Mu Be Ba Ba Bunolo ni Ba Ba Itikanelezi
Mu Be Ba Ba Bunolo ni Ba Ba Itikanelezi
“Hupulisa balumeli kuli . . . ba be ba ba bunolo.”—TITE 3:1, 2, NW.
1, 2. Mañolo a bulelañi ka za ku ba ba ba bunolo, mi ki kabakalañi taba yeo ha i swanela?
JEHOVA Ndat’a luna ya lilato wa kwa lihalimu, ki ya butali hahulu. Bakeñisa kuli ki yena mubupi wa luna, lwa ziba kuli u ka lu etelela mwa bupilo bwa luna. (Samu 48:14) Mulutiwa wa Sikreste Jakobo u lu bulelela kuli “butali bo bu zwa kwahalimu, pili ki bo bu kenile, hape bu na ni kozo, ni musa [‘bunolo,’ NW], ni makeke, bu tezi sishemo, ni miselo ye munati, ha bu na sishweka, ha bu na muipo.”—Jak. 3:17.
2 Muapositola Paulusi u eleza kuli: ‘Musa [kamba “bunolo,” NW] bwa mina bu zibwe ki batu kamukana.’ * (Mafil. 4:5) Kreste Jesu ki Mulena mi ki toho ya puteho ya Sikreste. (Maef. 5:23) Kaufela luna lu swanela ku ba ba ba bunolo ha lu nze lu latelela ketelelo ya Kreste, ni ha lu nze lu pilisana hamoho ni ba bañwi.
3, 4. (a) Mu fe mitala ye bonisa kuli ku ba ba ba bunolo kwa tusa. (b) Lu ka nyakisisañi?
3 Lu ka tusiwa hahulu haiba lu ba ba ba bunolo ka nzila ye itikanelezi. Ka mutala: Likelemi ze ne lela ku taseza naha ha ne li fumanwi kwa Britain, bazamai ba mwa lifulai ba bañata ku bonahala kuli ne ba itatezi ku latelela milao ye ne hanisa bazamai ku kwela mwa fulai ni libyana ze ñwi ili ze ne ba lumelezwanga ku kwela ni zona sapili. Ha lu zamaisanga mota, lu lemuhanga kuli ki kwa butokwa ku ba ni bunolo kwa mandilaiba ba bañwi, inge cwalo ha lu zamaisa fa mukwakwa o potoloha, ilikuli ku si ke kwa ba ni mutu ya ka holofala ni ku li limota li mate hande.
4 Buñata bwa luna ku lu belanga t’ata ku ba ba ba bunolo. Kacwalo kuli lu tusiwe ku ba ba ba bunolo, lu ka nyakisisa linzila ze talu; ya pili ki libaka ha lu swanela ku ba ba ba bunolo, ya bubeli ki mo lu ngela ba ba lu etelela, mi ya bulalu ki ya kuli lu swanela ku ba ba ba bunolo ha kuma kai.
Ki Kabakalañi Ha Lu Swanela Ku Ba Ba Ba Bunolo?
5. Mwa Mulao wa Mushe, ki nto mañi ye ne susuezanga mutanga ku zwelapili ku ina ni mulen’a hae?
5 Likande le liñwi la kwakale li bonisa libaka le linde ha lu swanela ku ba ba ba bunolo. Mwa Mulao wa Mushe, Maheberu ba ne ba banga batanga ne ba lukululwanga ka mwaha wa busupa kamba ka mwaha wa Jubile, mi ne ku itinganga fela ka mwaha o ne u banga teñi pili. Kono mutanga na kona ku iketela ku zwelapili ku ba mutanga. (Mu bale Exoda 21:5, 6.) Ki nto mañi ye ne susuezanga mutanga ku eza cwalo? Lilato ki lona le ne li susuezanga mutanga ku zwelapili ku sebeleza mulen’a hae.
6. Lilato li lu konisa cwañi ku ba ba ba bunolo?
6 Ka ku swana, lilato la luna la ku lata Jehova li lu susueza ku neela bupilo bwa luna ku yena ni ku pila ka ku lumelelana ni buineelo bwa luna. (Maro. 14:7, 8) Muapositola Joani na ñozi kuli: “Ku lata Mulimu, kiha lu mamela litaelo za hae; mi litaelo za hae ha li na bukiti.” (1 Joa. 5:3) Lilato le li cwalo ha li yemi fa litukelo za lona. (1 Makor. 13:4, 5) Ha lu pilisana ni batu ba bañwi, lilato la luna ku bona li ka lu susumeza ku ba ba ba bunolo ni ku beya ze ba tokwa mwa sibaka sa pili ku fita ze lu tokwa. Ku fita ku ba ni bulyangelino, lu ka beya ze ba tokwa ba bañwi mwa sibaka sa pili.—Mafil. 2:3, 4.
7. Ku ba ba ba bunolo ku peta nto mañi mwa bukombwa bwa luna?
7 Lipulelo ni likezo za luna ha li swaneli ku sitatalisa ba bañwi. (Maef. 4:29) Kaniti, lilato li ka lu susumeza ku ambuka ku eza nto ifi kamba ifi ye kana ya palelwisa batu ba lisimuluho ni lizo ze shutana ku sebeleza Jehova. Ku eza cwalo kamita ku tokwa kuli lu be ba ba bunolo. Ka mutala, likaizeli ba balumiwa ba ba twaezi ku ipenta kamba ku tina litino za masila a buleta a nailoni, ha ba ñañelelangi ku eza cwalo ha ba li mwa libaka m’o batu ba nga kuli ku eza cwalo ha ku si ka luka mi ku sitatalisa ba bañwi.—1 Makor. 10:31-33.
8. Lilato la luna la ku lata Mulimu li ka lu tusa cwañi kuli lu ikeze “yo munyinyani”?
8 Lilato la luna la ku lata Jehova li lu tusa ku sa ba ni buikuhumuso. Balutiwa ha se ba kanani ka za kuli yo mutuna mwahal’a bona ki mañi, Jesu a nga mwanana yo munyinyani mi a mu beya fahal’a bona. A ba bulelela kuli: “Ya amuhela mwanana yo ka libizo la ka, u amuhela na; mi ya ni amuhela, u amuhela Ya ni lumile. Kakuli ye li yo munyinyani ku mina kaufela, ki yena yo mutuna.” (Luka 9:47, 48; Mare. 9:36) Mwendi ku lu belanga t’ata ku ikeza “yo munyinyani.” Ku sa petahala ko lu hozize ni mukwa wa ku bata ku ipahamisa li kona ku lu susueza ku bata libubo, kono buikokobezo bu ka lu tusa ku ba ba ba bunolo.—Maro. 12:10.
9. Kuli lu be ba ba bunolo, lu swanela ku ziba nto mañi?
9 Kuli lu be ba ba bunolo, lu swanela ku kuteka batu ba ba ketilwe ki Mulimu. Bakreste ba niti kaufela ba ziba butokwa bwa sikuka sa butoho. Muapositola Paulusi na talusize hande taba yeo ku ba kwa Korinte, na ñozi kuli: “Ni lata kuli mu zibe se: Toho ya munna kaufela ki Kreste; mi munna ki toho ya musali; mi Mulimu ki toho ya Kreste.”—1 Makor. 11:3.
10. Ha lu kuteka tamaiso ya Jehova lu bonisañi?
10 Ha lu kuteka tamaiso ya Mulimu lu bonisa kuli lu sepile Ndat’a luna ya lilato wa kwa lihalimu. Wa ziba lika kaufela ze ezahala mi u ka lu kapweka limbuyoti ku likana ni misebezi ya luna. Ku ziba taba yeo ku ka lu tusa ku ba ba ba bunolo, ba bañwi ni ha ba lu shwaula kamba ha ba halifa ni ku fela pilu. Paulusi na ñozi kuli: “Ha ku konahala, mi haili ka mina, mu pilisane mwa kozo ni batu kaufela.” Paulusi na tiisize kelezo yeo ka taelo ye, ye li: “Balatiwa, mu si ke mwa kutisa bumaswe ili mina, kono mu fe buhali sibaka; kakuli ku ñozwi kuli: Ku likanyisa ki kwa ka, ki Na ni ka kutisa, ku bulela Mulena.”—Maro. 12:18, 19.
11. Lu kona ku bonisa cwañi kuli lu ba ba bunolo kwa butoho bwa Kreste?
11 Lu swanela ku kuteka tamaiso ye tomilwe ki Mulimu mwa puteho ya Sikreste. Kauhanyo ya pili ya buka ya Sinulo i bonisa kuli Kreste Jesu u sweli “linaleli” za puteho mwa lizoho la hae la bulyo. (Sin. 1:16, 20) “Linaleli” zeo li yemela litopa za maeluda, kamba baokameli mwa liputeho. Baokameli ba ba ketilwe bao ba kuteka tamaiso ya Kreste mi ba likanyisa moya wa hae wa ku sebelisana ni ba bañwi ka musa. Batu kaufela mwa puteho ba ipeya kwatas’a tukiso ya Jesu ya kuli “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” a sule lico za kwa moya ka nako ye lukela. (Mat. 24:45-47) Kacenu, ha lu itatela ku ituta ni ku sebelisa zona litaba ze, lu bonisa kuli lwa kuteka butoho bwa Kreste, mi ku eza cwalo ku tisa kozo ni swalisano.—Maro. 14:13, 19.
Lu Swanela Ku Ba Ba Ba Bunolo Ha Kuma Kai?
12. Ki kabakalañi ku ba ba ba bunolo ha ku na ni maciñekelo?
12 Kono ku ba ba ba bunolo ha ku talusi kuli lu lukela ku yaya tumelo ya luna kamba ku keshebisa likuka za luna ze zwa ku Mulimu. Bakreste ba kwa makalelo ne ba ezize cwañi ha ne ba laezwi ki ba bahulu ba bulapeli kuli ba lisele ku kutaza ka libizo la Jesu? Pitrosi ni baapositola ba bañwi ne ba alabile ka bundume kuli: “Ki swanelo kuli lu utwe Mulimu ku fita batu.” (Lik. 4:18-20; 5:28, 29) Kacwalo nihaiba kacenu, babusi ha ba lika ku lu palelwisa kutaza taba ye nde, luna ha lu liseli, nihaike kuli lwa kona ku cinca mikutalezo ya luna ilikuli lu zwelepili ku kutaza ka butali. Haiba musebezi wa ku kutaza fa ndu ni ndu u kwalelwa, lu batanga linzila za ku ikambota ka zona ni bañi ba mandu mi lu zwelangapili ku peta musebezi wa luna o lu filwe ki Mulimu. Ka ku swana, “ba ba beilwe fa bulena” ha ba lu hanisa ku kopananga hamoho, lu kopananga ka butali ka likwata ze nyinyani.—Maro. 13:1; Maheb. 10:24, 25.
13. Ki likamañi za na bulezi Jesu ka za ku ba ba ba bunolo ku ba ba busa?
13 Mwa ngambolo ya hae ya fa lilundu, Jesu na tusize batu ku lemuha butokwa bwa ku kuteka tamaiso, na bulezi kuli: “Mutu h’a lata ku ku zekisa kuli a ku amuhe baki, u mu fe ni yona cansi fateñi. Mutu [ya busa] h’a ku hapeleza ku zamaya ni yena maili i liñwi, u mu sindekete ze peli.” (Mat. 5:40-41) * Ku hupula ba bañwi ni ku ba ni takazo ya ku bata ku ba tusa hape ku lu susueza ku eza ze ñata ku fita fela ku eza ze lu kupilwe.—1 Makor. 13:5; Tite 3:1, 2.
14. Ki kabakalañi ha lu sa swaneli ku ba ba ba bunolo kwa bakwenuheli?
14 Kono takazo ya luna ya ku bata ku ba ba ba bunolo ni kamuta ha i swaneli ku lu tahiseza kuli lu lumelelane ni ba ba lwanisa niti. Ha lu swaneli ku komiwa kono lu swanela ku tiya mwa taba ye ilikuli lu bukeleze bukeni bwa niti ni swalisano ya puteho. Ka za “balumeli ba buhata,” Paulusi na ñozi kuli: “Ha lu si ka ba sutela ku ipeya kwatas’a bona, batili, nihaiba nako i liñwi, kuli niti ya Evangeli i ine ku mina ka ku tiya.” (Magal. 2:4, 5) Muta Bakwenuheli ba iponahaza ka linako ze ñwi, Bakreste ba ba sepahala ba ka tiyela ku ze lukile.
Baokameli Ba Tokwa Ku Ba Ba Ba Bunolo
15. Baokameli ba Sikreste ba kona ku ba cwañi ba ba bunolo ha ba kopana hamoho?
15 Ye ñwi ya lika ze tokwahala kwa banna ba ba ketilwe ku sebeza sina baokameli ki ku ba ba ba bunolo. Paulusi na ñozi kuli: “Muluti u swanezi ku [ba] . . . ya na ni musa [bunolo, NW].” (1 Tim. 3:2, 3) Mane baokameli ba swanela ku ba ba ba bunolo sihulu ha ba kopana kuli ba buhisane litaba ze ama puteho. Pili ba si ka fita kale fa mafelelezo a taba, mañi ni mañi ya li teñi u lukuluhile ku fa maikuto a hae, nihaike kuli ha ku na taelo ye bonisa kuli eluda kaufela u lukela ku bulela se siñwi. Puhisano ha i nze i zwelapili, eluda wa kona ku cinca maikuto a hae ha nze a utwa ba bañwi ha ba koñomeka likuka za mwa Mañolo ze ama taba ye buhisanwa. Ku fita ku hana maikuto a ba bañwi, ni ku ñañelela fa maikuto a hae, eluda ya hulile kwa moya u ka ba ya bunolo mi u ka amuhela maikuto a ba bañwi. Kwa makalelo a puhisano maeluda ba kona ku ba ni maikuto a fapahana, kono ku nyakisisa lika ka tapelo ku ka tisa buñwi mwahal’a maeluda ba ba ishuwa ni ba ba bunolo.—1 Makor. 1:10; Mu bale Maefese 4:1-3.
16. Ki moya o cwañi wa swanela ku bonisa muokameli wa Sikreste?
16 Ku za eza kaufela, eluda wa Sikreste u swanela ku lika ka t’ata ku yemela tukiso ya teokratiki. Mi u swanela ku bonisa moya o cwalo nihaiba ha lisa mutapi, mi seo si ka mu tusa ku utwisisa ba bañwi ni ku ba bonisa musa. Pitrosi na ñozi kuli: “Mu lise mutapi wa Mulimu o ku mina, isi ka ku hapelezwa, kono ibe ka ku lata ku ezeza Mulimu; isi kabakala bufumu bo bu maswe, kono ibe ka pilu ye lata.”—1 Pit. 5:2.
17. Batu kaufela mwa puteho ba kona ku bonisa cwañi moya wa ku ba ba ba bunolo ha ba sebelisana ni ba bañwi?
17 Mizwale ni likaizeli ba ba hulile mwa puteho ba itebuha lika ze nde ze ba peta mikulwani mi ba ba kuteka. Ka ku swana, ni bona mikulwani ba kuteka mizwale ni likaizeli ba ba hulile bakeñisa kuli ba belekezi Jehova ka lilimo ze ñata. (1 Tim. 5:1, 2) Maeluda ba Sikreste ba batanga mizwale ba ba swanela ba ba kona ku fiwa buikalabelo, mi ba ba lutanga mo ba kona ku babalela mutapi wa Mulimu. (2 Tim. 2:1, 2) Mukreste kaufela u swanela ku amuhela kelezo ya Paulusi ye tahile ka moya, ye li: “Mu utwe bazamaisi ba mina, mi mu ipeye kwatas’a bona [mu be ba ba bunolo ku bona, NW]; kakuli ba tonela mioya ya mina, hailifo ba ka buzwa za yona. Mu ba utwe; kuli ba eze musebezi wo ka tabo, isi ka ku tonga ko ku si na ku mi tusa se siñwi.”—Maheb. 13:17.
Mu Be Ba Ba Bunolo mwa Lubasi
18. Ki kabakalañi ba ba mwa lubasi ha ba swanela ku ba ba ba bunolo?
18 Batu ba ba mwa lubasi ni bona ba lukela ku ba ba ba bunolo. (Mu bale Makolose 3:18-21.) Bibele i kolohanya lika ze ba swanela ku peta ba ba mwa lubasi lwa Sikreste. Ndate ki yena toho ya musali mi ki yena sihulu ya na ni buikalabelo bwa ku laela bana mwa lubasi. Musali u swanela ku kuteka tamaiso ya munn’a hae, mi bana ba swanela ku lika ka t’ata ku utwa bashemi ba bona ili nto ye tabisa Mulena. Mañi ni mañi mwa lubasi wa kona ku ekeza kwa swalisano ni kozo ya mwa lubasi ka ku ba ya bunolo ka nzila ye nde ni ye itikanelezi. Mwa Bibele ku na ni mitala ye bonisa hande sona sisupo se.
19, 20. (a) Ka za ku ba ba ba bunolo, ha mu taluse shutano ye mwahal’a mutala wa Eli ni mutala wa Jehova. (b) Bashemi ba kona ku itutañi kwa mitala ye?
19 Samuele ha na sa li mwanana, Eli ne li yena muprisita yo mutuna mwa Isilaele. Kono bana ba Eli, bo Hofini ni Finehasi ne li “ba ba maswe,” mi “ne ba sa sabi [Muñ’a] Bupilo.” Eli na utwanga litaba ze maswe kaufela ze ne ba eza, ku kopanyeleza cwalo ni taba ya kuli ne ba fosanga ni basali ba ne ba sebeleza kwa munyako wa tende ya kopano. Eli na ezizeñi? Yena na ba taluselize kuli haiba ne ba foseza Jehova, ha ku na ya na ka ba lapelela ku Mulimu. Kono na si ka ba laela ni ku ba kalimela. Kacwalo, bana ba Eli ne ba zwezipili mwa nzila ya bona ye maswe. Kwa mafelelezo, Jehova ka swanelo a ba atula ka ku ba timeza. Eli ha na utwile fela kuli bana ba hae ba shwile, ni yena a timela. Yeo ne li kozi ye tuna luli! Kwa iponahaza hande kuli, ku ba bunolo kwa Eli ka ku tuhelela bana ba hae ku zwelapili ku eza lika ze maswe ne ku si ka luka.—1 Sam. 2:12-17, 22-25, 34, 35; 4:17, 18.
20 Ka ku shutana ni moya wa Eli wa ku ba ya bunolo kwa bumaswe, ha mu nyakisise mutala wa mwa sebelisanela Mulimu ni bana ba hae ba mangeloi. Mupolofita Mikaya na boni pono ye komokisa ya mukopano wa na bile ni ona Jehova ni mangeloi a hae. Jehova na buzize kuli ki mañi kwa mangeloi ya na ka puma Mulena Akabe wa Isilaele ilikuli mulena ya maswe yo a bulaiwe. Jehova na teelelize kwa liakalezo za bana ba hae ba moya ba ba shutana-shutana. Cwale lingeloi le liñwi la talusa kuli li ka mu puma. Jehova a li buza mo ne li ka ezeza cwalo. Ha sa ikolwisisize hande, Jehova a luma lingeloi leo kuli li yo eza hona cwalo. (1 Mal. 22:19-23) Batu ba mwa lubasi ba kona ku ituta kwa mutala wo ka ku ba ni bunolo kwa liakalezo ze ba fa ba bañwi mwa lubasi. Munn’a wa Sikreste ya li mushemi u ka eza hande ha ka teelezanga kwa maikuto ni liakalezo za musal’a hae ni za bana ba hae. Mi kwa neku le liñwi, basali ni bana ba swanela ku bona teñi kuli haiba ba file liakalezo, ba lukela ku ba ba ba bunolo ka ku kuteka ketelelo ya munna kakuli ka ku ya ka Mañolo ki yena ya filwe buikalabelo bwa ku eza cwalo fa lapa.
21. Lu ka nyakisisañi mwa taba ye tatama?
21 Lu itumela hahulu kwa likupuliso za Jehova ze lilato ni ze butali ka za ku ba ba ba bunolo! (Samu 119:99) Taba ye tatama i ka nyakisisa ka mo ku ba ba ba bunolo ka nzila ye itikanelezi ku kona ku tiseza tabo mwa Linyalo.
[Litaluso za kwatasi]
^ para. 2 Muapositola Paulusi na itusisize linzwi le li t’ata ku li toloka ka ku itusisa fela linzwi li li liñwi la Sikuwa. Taba ye ñwi i talusa kuli: “Ku ba ni musa ku talusa ku itatela ku ba ni bunolo ku fita ku ñañelela fa litukelo za mutu mi ku talusa ku kuteka ba bañwi ni ku ba utwela makeke.” Kacwalo linzwi leo li talusa ku ba ni bunolo ni kutwisiso, isi ku ñañelela fa ku latelela fela mulao wa Mulimu o ñozwi kamba ku ñañelela fa litukelo za mutu. Mwa litimana ze ñata linzwi la kwa makalelo la na itusisize Paulusi le li tolokilwe kuli “musa” mwa timana ye, li talusa ku ba ni bunolo.
^ para. 13 Mu bone taba ye li “Ha Mu Hapelezwa ku Lwala Mutiyo,” ye mwa Tora ya ku Libelela ya February 15, 2005, makepe 23-6.
Ne Mu Ka Alaba Cwañi?
• Ku ba ba ba bunolo ku tahisa miselo mañi ye minde?
• Baokameli ba kona ku bonisa cwañi moya wa ku ba ba ba bunolo?
• Ki kabakalañi ba mwa lubasi ha ba swanela ku ba ba ba bunolo?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 4]
Maeluda ba likanyisa moya wa Kreste wa ku sebelisana ni ba bañwi ka musa
[Siswaniso se si fa likepe 6]
Maeluda ba puteho ha ba kopana hamoho, ku nyakisisa lika ka tapelo ni ku ba ba ba bunolo ku tahisanga buñwi