolobezwa ni na ka nako ye swana. Ne ni swabile hahulu ku kolobezwa ni limbututu. Mubuleli a ni sasa mezi fa toho ni ku bulela manzwi a ne ni si ka utwisisa hande. Ni na ne ni swana fela sina limbutu zeo kakuli ne ku si na ze ñata ze ne ni ziba ka za kolobezo.

Zazi le liñwi ka 1932 kwa taha mota fa ndu ya luna, mi boma ba yo kwalula sikwalo ha ne lu utwile batu ha ba ngongota. Ba yo fumana mitangana ba babeli ba ne ba sweli ku fa batu libuka za bulapeli. Yo muñwi wa bona a ipulela kuli  ki Albert Schroeder. A bonisa boma libuka ze ñwi ze ne hatisizwe ki Lipaki za Jehova. Boma ba nga libuka zeo. Zona libuka zeo ne li ba tusize ku amuhela niti ya Linzwi la Mulimu.

Ni Kala ku Zuma Bufumu

Hamulaho wa nako na yo pila ni bahulwani ba ka bo Viola kwa Detroit. Teñi k’o na yo kopana ni musali wa musupali ya na to lutanga bahulwani ba ka Bibele. Lingambolo za bona ne li ni hupulisize progilamu ya fa wayaelsi ye ne patalazwanga hañwi ka sunda ha ne ni sa ina ni boma. Fa progilamu yeo ne ku banga ni ngambolo ya Bibele ya mizuzu ye 15 mi ne i fiwanga ki J. F. Rutherford ya na etelela musebezi wa Lipaki za Jehova ka nako yeo. Ka 1937 lwa kalisa ku swalisana ni puteho ya pili ya Lipaki za Jehova mwa Detroit. Mi silimo se ne si tatami na kolobezwa.

Kwa makalelo a lilimo za ma-1940 ne ku filwe zibiso ya kuli Lipaki za Jehova ba tuha ba kwalula sikolo sa balumiwa sa Giliadi mwa South Lansing, kwa New York. Ha ne ni utwile kuli ba bañwi ku ba ba ka kena mwa sikolo seo ne ba ka yo ba balumiwa kwa linaha li sili, na ipulelela na li: ‘Ni swanela ku ya kwa Giliadi!’ Na toma sikonkwani sa ku ya kwa Sikolo sa Giliadi. Ne ni nyolelwa hahulu ku ya kwa linaha ze ñwi ni ku yo zuma “bufumu”—kamba bona batu ba ba tabela ku ba balutiwa ba Kreste Jesu!—Haggai 2:6, 7.

Sikonkwani Sa Ka Sa Petahala

Ka April 1942 na tuhela mubeleko ni ku kala bupaina, kamba ku kutaza ka nako kaufela, mwa Findlay, kwa Ohio, ni likaizeli ba bañwi ba ketalizoho. Ne ku si na puteho ye ne banga ni mikopano ya kamita, kono ne lu tiisana ka ku balanga hamoho libuka za Sikreste. Mwa kweli ya ka ya pili ya bupaina, ne ni siyezi batu ba ba tabela libuka ze 95! Hasamulaho wa silimo ni licika, na amuhela liñolo la kuli ni yo sebeza sina paina ya ipitezi kwa Chambersburg, mwa Pennsylvania. Teñi k’o na yo kopana ni mapaina ba bañwi baketalizoho hamohocwalo ni Kaizeli Dora Ward, ya na zwa kwa Iowa. Na ni bo Dora ne lu belekanga hamoho mwa bupaina bwa luna. Sibeli sa luna ne lu kolobelizwe mwaha o swana, mi hape kaufel’a luna ne lu bata ku ya kwa Sikolo sa Giliadi ni ku yo sebeleza kwa linaha li sili sina balumiwa.

Ka 1944 lwa amuhela taba ye tabisa hahulu! Kaufel’a luna ne lu memilwe ku yo kena mwa sitopa sa bune sa Sikolo sa Giliadi. Lwa yo iñolisa ka August sona silimo seo. Kono pili ni si ka ya kale ha telele, ha mu teeleze pili ku bo Dora ba mi taluseze mo ne ku tezi kuli na ni bona lu sebeze hamoho ka nako ye telele mwa musebezi wo wa ku zuma bufumu.

 Takazo ya Ka ya ku Kala Bupaina

BO DORA: Boma ne ba lapelanga kuli ite ba fite fa ku utwisisa Linzwi la Mulimu. Zazi le liñwi la Sunda, ne ni inzi ni bona ha lu teeleza ku ye ñwi ya lingambolo za J. F. Rutherford fa wayalesi. Kwa mafelelezo a ngambolo yeo, boma ba li: “Ye ki yona niti!” Hamulahonyana wa fo, lwa kalisa ku ituta libuka za Lipaki za Jehova. Ka 1935 ha ne ni li wa lilimo ze 12, na teeleza kwa ngambolo ya kolobezo ye ne filwe ki yo muñwi wa Lipaki za Jehova, mi ni na na ba ni takazo ye tuna ya ku bata ku neela bupilo bwa ka ku Jehova. Hamulaho wa lilimo ze talu na kolobezwa. Ku ineela kwa ka ku Jehova ni ku kolobezwa ne ku ni tusize ku zwelapili ni likonkwani za ka za kwa moya ka nako ye ne ni sa kena sikolo. Ne ni nyolezwi hahulu ku feza sikolo ilikuli ni kalise bupaina.

Ka nako yeo ne ni swalisana ni sikwata sa Lipaki ba ne kopanela mwa Fort Dodge, mwa Iowa. Ne ni tokwa ku ikataza luli kuli ni yo fumanehanga kwa mikopano ya Sikreste yeo. Mwa miteñi yeo, lituto za Tora ya ku Libelela ne li si na lipuzo ze ne hatiselelizwe cimo. Luna bahasanyi ne lu kupiwanga ku lukisa mukoloko wa lipuzo ni ku li fa muzwale ya na zamaisanga Tuto ya Tora ya ku Libelela. La Mubulo busihu, na ni boma ne lu lukisanga hamoho puzo ya paragilafu ni paragilafu mi ne lu fanga muzamaisi lipuzo zeo ilikuli cwale yena a kete fateñi za ka yo itusisa.

Ka linako ze ñwi, puteho ya luna ne i potelwanga ki muokameli wa maeto. Muzwale John Booth, yo muñwi wa baokameli ba maeto bao, na ni lutile bukombwa bwa ku kutaza fa ndu ni ndu ha ne ni li wa lilimo ze 12. Ha ne ni li wa lilimo ze 17 na mu kupa kuli a ni tuse ku ziba mwa ku taleleleza fomu ya kupo ya bupaina mi a eza cwalo. Kono ne ni sa zibi kuli kwapili ne lu ka yo kopana hape ni ku yo ba balikani ba nako ye telele!

Mwa bupaina bwa ka ne ni sebezanga hahulu ni Kaizeli Dorothy Aronson, mukutazi wa nako kaufela ya na li yo muhulu ku na ka lilimo ze 15. Ne lu belekile hamoho cwalo mwa bupaina ku fitela a biziwa ku yo kena mwa sitopa sa pili sa Giliadi ka 1943. Ha s’a ile kwa sikolo, na zwelapili ku eza bupaina ni nosi.

Ne Lu Si Ka Tuhela Niha Ne Lu Lwanisizwe

Ne lu katazehile mwa lilimo za ma-1940 kabakala moya wa ku bata hahulu ku tumisa naha ya habo mutu o no shangumuzwi ki ndwa ya bubeli ya lifasi. Hañata ha ne lu kutazanga fa ndu ni ndu, ne lu nepiwanga mai a bolile, tomato ye buzwize, mane fokuñwi ni macwe ka sibili! Kono tiko ye tuna ye ne lu kopani ni yona ki ha ne lu li fa sibaka se siñwi cwana fo  u lobela mukwakwa inze lu abela limagazini za Watchtower ni Consolation (kamba Awake! cwale). Ba bulapeli ba ne ba lu lwanisa ba shonga mapokola ku to lu bemba kuli lu ka tamiwa haiba lu fumanwa hape inze lu kutaza kwa batu.

Kono ne lu si ka tuhela ku kutaza mi lwa iswa kwa siteshini sa mapokola ku yo tosangiswa. Ha se lu lukuluzwi lwa kutela kulo fo ku swana fo u lobela mukwakwa mi lwa zwelapili ku abela limagazini ze swana. Lwa sebelisa liñolo la Isaya 61:1, 2 kwa ku yemela mayemo a luna ku likana ni mo ne lu elelelizwe ki mizwale ba ne ba okamela musebezi. Nako ye ñwi ha ni atumelwa ki mupokola na mu taluseza mañolo ka sabo. Ne ni komokile kuli a fetuha fela ni ku ikela! Se ni lemuha kuli mangeloi a lu sileleza.

Lizazi Le Ni Si Ke Na Libala

Ka 1941 ne ni tabile ku yo fumaneha kwa mukopano wa Lipaki za Jehova wa mazazi a ketalizoho kwa St. Louis, kwa Missouri. Kwa mukopano wo, Muzwale Rutherford a kupa banana kaufela ba lilimo ze mwahal’a 5 ni 18 kuli ba tahe fahal’a sitediyamu. Kwa to putehana banana ba bañata-ñata. Muzwale Rutherford a lu lumelisa ka ku zukuza kataulo ka hae mwahalimu. Ni luna lwa zukuza mazoho a luna mwahalimu. Hamulaho wa ku fa ngambolo ye ne tandile hora, Muzwale Rutherford a bulela kuli: “Mina banana kaufela ba ba lumezi ku eza tato ya Mulimu ni ku yemela mulonga wa hae o mwa mazoho a Kreste Jesu mi ka ku eza cwalo mu lumezi ku utwa Mulimu ni Mulena ya ketile, ha mu yeme.” Banana ba 15,000 ba yema ka nako ye swana mi ne ni li yo muñwi wa bona! Mubuleli a ekeza kuli: “Mina kaufela ba ba ka ikataza ku bulelela ba bañwi za Mubuso wa Mulimu ni limbuyoti zo ka tisa, ha mu alabe kuli Eeni.” Se lu alaba cwalo mi hamulaho lwa kwashela.

Kiha ku zwiswa buka ye bizwa Children * mi banana ba yema mundandwe o mutelele ku yo fita kwa libulelelo ko ne lu yo amuhelela buka ye nca yeo ya na sweli ku abela Muzwale Rutherford. Ne lu tabile luli! Kacenu le, buñata bwa ba ne ba amuhezi buka yeo ka lizazi lani ba sa tukufalezwi ku sebeleza Jehova mwa lifasi, ili ku shaela Mubuso wa Mulimu ni ku luka kwa hae.—Samu 148:12, 13.

Hamulaho wa ku eza bupaina ni li nosi ka lilimo ze talu, na taba hahulu ku fiwa tohonolo ya ku yo ba paina ya ipitezi kwa Chambersburg! Teñi k’o, na yo kopana ni bo Dorothea mi kapili-pili lwa fetuha balikani ba batuna. Ne lu na ni mafulofulo ni m’ata a bunca. Ne lu bata hahulu ku pateha mwa musebezi wa ku kutaza. Mwa sibeli sa luna lwa kalisa ku zuma bufumu bo lu batile mwahal’a bupilo bwa luna kaufela.—Samu 110:3.

Ha se ku fitile likweli li sikai ku zwa fo lu kalela bupaina bo bu ipitezi, lwa kopana ni bo Albert Mann ba ne ba keni mwa sitopa sa pili sa Giliadi. Ne ba tuha ba ya kwa naha ye ne ba lumilwe ku yo sebeleza teñi. Ba lu susueza ku amuhela tohonolo kaufela ya ku yo sebeleza kwa naha i sili.

Lu Kena Sikolo sa Giliadi Hamoho

BO DORA NI BO DOROTHEA: Ne lu tabile hahulu muta lu kalisa lituto za luna za bulumiwa! Ka lizazi la pili lwa yo iñolisa ku bo Albert Schroeder bona ba ne ba kile ba fa bom’a bona bo Dorothea buka ya Studies in the Scriptures lilimo ze 12 kwamulaho. Bo John Booth ni bona ne ba li teñi kwateñi. Ne se li bona ba ne ba okamela sibaka sa famu (Kingdom Farm) ko ne ku fumaneha sona sikolo ka sibili. Hasamulaho, sibeli sa bona mizwale bao, ba kena mwa Sitopa Se Si Etelela sa Lipaki za Jehova.

Kwa Sikolo sa Giliadi ne lu itutile litaba ze tungile za Bibele. Ne li lituto ze nde luli. Mwa sitopa sa luna ne lu li baituti ba 104, hamohocwalo ni mwan’a sikolo ya na zwa kwa Mexico, mi yena yo, ne li yena mwana sikolo wa pili ku zwa kwa naha i sili. Na sweli ku bolosola Sikuwa sa hae, luna i nze lu lika ku ituta Spanish. Ne lu nyakalalile luli Muzwale Nathan H. Knorr ha na lu zibisize linaha ko ne lu filwe ku yo  sebeleza! Buñata bwa baituti ne ba lumezwi kwa linaha za kwa Central ni South America; luna ne lu lumezwi kwa Chile.

Lu Zuma Bufumu mwa Chile

Ne lu tokwa ku fumana ma-visa kuli lu lumelelwe ku kena mwa naha ya Chile mi ne ku ngile nako kuli lu a fumane. Kabakaleo ha lu kwaza sikolo ka January 1945 lwa eza bupaina ka silimo ni licika mwa Washington, D.C. Ha se lu fumani tumelezo ya luna lwa tama musipili wa ku liba Chile hamoho ni balumiwa ba bañwi b’a supile. Balumiwa b’a supile bao ne ba keni kale mwa litopa za Giliadi ze ne bile teñi pili luna lu si ka taha kale.

Mizwale ba to lu amuhela ha lu yo fita mwa Santiago, ona muleneñi wa naha Chile. Yo muñwi wa mizwale bao ne li Albert Mann, muzwale ya kile a ya kwa Giliadi, ya na lu susuelize hahulu lilimonyana kwamulaho. Na tile mwa Chile ka 1945 hamoho ni Muzwale Joseph Ferrari ya na keni mwa sitopa sa bubeli sa Giliadi. Luna ha lu yo fita mwa Chile ne ku na ni bahasanyi ba ba bato eza 100. Ne lu nyolelwa ku bata ni ku fumana bufumu bo buñata, kamba bona batu ba lipilu ze nde, mwa naha yeo.

Ne lu filwe ku pila mwa ndu ya balumiwa mwa Santiago. N’e li lwa pili ku pila ni balumiwa ba bañata mwa ndu i liñwi. Mulumiwa kaufela na lukela ku kwanisa lihora ze tomilwe mwa musebezi wa ku kutaza kono hape na na ni ku apehela lubasi lico hañwi ka sunda. Ne ku ezahalanga lika ze ñwi ze swabisa. Muta o muñwi ne lu besize linkwa ze cisa za mukushuko kono ha lu li yomona mwa sitofu lwa utwa kanko ka ka maswe. Kanti ne lu itusisize bupi bo bu sa swaneli bwa ku umela! Ku na ni ya na beile bupi bo mwa likapa la bupi bwa ku umela bo ne lu swanela ku itusisa.

Kono nto ye ne swabisa hahulu ne li mafosisa a ne lu ezanga ha ne lu ituta ku bulela Spanish. Ne lu itutanga Bibele ni lubasi lo lutuna kono lubasi lo ne lu batile ku itulela ku itutanga ni luna kabakala ku sa utwisisa ze ne lu bulela. Kono niteñi ka ku apulanga mañolo mwa Libibele za bona ne ba konile ku ituta niti mi baketalizoho ku bona ba ba Lipaki. Mwa miteñi yeo ne ku si na tukiso ya ku luta balumiwa ba banca puo. Lu sa fita fela lwa kalisa ku kutaza mi lwa lika ku ituta puo kwa batu bo ne lu kutaza ku bona.

Ne lu zamaisize lituto za Bibele ze ñata mi ba bañwi ba baituti bao ba eza zwelopili ka bubebe. Ne lu tokwa ku ba ni pilu-telele kwa baituti ba bañwi. Kalibe yo muñwi wa libizo la Teresa Tello a teeleza kwa lushango lwa taba ye nde mi a li, “Na ngu mu kute ni to utwa ze ñwi hape.” Ne lu tamile misipili ye 12 lu sa mu fumani. Kwa fita lilimo ze talu. Kiha lu ya kwa mukopano o no ezelizwe mwa libapalelo la mwa Santiago. Ha lu kuta ku zwa kwa mukopano wo la Sunda, lwa utwa mutu ya na sweli ku biza kuli, “Senorita Dora, Senorita Dora!” Lwa itemuna mi lwa fumana kuli ki Teresa. Na til’o potela bahulwani ba hae ba ne ba pila mwa buse bwa mukwakwa mi kiha sa li a to bona fela ze ne ezahala mwa libapalelo. Ne lu tabile hahulu ku  bonana ni yena hape! Lwa eza litukiso za tuto ya Bibele mi hasamulahonyana wa f’o a kolobezwa. Hamulaho a ba paina ya ipitezi. Kacenu le, se ku fitile lilimo ze 45 ku zwa f’o, kono Teresa u sa li paina ya ipitezi.—Muekelesia 11:1.

Ku Fumana Bufumu mwa “Mushabati”

Ka 1959 lwa lumiwa ku yo sebeleza kwa Punta Arenas, ye talusa “Sibaka sa Mushabati,” kwa mboela wa Chile. Sibaka sa Punta Arenas sa komokisa. Mwa mbumbi lizazi li yo likelanga kwa ma 23:30. Niha ne lu sebelize mazazi a mañata mwa bukombwa ne lu kopananga ni matata. Mwa mbumbi ku fukanga liñungwa. Maliha kwa batanga mi musihali ki o mukuswani.

Nihakulicwalo Punta Arenas i na ni bunde bwa yona. Mwa mbumbi lihalimu li bonahalanga hande kabakala ku wiliya-wiliya kwa malu a pula. Linako ze ñwi pula ya kona ku pwacuka ni ku kolobisa mutu kono cwale u omiswa kapili-pili bakeñisa moya o fuka. Lizazi ha li likelela mwa malu ku taha nambwamutalati wa mibala ye kateleha. Bo nambwamitalati bao fokuñwi ba nganga nako ye telele lizazi li nze li tumuka ni ku likelela mwa malu.—Jobo 37:14.

Mwa miteñi yeo, ne ku na ni bahasanyi ba sikai fela mwa Punta Arenas. Luna likaizeli ne lu na ni ku zamaisa mikopano mwa puteho ye ne lu swalisana ni yona. Jehova na fuyauzi buikatazo bwa luna. Hamulaho wa lilimo ze 37 lwa tama musipili wa ku yo pota kwa Punta Arenas. Lwa yo komokiswa ki ze ne lu izo fumana. Ne lu izo fumana liputeho ze silezi ze tiile ni Mandu a Mubuso a malalu a buheha. Lu tabile hahulu kuli Jehova na lu file kolo ya ku yo fumana bufumu bwa kwa moya mwa mishabati yani ya kwa mboela wa naha Chile.—Zakaria 4:10.

Bufumu Bo Buñwi kwa “Muuwa O Mutuna”

Ha se lu felize lilimo ze talu ni licika mwa Punta Arenas lwa lumiwa ku yo sebeleza kwa tolopo ya Valparaiso ye kwa likamba. Valparaiso ki tolopo ya malundu a 41 a potolohile siko se siñwi se si kwa Liwate la Pacific. Ne lu kutalize hahulu ku le liñwi la malundu ao le li bizwa Playa Ancha ili ye talusa “Muuwa O Mutuna.” Mwa lilimo ze 16 ze ne lu pilile kwa sibaka seo ne lu boni sikwata sa mizwale ba mikulwani ha ba hula kwa moya kuli mane la kacenu le se ba li baokameli ba maeto ni maeluda mwa liputeho za mwa Chile.

Ku zwa f’o lwa cincezwa kwa Viña del Mar. Lwa yo feza kwateñi lilimo ze talu ni licika muta ndu ya luna balumiwa i sinyiwa ki zikinyeho. Lwa kutela kwa Santiago ko ne lu kalezi musebezi wa bulumiwa lilimo ze 40 kwamulaho. Ne lu izo fumana licinceho. Ne ku yahilwe mutai o munca, mi wa kale wona ne u fetuzwi ndu ya balumiwa kaufela ba ne ba li mwa naha. Hasamulaho, Sikolo sa Tuto ya Bukombwa sa kala ku ezezwa mwa ndu yona yeo. Jehova a lu bonisa sishemo sa hae ka nako yeo hape. Luna balumiwa baketalizoho ba ne ba se ba supezi lwa biziwa kuli lu yo pila fa Betele. Hal’a nako kaufela ye lu tandile mwa Chile, lu sebelelize mwa libaka ze 15. Lu iponezi bahasanyi ha ba ekezeha ku zwa fa palo ye sa kwani 100 ku isa fa palo ye bato eza 70,000! Lu tabile hahulu ku ba ni kolo ya ku bata bufumu mwa Chile ka lilimo ze 57!

Lu ikutwa ku ba ni tohonolo ye tuna kuli Jehova u lu tusize ku fumana bufumu, bona batu ba bañata b’a zwezipili ku itusisa Jehova mwa kopano ya hae. Hal’a lilimo ze fitelela 60 ze lu sebelelize Jehova hamoho, lu lumelelana ni manzwi a Mulena Davida ya na ize: “Sishemo sa hao ki se situna cwañi, s’o bulukezi ba ba ku saba.”—Samu 31:19.

[Litaluso za kwatasi]

[Maswaniso a fa likepe 9]

Bo Dorothea ka 2002 ni ha ne ba li mwa musebezi wa ku kutaza ka 1943

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Ba kutaza mwa likululu le liñwi mwa Fort Dodge, Iowa, ka 1942

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Bo Dora ka 2002

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Bo Dorothea ni bo Dora ba fa ndu ya bona ya pili ya balumiwa mwa Chile, ka 1946