1, 2. Ki lika mañi zanaezize Mulimu mwa linako za Bibele, mi kacenu batu babañwi bakana babilaezwa ki lika mañi habakula?

HAIBA mukile mwakula hahulu, mwendi nemuipuzize kuli: ‘Kana nikafola?’ Kamba mwendi yomuñwi mwa lubasi lwamina kamba mulikanaa mina ki mukuli mi mubilaezwa ka za haiba ukafola. Hakusika fosahala kubata kuli mube ni buiketo bobunde bwa kwa mubili kamba kuli batu bemulata babe ni buiketo bobunde bwa kwa mubili. Mwa Bibele, lubala za batu babañwi bane bakula ni bane babata kuziba haiba nebaka fola. Ka mutala, Mulena Akazia, mwanaa Akabe ni Jezabele, hanaabile ni kolofalo naanahanile ka za haiba naaka fola. Mi hasamulaho, Mulena Beni-Hadadi wa kwa Siria naakulile mi naabuzize haiba naakafola.—2 Mal. 1:2; 8:7, 8.

² Bibele hape ilubulelela kuli kwamulaho, Jehova ka linako zeñwi naafolisanga batu ka limakazo mi mane naaitusisize bapolofita bahae kuzusa batu babañwi bane bashwile. (1 Mal. 17:17-24; 2 Mal. 4:17-20, 32-35) Kacenu, batu  babañwi babakula bakana babilaezwa ka za haiba Mulimu ukaeza nto yeñwi kuli bafole.

3-5. Ki lika mañi zakona kueza Jehova ni Jesu, mi ki lipuzo mañi zelukanyakisisa?

³ Jehova unani maata akona kuama buiketo bwa batu. Naanatile batu babañwi ka koto ya makulanu, babacwale ka Faro mwa linako za Abrahama mi hamulaho Miriame kaizelaa Mushe ni yena naanatilwe ka koto yeswana. (Gen. 12:17; Num. 12:9, 10; 2 Sam. 24:15) Mi Jehova naafile Maisilaele koto ya ‘matuku kamba likozi’ hane bapalezwi kusepahala kuyena. (Deut. 28:58-61) Ka linako zeñwi, Jehova naasilelezanga batu bahae kwa makulanu. (Exo. 23:25; Deut. 7:15) Mane naafolisize babañwi ba kubona. Ka mutala, Jobo hanaakulile hahulu kuli mane naabatile kushwa, Jehova naamufolisize.—Jobo 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Lunani buikolwiso bwakuli Jehova unani maata akufolisa babakula. Jesu ni yena wakona kufolisa babakula. Hanaali fa lifasi, naafolisize bane bakula matuku acwale ka mbingwa kamba butuku bwa kanono. Naafolisize libofu ni batu bane baomelezi luñañali. (Mubale Mateu 4:23, 24; Joa. 9:1-7) Limakazo zeo lilutusa kunyolelwa lika zende zakaeza Jesu mwa lifasi lelinca. Ka nako yeo, “ha ku na mutu ya yahile mwa Jerusalema ya ka ipulela kuli: ‘Na kula.’”—Isa. 33:24.

⁵ Kono haiba lukula hahulu, kana lwaswanela kulibelela kuli Jehova kamba Jesu bakalufolisa ka makazo mwa linako za cwale? Mi ki lika mañi zeluswanela kunahanisisa haluketa kalafo?

6. Bibele ibulelañi ka za limakazo zenebaezize Bakreste mwa linako za Baapositola?

⁶ Mwa linako za baapositola, Jehova naatozize Bakreste ka moya wahae okenile mi babañwi naabafile buikoneli bwa kueza limakazo. (Lik. 3:2-7; 9:36-42) Ka mutala, nebakona kufolisa batu ni kubulela mwa lipuo zeshutana-shutana. (1 Makor. 12:4-11) Kono hasamulaho limakazo zeo nelifelile, sina moneibulelezi Bibele. (1 Makor. 13:8) Kacwalo kacenu haluswaneli kulibelela kuli Mulimu ukalufolisa kamba ukafolisa mulatiwa waluna ka makazo.

7. Liñolo la Samu 41:3 likona kulususueza cwañi?

⁷ Kono haiba mubakuli, Jehova ukamiomba-omba ni kumitusa, sina mwanaatuselize batanga bahae bakwamulaho. Mulena Davida naañozi kuli: “U filwe mbuyoti mutu ya tokomela ba ba tokwile; mwa lizazi la butata Mulimu u ka mu lamulela. Muñaa Bupilo u ka mu babalela, a mu pilise.” (Samu 41:1, 2) Kono Davida naasa talusi kuli mutu yomunde yanaapila ka nako yeo ili yanaatusa mutu wa mayemo akwatasi naasike ashwa. Kacwalo Jehova naakatusa  cwañi mutu yomunde yo? Davida naatalusize kuli: “Muñaa Bupilo u ka mu tiisa ha lobezi mwa bulobalo bwa butuku: u mu bonela bulobalo bwa hae kaufela ha kula.” (Samu 41:3) Jehova waziba matata ebatalimana niona batanga bahae, mi habalibali. Wakona kubafa bundume ni butali. Jehova hape uezize mibili ya batu ka nzila yeeza kuli yakona kuikalafa ili yona.

8. Ka kuya ka liñolo la Samu 41:4, Davida naakupile Jehova kuli amuezezeñi ka nako ya naakula hahulu?

⁸ Kwa liñolo la Samu 41, Davida hape ulubulelela za nako yanaakulile hahulu kuli mane naaikutwile kufokola ni kubilaela hahulu. Kubonahala kuli ka nako yeo mwanaa hae Abisalomi naabata kumuyola fa bulena. Davida naakula hahulu kuli mane naasa koni kutibela mulelo wa Abisalomi. Naaziba kuli lubasi lwahae nelutalimana ni matata ao bakeñisa sibi sa naaezieze ni Bati-Sheba. (2 Sam. 12:7-14) Kacwalo, ki lika mañi zanaaezize Davida? Naalapezi kuli: “Muñaa Bupilo, u ni utwele butuku; folisa pilu ya ka, kakuli ni ku foselize.” (Samu 41:4) Davida naaziba kuli Jehova naaswalezi sibi sahae mi naaitingile ku Mulimu kuli amutuse mwa makulanu ahae. Kono kana Davida naalibelela kuli Jehova ukaeza makazo?

9. (a) Jehova naaezelizeñi Mulena Ezekiasi? (b) Davida naalibelela kuli Jehova ukaezañi?

⁹ Ki niti kuli ka linako zeñwi Mulimu naafolisanga batu. Ka mutala, Jehova naafolisize Mulena Ezekiasi ka nako yanaabata kutimela. Ezekiasi naapilile lilimo ze 15 hamano foliswa ki Jehova. (2 Mal. 20:1-6) Kono Davida naasa libeleli kuli Jehova ukaeza makazo. Kono naalibelela kuli Mulimu uka mutusa sina feela mwanakatuseza “mutu ya tokomela ba ba tokwile.” Davida naanani silikani sesinde ni Jehova kacwalo naakona kukupa Jehova kuli amuomba-ombe ni kumubabalela mwa makulanu ahae. Hape naakupile kuli mubili wahae ufole ilikuli aikutwe hande. Niluna lwakona kukupa Jehova kuli alutuse ka nzila yeswana.—Samu 103:3.

10. Ki lika mañi zeneezahezi ku Trofimo ni Epafrodite, mi luitutañi kwa batu bao?

¹⁰ Mwa linako za baapositola, haki Bakreste kaufela bane bafolisizwe ka limakazo nihaike kuli muapositola Paulusi ni babañwi nebafolisanga bakuli. (Mubale Likezo 14:8-10.) Muapositola Paulusi naafolisize ndatahe Publiusi yanaakula fibele ni butuku bobuñwi bobutuna. Paulusi “a lapela, a mu beya mazoho fahalimu ni ku mu folisa.” (Lik. 28:8) Kono Paulusi naasika folisa mutu kaufela yanaaziba. Trofimo, yomuñwi wa balikani ba Paulusi, naazamaile ni Paulusi mwa musipili wa bulumiwa. (Lik. 20:3-5, 22; 21:29) Trofimo hanaa kulile, Paulusi naasika mufolisa. Kacwalo Trofimo naanani kutuhela ku zamaya ni Paulusi mi asiyala mwa Mileta kuli afole. (2 Tim. 4:20) Epafrodite yomuñwi wa balikani ba Paulusi, ni yena naakulile mi naabatile kushwa. Kono Bibele haibuleli kuli Paulusi naamufolisize.—Mafil. 2:25-27, 30.

11, 12. Ki lika mañi zeluziba ka za Luka, mi mwendi naatusize cwañi Paulusi?

¹¹ Luka neeli mualafi, mi naazamayanga ni Paulusi. (Lik. 16:10-12; 20:5, 6 Makolo. 4:14) Kubonahala kuli naatusanga Paulusi  ni babañwi hanebakulanga mwa misipili yabona ya bulumiwa. (Magal. 4:13) Sina mwanaabulelezi Jesu, “ba ba kula” batokwa mualafi.—Luka 5:31.

¹² Luka neesi feela mutu yanaatabela kufa batu kelezo ka za buiketo bwabona. Naalutilwe kuba mualafi. Bibele haibuleleli sibaka kwa naaitutezi bualafi kamba nako yanaaitutile bualafi. Kono ibulela kuli Paulusi naalumile litumeliso za Luka kwa batu banebapila mwa Kolose. Kacwalo, kubonahala kuli Luka naaitutezi bualafi kwa sikolo sa baalafi sesi kwa Laodisea ili muleneñi oli bukaufi ni Kolose. Hape Luka hanaañozi buka yahae ya Evangeli ni buka ya Likezo, naaitusisize manzwi ebaitusisanga baalafi. Bakeñisa kuli neeli mualafi, naañozi litaba zeñata zebonisa kuli Jesu naafolisize batu.

13. Ki lika mañi zeluswanela kupuhula pili lusika fa kale mutu yomuñwi kelezo kamba kuamuhela kelezo yeama likalafo?

¹³ Kacenu hakuna mizwale babakona kueza limakazo ni kulufolisa. Kono bakeñisa kuli babata kulutusa, babañwi bakana balufa kelezo nihalusika bakupa kuli baeze cwalo. Ki niti kuli liakalezo zeñwi ki zende. Ka mutala, Paulusi naakalelize kuli Timotea anwange waine yelikani. Timotea naanani butata bwa kula-kula mwa mba, mwendi bakeñisa kuli naanwanga mezi asika kena. * (Mubone litaluso za kwatasi.) (Mubale 1 Timotea 5:23.) Kono luswanela kutokomela. Mwendi Muzwale yomuñwi ukona kuluhapeleza kunwa mulyani omuñwi wa sikuwa kamba wa sintu kamba kuli luce lico zeñwi kamba kuli luambuke lico zeñwi. Mwendi mane wakona kulubulelela kuli yomuñwi mwa lubasi lwabona yanaanani butata bobuswana naatusehile ka kueza cwalo. Kono taba yeo haitalusi kuli niluna lwakona kutuseha. Luswanela kuhupula kuli nihaike kuli batu babañata baitusisa mulyani kamba kalafo yeñwi, kalafo yeo isakona kulutahiseza butata bobutuna.—Mubale Liproverbia 27:12.

14, 15. (a) Ki batu babacwañi beluswanela kutokomela? (b) Lukona kuitutañi kwa liñolo la Liproverbia 14:15?

¹⁴ Kaufelaa luna lubata kuba ni buiketo ilikuli luikole bupilo ni kusebeleza Jehova ka taata. Kono halusika petahala, kacwalo halukoni kuambuka matuku kaufela. Halukula, lukana lwafiwa likalafo zeshutana-shutana, mi lunani tukelo ya kuiketala likalafo zelutabela. Ka bumai, batu babañwi ni likampani zeñwi babulela kuli bafumani milyani yekona kufolisa matuku aluna. Babulelanga cwalo bakeñisa kuli babata kufumana masheleñi amañata. Bakana babulela kuli batu babañata baitusisize mulyani  wo mi bafolile. Mi haiba lwa kula, lukana lwabata kulika mulyani ufi kamba ufi ilikuli luikutwe hande ni kuli lupile nako yetelele. Kono haluswaneli kulibala kelezo ye mwa Linzwi la Mulimu yeli: “Sikuba si lumela taba kaufela; kono ya na ni ngana u talimisisa mwa hata.”—Liprov. 14:15.

¹⁵ Haiba lunani temuho kamba haiba lutalifile, lukatokomela ka za lika zelulumela sihulu haiba mutu yalufa kelezo hasika lutiwa hande musebezi wo. Lukaipuza kuli: ‘Mutu yo ubulela kuli vitamini ye, mulyani wo, kamba lico ze litusize batu, kono kana ninani buikolwiso bwa kuli batu bao nebatusehile luli? Nihaike kuli lika zeo nelitusize batu babañwi, niziba cwañi kuli nina likanitusa? Kana naswanela kueza lipatisiso ni kuambola ni batu babalutilwe kualafa butuku bonikula?’—Deut. 17:6.

16. Ki lika mañi zeluswanela kunyakisisa halueza liketo zeama kalafo yelukaamuhela?

¹⁶ Halueza keto yeama kalafo yelukaamuhela, luswanela kuba ni “munahano o munde,” kamba temuho. (Tite 2:12) Kueza cwalo ki ki kwa butokwa sihulu haiba kalafo yeo ibonahala kuli haizibahali hande. Kana mutu yelubuza wakona kutalusa moisebeleza kalafo yeo? Kana umitaluseza lika zesazibahali? Kana baalafi babañata balumela kuli kalafo yeo yakona kufolisa batu?  (Liprov. 22:29) Mwendi mutu yomuñwi umibulelela kuli kunani mulyani omunca ofumanwi kwa sibaka sesi kwahule ni kuli baalafi habasika ziba kale za mulyani wo. Kono kana kunani bupaki bobubonisa kuli mulyani wo uteñi? Babañwi mwendi bakona kulufa mulyani ozwakilwe ni lika zeñwi zesazibahali. Kuamuhela mulyani wo kukona kutahisa butata bobutuna. Muhupule kuli, Mulimu ululemusa kuli lusike lwaya kwa balauli kamba kuba mabibo.—Deut. 18:10-12; Isa. 1:13.

17. Ki takazo mañi yeswanela yelunani yona?

¹⁷ Sitopa Sesietelela sa mwa linako za baapositola nesi lumile liñolo kwa mizwale ba mwa liputeho kubabulelela zeñwi za lika zenebalukela kuambuka. Kwa mafelelezo a liñolo leo, Sitopa Sesietelela nesiñozi kuli: “Haiba mu tokolomoha lika ze, mu ka kondisa. Mu yoyange!” (Lik. 15:29) Nihaike kuli manzwi amafelelezo ao neli nzila yeñwi ya kulaeza ka yona, aluhupulisa kuli hakusika fosahala kubata kuba ni buiketo bobunde bwa kwa mubili.

18, 19. Ki lika mañi zelukona kunyolelwa mwa lifasi lelinca?

¹⁸ Bakeñisa kuli halusika petahala, halukoni kuambuka matuku kaufela. Mi halukula halulibeleli kuli Jehova ukaeza makazo kuli lufole. Kono lwakona kunyolelwa nako yende ya kwapili ili fo Mulimu ukalufolisa ka kutala. Kwa Sinulo 22:1, 2 muapositola Joani naabulezi za “mezi a bupilo” ni za “likota za bupilo” zekafolisa batu kaufela. Lika zeo haliami milyani yelukona kunwa cwale kamba yelukanwa mwa lifasi lelinca kuli lufole. Kono litalusa lika kaufela zakaeza Jehova ni Jesu ilikuli lupile kuyakuile.—Isa. 35:5, 6.

¹⁹ Lunyolelwa nako yende yeo. Kono ka nako yacwale, lunani buikolwiso bwa kuli Jehova ulata mañi ni mañi waluna ni kuli wautwisisa moluikutwela halunyanda. Sina Davida, lunani buikolwiso bwa kuli Jehova haana kuluyubeka ka nako yelukula. Ukazwelepili kubabalela babasepahala kuyena.—Samu 41:12.