Mu Etelelwe ki Lizwalo la Mina

“Linto kamukana li kenile ku ba ba kenile; kono ha ku na se si kenile ku ba ba masila, ba ba sa lumeli.”—TITE 1:15.

1. Ne ku tile cwañi kuli Paulusi a potele liputeho za kwa Kreta?

MUAPOSITOLA Paulusi ha sa felize misipili ya bulumiwa ye milalu, a tamiwa mi a shimbululelwa kwa Roma, kwa na izo pika tolongo ka lilimo ze peli. Na ezizeñi ha sa lukuluzwi? Nako ye ñwi hasamulaho Paulusi a ya kwa sooli sa Kreta ni Tite, ya na ñolezi kuli: “Ne ni ku siyezi mwa Kreta, neli kuli u feleleze litaba ze ne si ka lukiswa, mi u beye ba bahulu.” (Tite 1:5) Mwa musebezi wo Tite na ka kopana ni batu ba mazwalo a sa sebezi hande.

2. Tite na kopani ni butata mañi mwa sooli sa Kreta?

² Paulusi na taluselize Tite ze ne tokwahala kuli banabahulu ba ketiwe mwa puteho ni kuli ne ku na ni “mangulunde, ba ba bulela ze si na tuso, ba ba puma batu.” Batu ba, ne ba “shandaula mandu-tuna ka ku luta ze sa swaneli.” Tite na taluselizwe kuli a ba “nyaze.” (Tite 1:10-14; 1 Timotea 4:7) Paulusi na ize mihupulo ni mazwalo a bona na “silafalile,” sina siapalo se sinde ha si kona ku silafazwa. (Tite 1:15) Ba bañwi ba batu bao mwendi ne li Majuda kakuli ne li “ba mupato.” Ki niti kuli kacenu ha ku na batu ba ba shandaula liputeho ka ku ñañelela lituto za mupato, kono lwa kona ku ituta ze ñata ka za lizwalo kwa kelezo ya na file Paulusi ku Tite.

Ba Mazwalo A Silafezi

3. Paulusi na ñolezi Tite litaba mañi ka za lizwalo?

³ Mu lemuhe mo ne ku tezi kuli Paulusi a bulele za lizwalo. “Linto kamukana li kenile ku ba ba kenile; kono ha ku na se si kenile ku ba ba masila, ba ba sa lumeli; kono mihupulo ya bona ni maikuto a bona a silafalile. Ka mulomo ba li ba ziba Mulimu; kono ka misebezi ya bona ba mu latula.” Kwa bonahala hande kuli batu ba bañwi mwa miteñi yani ne ba tokwa ku eza licinceho ilikuli “ba be ni tumelo ye pilisa.” (Tite 1:13, 15, 16) Ne ba na ni mazwalo a silafezi, kona libaka ha ne ba sa koni ku taluhanya lika ze kenile ku ze silafezi.

4, 5. Batu ba bañwi mwa liputeho ne ba na ni butata mañi, mi butata bo ne bu ba tahiselizeñi?

⁴ Lilimo ze fitelela ze lishumi kwamulaho, sitopa se si etelela sa Bakreste ne si atuzi kuli batu ne ba sa tokwi ku ya kwa mupato kuli ba be balapeli ba niti, mi ba fitisa katulo ya bona kwa liputeho. (Likezo 15:1, 2, 19-29) Kono batu ba bañwi ba kwa Kreta ne ba sa ñañelela tuto ya “mupato.” Ne ba lwanisize ka t’ata sitopa se si etelela ka “ku luta ze sa swaneli.” (Tite 1:10, 11) Mwendi ne ba luta batu ku latelela ze mwa Mulao wa  Mushe ka za lico ni lizo za bukeni kabakala kuli minahano ya bona ne i kopami. Mwendi ne ba ekelize kwa Mulao, sina mo ne ba ezelize bokukululu ba bona mwa miteñi ya Jesu, mi mwendi ne ba luta matangu a Sijuda ni litaelo za batu.—Mareka 7:2, 3, 5, 15; 1 Timotea 4:3.

⁵ Ku nahana cwalo ne ku tisize kuli lizwalo la bona li si ke la beleka hande. Paulusi na ñozi kuli: “Ha ku na se si kenile ku ba ba masila.” Lizwalo la bona ne li silafezi hahulu kuli mane ne li sa koni ku ba etelela mwa likezo za bona. Hape ne ba atula Bakreste ba bañwi mwa litaba za ka butu, ili zeo Mukreste kaufela na kona ku iketela za ku eza. Ka ku eza cwalo batu ba kwa Kreta ba, ne ba nga lika ze kenile kuli li masila. (Maroma 14:17; Makolose 2:16) Niha ne ba ipapata kuli ne ba ziba Mulimu, ne ba mu latula ka likezo za bona.—Tite 1:16.

Ze “Kenile ku Ba Ba Kenile”

6. Ki likwata lifi ze peli za na talusa Paulusi?

⁶ Litaba za na ñozi Paulusi ku Tite li kona ku lu tusa cwañi? Mu lemuhe shutano ye mwa manzwi a: “Linto kamukana li kenile ku ba ba kenile; kono ha ku na se si kenile ku ba ba masila, ba ba sa lumeli; kono mihupulo ya bona ni maikuto a bona a silafalile.” (Tite 1:15) Paulusi fo na sa talusi kuli Mukreste wa muzamao o kenile na nga kuli lika kaufela li kenile mi ki ze nde. Kakuli Paulusi mane na ñozi kuli mutu ya eza buhule, ya lapela milimu, ni buloi ha na ku “ca sanda sa mubuso wa Mulimu.” (Magalata 5:19-21) Kacwalo manzwi a Paulusi a bonisa kuli na talusa likwata ze peli za batu, ba mizamao ye minde ba ba kenile kwa moya ni ba ba silafezi.

7. Maheberu 13:4 i hanisañi, kono ki puzo mañi ye kona ku buziwa?

⁷ Mukreste ha tokwi fela ku ambuka lika ze i bulela luli Bibele kuli li fosahalile. Ka mutala, mu lemuhe taelo ya Bibele ye, ye li: “Linyalo li kutekiwe kwa batu kaufela, mi bulobalo bu tokwe masila; kakuli Mulimu u ka atula mahule ni ba ba buka.” (Maheberu 13:4) Nihaiba batu besi Bakreste ni ba ba sa zibi za Bibele ba kona ku talusa hande kuli liñolo le la hanisa bubuki. Liñolo le ni mañolo a mañwi a mwa Bibele a bonisa fo ku sweu kuli Mulimu u toile tobali mwahal’a munna ni musali ba ba si ka nyalana. Kono ku cwañi ka za somano ya mwahanu ya mwahal’a batu ba babeli ba ba si ka nyalana? Mikulwani ba bañata ba nga kuli ku eza cwalo ha ku si ka fosahala kakuli kuti ha ku swani ni buhule tenyene. Kana Mukreste u swanela ku nga somano ya mwahanu kuli i kenile?

8. Bakreste ba shutana cwañi ni batu ba lifasi ka mo ba ngela somano ya mwahanu?

⁸ Mañolo a Maheberu 13:4 ni 1 Makorinte 6:9 a bonisa kuli Mulimu u toile bubuki ni buhule (por·neiʹa mwa Sigerike). Buhule  bu talusañi? Linzwi la Sigerike la por·neiʹa li ama ku itusisa lilama za lupepo ka mukwa o sa swaneli. Li kopanyeleza ku eza tobali mwahal’a batu ba ba si ka nyalana ka ku ya ka Mañolo. Kacwalo buhule bu kopanyeleza somano ya mwahanu, ku si na taba kuli mikulwani mwa lifasi ba lutilwe kamba ba ziba kuli ku eza cwalo ha ku si ka fosahala. Bakreste ba niti ha ba lateleli mihupulo ni likezo za “mangulunde, ba ba bulela ze si na tuso, ba ba puma batu.” (Tite 1:10) Ba latelela likuka ze pahami ze mwa Mañolo a Kenile. Bona ha ba yemeli somano ya mwahanu, ba ziba kuli kezo yeo ki buhule kamba por·neiʹa ka ku ya ka Mañolo, mi ba luta lizwalo la bona kuli kezo yeo i fosahalile. *—Likezo 21:25; 1 Makorinte 6:18; Maefese 5:3.

Mazwalo A Shutana, ni Likatulo Ze Shutana

9. Lizwalo li peta musebezi mañi haiba “linto kamukana li kenile”?

⁹ Kono Paulusi na talusañi ha na ize “linto kamukana li kenile ku ba ba kenile”? Paulusi na bulela za Bakreste ba ne ba lutile mazwalo a bona likuka za Mulimu ze mwa Linzwi la hae le li tahile ka moya. Bakreste ba ba cwalo ba ziba kuli balumeli ba bañwi ba kona ku eza likatulo ze shutana mwa litaba ze si ka taluswa ka ku nonga mwa Bibele. Ku fita ku nyaza-nyaza ba bañwi, ba nga kuli lika za sa nyazi Mulimu li “kenile.” Ha ba libeleli kuli batu kaufela ba ka nahana inge mo ba nahanela bona mwa litaba ze si ka taluswa ka ku nonga mwa Bibele. Ha lu nyakisiseñi mitala ye bonisa cwalo.

10. Mukiti wa linyalo (kamba lifu) li kona ku tisa cwañi butata?

¹⁰ Mwa mabasi a mañata Mukreste a kana ba munna kamba musali. (1 Pitrosi 3:1; 4:3) Butata bu kana bwa zuha mwa manyalo a cwalo ha ku ba ni sinawenga kamba lifu mwa lubasi. Lu ngeni mutala wa musali wa Mukreste ya nyezwi ki munna ya sa lumeli. Lu bulele kuli wahabo munna wa nyala kamba ku nyalwa, mi mukiti u yo ezezwa mwa Keleke. (Kamba mwendi yo muñwi mwa lubasi inge cwalo mushemi wa timela, mi mwendi situpu si isiwa kwa keleke.) Munna ni musal’a hae ba memiwa, mi munna u bata ku ya ni musal’a hae. Kana lizwalo la musali li ka mu lumeleza ku yo fumaneha kwateñi? U ka eza cwañi? Mu nyakisise linzila ze peli mo bu kona ku tatululelwa butata bo.

11. Mu taluse mwa kona ku ezeza Mukreste ya nyezwi haiba a memiwa kwa sinawenga se si yo ezezwa kwa keleke, mi ki katulo mañi ya kona ku eza?

¹¹ Bo Loisi ba nahanisisa taelo ya Bibele ya ku ‘zwa ku Babilona yo Mutuna,’ bona bulapeli kamukana bwa buhata mwa lifasi. (Sinulo 18:2, 4) Ne ba kenanga kwa keleke ko ku yo ezezwa mukiti wa linyalo wo mi ba ziba kuli ba ba memilwe kaufela ba ka tokwiwa ku lapela, ku opela, ni ku eza lizo ze ñwi za keleke. Ha ba lati ku abana mwa likezo ze cwalo mi ha ba tabeli nihaiba ku ikenya mwa muinelo o ka lika tumelo ya bona. Ki niti kuli bo Loisi ba kuteka bomunn’a bona, beli toho ya bona ka ku ya ka Mañolo; niteñi ha ba lati ku loba likuka za Bibele. (Likezo 5:29) Kacwalo ba taluseza bomunn’a bona ka maseme kuli, bona ha ba na ku ya kwateñi. Ba kana ba taluseza bomunn’a bona kuli ha ne ba ka ya kwateñi ni ku hana ku eza lika ze ñwi, ne ba ka ba swabisisa, mi neikaba hande ha ne ba si ke ba fumaneha kwateñi. Katulo ya bona i ba tusa ku ba ni lizwalo le linde.

12. Mutu u kona ku ezañi haiba a memelwa kwa mukiti wa linyalo o ka ezezwa kwa keleke?

¹² Bo Ruti ni bona ba mwa singanyenganye se si swana. Ba kuteka bomunn’a bona,  ba bata ku sepahala ku Mulimu, mi ba latelela lizwalo la bona le li lutilwe ki Bibele. Hamulaho wa ku nahanisisa lisupo ze ne ba nyakisisize bo Loisi, bo Ruti ba lapela ka za teñi mi ba bala taba ya Lipuzo Ze Zwa kwa Babali ye mwa Tora ya ku Libelela ya May 15, 2002. Ba hupula kuli Maheberu ba balalu ne ba kutekile taelo ya ku yo fumaneha ko ne ku yo lapelwa siswaniso, kono ne ba zwezipili ku sepahala ka ku sa kubamela siswaniso seo. (Daniele 3:15-18) Kacwalo ba ya ni bomunn’a bona kono ha ba yo ikenya mwa lizo za bulapeli, mi lizwalo la bona la ba lumeleza ku eza cwalo. Ka maseme ba taluseza bomunn’a bona ze li ba lumeleza ku eza lizwalo la bona ni ze li ba hanisa. Bo Ruti ba sepa kuli bomunn’a bona ba ka bona shutano ye mwahal’a bulapeli bwa niti ni bwa buhata.—Likezo 24:16.

13. Ki kibakalañi ha ku sa komokisi haiba Bakreste ba babeli ba eza likatulo ze shutana?

¹³ Kana ku shutana kwa likatulo ze ba kona ku eza Bakreste ba babeli ku talusa kuli mutu wa kona ku eza fela mwa latela, kamba kana seo si bonisa kuli yo muñwi ku bona u na ni lizwalo le li fokola? Batili. Bo Loisi ba kana ba lemuha kuli ha ne ba ka fumaneha kwateñi ne ba ka ikenya mwa muliko o mutuna kakuli ha ne ba sa li mwa keleke yeo ne ba tabelanga hahulu ku opela ni ku eza lizo za keleke. Mi mwendi lizwalo la bona li kana li ba hanisa ku yo fumaneha kwateñi bakeñisa kuli bomunn’a bona ne ba ba hapelezanga ku swalisana ni bulapeli bwa bona kwamulaho. Kacwalo ba ziba kuli ba ezize keto ye nde.

14. Bakreste ba swanela ku lemuhañi ka za litaba za tokwa mutu ku ikatulela?

¹⁴ Kono kana keto ya bo Ruti i fosahalile? Ha ku na mutu ya kona ku ba nyaza. Ba bañwi ha ba swaneli ku ba nyaza kabakala kuli ne ba izo fumaneha kwa mukiti wo nihaike kuli ne ba si ka abana mwa lizo za keleke. Mu hupule kelezo ya Paulusi ka za ku ca kamba ku sa ca lico ze ñwi, ye li: “Ya ca lico kaufela a si ke a nyenya ya sa li ci; mi ya sa li ci, a si ke a nyaza ya li ca . . . Nih’a tiya kamba a wa, ki taba ya mulen’a hae. Kono u ka tiya, kakuli mulen’a hae u ka mu tiisa.” (Maroma 14:3, 4) Ha ku na Mukreste wa niti ya swanela ku hapeleza mutu yo muñwi ku eza nto ye li mu hanisa ku eza lizwalo la hae le li lutilwe, kakuli ku eza cwalo ku ka swana sina ku sa isa pilu kwa linzwi le li kona ku mu pilisa.

15. Ki kabakalañi ha lu swanela ku tokomela kuli ha lu sitatalisi batu ba bañwi ka likezo za luna?

¹⁵ Kono Bakreste ba babeli ba, ba se ba bulezwi, ba swanela ku nyakisisa litaba ze ñwi inge cwalo likatulo za bona mo li kona  ku amela ba bañwi. Paulusi na lu elelize kuli: “Mu atule kuli mutu a si ke a beela mwanahabo se si ka mu wisa, kamba se si ka mu sitatalisa.” (Maroma 14:13) Bo Loisi ba kana ba hupula kuli miinelo ye swana yeo i tisize kuli ba bañwi mwa puteho ni mwa lubasi lwa bona ba sitatale ni kuli ze ba eza li kona ku ama bana ba bona. Kono bo Ruti bona ba kana ba ziba kuli keto ya bona ha i si ka tisa filikanyo mwa puteho kamba mwa silalanda. Basali ba babeli ba, ni luna kaufela, lu swanela ku lemuha kuli lizwalo le li lutilwe hande ha li na ku lu lumeleza ku sitatalisa ba bañwi. Jesu na ize: “Ya sitatalisa yo muñwi wa ba banyinyani bao ba ba lumela ku na, se sinde ku yena kih’a ka tamelwa mwa mulala licwe-tuna la ku belela, a nepelwe mwa buliba bwa liwate.” (Mateu 18:6) Kacwalo haiba mutu a sitatalisa ba bañwi bakeñisa ku sa tokomela likezo za hae, lizwalo la hae la kona ku silafala sina mwa na silafalezi mazwalo a Bakreste ba kwa Kreta.

16. Mukreste u swanela ku eza licinceho mañi hamulaho wa nako?

¹⁶ Mukreste u swanela ku zwelapili ku hula kwa moya, mi u swanela ku utwa ni ku etelelwa ki lizwalo la hae. Lu ngeni mutala wa bo Mareka ba ba sa zo kolobezwa. Lizwalo la bona li ba hanisa ku eza lika ze maswe ze ne ba ezanga pili, mwendi ze cwale ka ku lapela maswaniso ni ku itusisa mali. (Likezo 21:25) Mi cwale se ba tokolomoha lika ze ne ba nahana kuli li bato swana ni za hanisa Mulimu. Kono hape ba komoka kuli batu ba bañwi ba ambuka lika ze ñwi ze ba nga bona kuli li lukile, inge mafilimu a mañwi fa TV.

17. Mu taluse mwa kona ku tusezwa Mukreste ku eza likatulo ze nde ha nz’a zwelapili kwa moya?

¹⁷ Nako ha i nze i ya, bo Mareka ba hula kwa moya mi ba ba ni silikani se si tiile ni Mulimu. (Makolose 1:9, 10) Ku eza cwalo ku ba tusa cwañi? Lizwalo la bona li zwelapili ku lutiwa. Bo Mareka cwale se ba latelelanga lizwalo la bona ni ku nahanisisa likuka za Mañolo. Mi mane ba lemuhile kuli lika ze ñwi ze ne ba nahana kuli li fosahalile ha li lwanisi likuka za Mulimu. Hape lizwalo la bo Mareka se li ba hanisa ku buhanga mafilimu a mañwi e ne ba tabela bakeñisa kuli se ba etelelwa ki likuka za Bibele mi se ba latelela lizwalo la bona. Kaniti lizwalo la bona se li lutilwe hande.—Samu 37:31.

18. Ki tabo mañi ye lu na ni yona?

¹⁸ Mwa liputeho ze ñata, batu ba zwelapili kwa moya ka ku shutana-shutana. Ba bañwi ku bona ba sa li ba banca mwa kopano. Lizwalo la bona li kona ku ba lumeleza ku eza lika ze ñwi, ni ku ba hanisa ku eza ze ñwi. Ku kana kwa fita nako kuli batu ba ba cwalo ba zibe hande likuka za Jehova ni ku latelela lizwalo bona le li lutilwe. (Maefese 4:14, 15) Kono bunde kikuli mwa liputeho ze swana ze hape, ku na ni batu ba bañata ba se ba itusisize likuka za Bibele ka nako ye telele, ni ba ba lutile lizwalo la bona likuka za Mulimu. Kwa tabisa luli ku swalisana ni batu ba ba cwalo “ba ba kenile” ili ba ba nga lika ze tabisa Mulena kuli li “kenile”! (Maefese 5:10) Haike kaufela luna lu zwelepili ku luta lizwalo la luna ku lumelelana ni zibo ye nepahezi ni likuka za Mulimu.—Tite 1:1.

[Litaluso za kwatasi]

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

• Ki kabakalañi Bakreste ba bañwi kwa Kreta ha ne ba na ni mazwalo a silafezi?

• Ki kibakalañi Bakreste ba babeli ba ba na ni mazwalo a lutilwe hande ha ba kona ku eza likatulo ze shutana?

• Ki lifi ze swanela ku ezahala kwa lizwalo la luna hamulaho wa nako?

[Lipuzo za Tuto]

[Mapa ye fa likepe 26]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Sicily

GREECE

Kreta

ASIA MINOR

Sipera

LIWATE LA MEDITERANEA

[Siswaniso se si fa likepe 28]

Bakreste ba babeli ba ba mwa muinelo o swana ba kona ku eza likatulo ze shutana