1, 2. Ki kabakalañi Bibele haibapanya buikoneli bwaluna bwa kubulela kwa mulilo?

KA SILIMO sa 1871, nekutumbukile mulilo mwa mushitu wa Wisconsin, ili mwa United States. Mulilo wo neuyandulukile ka bubebe ni kucisa likota zebato ba 2 bilioni. Batu babafitelela 1,200 nebabulailwe ki mulilo wo. Mane batu banebashwile bakeñisa kozi ya mulilo wo ki babañata hahulu kufita banebashwile mwa likozi zeñwi za mulilo mwa United States. Kubonahala kuli tulilo totunyinyani tonetuzwa kwa sitimela senesizamaya mwa mushitu netutumbuzi mulilo omutuna. Nto yeo iluhupulisa ka za timana ya mwa Bibele yeli: “Ha mu bone! Kalilo ka kanyinyani ka kona ku yakisa mushitu o mutuna-tuna!” (Jak. 3:5) Ki kabakalañi Jakobo muñoli wa Bibele hanaabulezi cwalo?

² Utalusa kuli: “Lilimi ki mulilo.” (Jak. 3:6) “Lilimi” litalusa buikoneli bwaluna bwa kubulela. Mi ka kuswana sina mulilo, zelubulela zakona kutahisa butaata bobutuna. Manzwi aluna akona kuama hahulu babañwi. Mane Bibele ilutaluseza kuli zelubulela zakona kutahiseza babañwi bupilo kamba lifu.  (Liprov. 18:21) Kono kana taba yeo italusa kuli haluswaneli kubulela nto yeñwi bakeñisa kuli lukaswana lwabulela nto yeñwi yemaswe? Kutokwa. Haluna kutuhela kuitusisa mulilo bakeñisa kuli lusaba kuli ukalucisa. Kono lukatomela hahulu moluitusiseza ona. Ka mutala, lwakona kuitusisa mulilo kwa kuapeha lico, kuli luutwe mufutumala, ni kuli lube ni liseli mwa sibaka seluli kusona. Ka nzila yeswana, haiba lutokomela moluitusiseza lilimi laluna, lwakona kuitusisa buikoneli bo kwa kulumbeka Jehova ni kutusa babañwi.—Samu 19:14.

3. Ki lika mañi zetaalu zekalutusa kuli lususueza babañwi halubulela?

³ Jehova ulufile buikoneli bwa kutaluseza babañwi zelunahana ni moluikutwela, ikana yaba ka kubulela ka mulomo kamba ka kubulela ka puo ya bosusu. Kacwalo lukona kuitusisa cwañi mpo yende hahulu ye kuli lususueze babañwi? (Mubale Jakobo 3:9, 10.) Luswanela kuziba nako yakubulela, za kubulela, ni mwa kulibulelela.

4. Ki nako ifi yeluswanela kukuza feela?

⁴ Ka linako zeñwi kukuza feela kwatusa. Bibele ibulela kuli kunani “nako ya ku kuza.” (Muek. 3:7) Ka mutala, lwakuzanga babañwi hababulela ilikuli lubonise kuli lwabakuteka. (Jobo 6:24) Hape, haluambolangi lika za kwa mukunda ni lika zebasatokwi kuziba batu babañwi. (Liprov. 20:19) Mi haiba mutu yomuñwi alufilikanya, neikaba hande kukuza feela.—Samu 4:4.

5. Lukona kubonisa cwañi Jehova kuli lwaitumela kuyena ka kulufa buikoneli bwa kubulela?

⁵ Kono kunani linako zeñwi hape hakuli kokunde kubulela nto yeñwi. (Muek. 3:7) Kunani nako ya kulumbeka Jehova, yakususueza babañwi, yakutalusa moluikutwela, ni yakubulelela babañwi zelutokwa. (Samu 51:15) Mi haiba luitusisa buikoneli bwaluna bwa kubulela ka nzila yeo, lubonisa Jehova kuli lwaitumela kuyena ka kulufa mpo yeo. Kakuli haiba mulikani alufa mpo yende, lukaitusisa yona ka nzila yende hahulu.

6. Ki kabakalañi hakuli kwa butokwa kuketa nako yeswanela yakubulela?

⁶ Ki kabakalañi hakuli kwa butokwa kuketa nako yeswanela yakubulela? Liñolo la Liproverbia 25:11 libulela kuli: “Linzwi le li bulezwi ka nako ye swaneleha, li swana sina apule ya gauda ye mwa pizana ya silivera.” Maapule a gauda ki amande, kono akona kuba amande nikufita haiba abeiwa fapilaa silivera. Ka nzila yeswana, lukana lwabata kubulelela mutu taba yeñwi yetabisa. Kono haiba luketa nako yeswanela yakubulela, mutu yo luka mutusa hahulu luli. Lukona kueza cwañi cwalo?

7, 8. Mizwale baluna ba kwa Japan nebalikanyisize cwañi mutala wa Jesu?

⁷ Haiba lubulela ka nako yesaswaneli, batu bakana bapalelwa kuutwisisa kamba kulumela zelubulela. (Mubale Liproverbia 15:23.) Ka mutala, mwa March 2011 zikinyeho ya lifasi neisinyize mileneñi yemiñata kwa upa wa naha ya Japan. Batu babafitelela 15,000 nebashwile. Nihaike kuli buñata bwa Lipaki za Jehova nebalatehezwi ki mabasi ni balikani babona, nebabata kuitusisa Bibele kutusa babañwi banebali mwa muinelo oswana. Kono nebaziba kuli buñata bwa batu bao neli ba bulapeli bwa Sibuddha mi nebaziba litaba lisikai feela ka za Bibele. Kacwalo, mwa sibaka sa kubulelela batu bao ka za zuho ka nako yeo, mizwale neba omba-ombile batu bao ni kubataluseza  libaka lika zemaswe haliezahalanga kwa batu babande.

⁸ Mizwale bao nebalikanyisize Jesu. Jesu naaziba nako ya kukuza, kono hape naaziba nako ya kubulela. (Joa. 18:33-37; 19:8-11) Mi nalibelezi nako yeswanela kuli alute balutiwa bahae lika zeñwi. (Joa. 16:12) Mizwale ba kwa Japan nebalibelezi nako yeswanela ya kubulelela batu ka za zuho. Hase kufitile lilimo zepeli ni licika kuzwa fone kubezi ni zikinyeho ya lifasi, mizwale bao nebaabezi batu trakiti yeli, Kana Luli Ba Bashwile Bakapila Hape? Batu babañata nebaamuhezi trakiti yeo mi litaba zene babalile mwa trakiti yeo neliba omba-ombile. Niluna luswanela kubeya mwa munahano sizo ni litumelo za batu ba mwa kalulo yaluna ya simu ilikuli luzibe nako yeswanela ya kuambola ni bona.

9. Ki mwa miinelo mañi yemiñwi yeluswanela kulibelela nako yeswanela ya kubulela?

⁹ Ki mwa miinelo mañi yemiñwi yeluswanela kulibelela nako yeswanela ya kubulela? Mwendi mutu yomuñwi ubulela litaba zelusitatalisa. Mwa sibaka sakualaba ona fo feela ni kubulela litaba zesina tuso, neikaba hande hane lukakutumana ni kuipuza kuli: ‘Kana mutu yo naabata kunisitatalisa? Kana luli naswanela kuambola ni yena ka za litaba zabulezi? Kwakona kuba hande kukuza feela. Kono haiba kwaswanela kuambola ni yena, luswanela kulibelela kufitela luombala. (Mubale Liproverbia 15:28.) Kamba mwendi lubata kususueza ba lubasi lwaluna babasi Lipaki kuli bafite fa kuziba Jehova. Luswanela kuba ni pilu-telele, kunahanisisa ka tokomelo litaba zelubata kubulela, mi luswanela kuziba nako yebakona kutabela kuteeleza kuluna.

10. (a) Ki kabakalañi haluswanela kuketa ka tokomelo zelubulela? (b) Ki lipulelo mañi zeluswanela kuambuka?

¹⁰ Lika zelubulela likona kutahisa kuli babañwi baikutwe hande kamba kuli baikutwe hahulu bumaswe. (Mubale Liproverbia 12:18.) Batu babañata mwa lifasi le, lelizamaiswa ki Satani, baitusisanga “manzwi a lunya” aswana sina “masho” kamba ‘mukwale’ bakeñisa kuli babata kufilikanya babañwi. (Samu 64:3, Bibele ye kenile, Hatiso ya 1984) Batu babañata balikanyisanga mubulelelo ocwalo bakeñisa mafilimu kamba lika zeñwi zebabuhanga fa TV. Kono Bakreste habana kubulela nto ifi kamba ifi yekona kufilikanya babañwi, habana kueza cwalo nihaiba habaeza lishea. Lishea ki lelinde mi lakona kutahisa kuli zelubulela litabise hahulu. Kono haluswaneli kuitusisa manzwi autwisa babañwi butuku, fo ki kuli, haluswaneli kubulela nto yekatahisa kuli yomuñwi aikutwe maswabi kamba mane kushubula mutu ka mulelo wakuli babañwi basehe. Bibele ilaela Bakreste kuli basike baitusisa “lipulelo ze maswe.” Hape ibulela kuli: “Ku si ke kwa zwa linzwi le li bolile mwa mulomo wa mina, kono ku zwe feela manzwi a mande a yahisa ku likana ni mo ku tokwahalela, ilikuli a tuse ba ba a utwa.”—Maef. 4:29, 31.

11. Ki lika mañi zekalutusa kuketa manzwi aswanela?

 ¹¹ Jesu naalutile kuli “mulomo u bulela ze tezi mwa pilu.” (Mat. 12:34) Taba yeo italusa kuli lika zelubulela likona kubonisa moluikutwela luli. Kacwalo haiba lwalata batu ni kuiyakatwa bona habuniti, lukaketa manzwi aswanela halubulela ni bona. Lika zelubulela likaba zeyahisa ni zesusueza.

12. Ki lika mañi zeñwi zekalutusa kuketa manzwi aswanela?

¹² Lutokwa kueza buikatazo kuli lukete manzwi aswanela akubulela. Nihaike kuli mulena Salumoni naanani butali, ‘naanahanisisize ni kubatisisa ka tokomelo’ ili nto yenetahisize kuli zanaañozi libe zenepahezi ni zetabisa kulibala. (Muek. 12:9, 10) Ki lika mañi zekalutusa kuziba zakubulela? Bibele ni lihatiso zaluna zakona kulutusa kufumana manzwi amande akuitusisa halubulela. Lwakona kuituta litaluso zalipulelo zeñwi zelusautwisisi. Hape lwakona kuituta kwa mutala wa Jesu kuli luzibe mwakubulelela ka nzila yekona kutusa babañwi. Jesu naaziba hande zakubulela kakuli Jehova naamulutile ‘mwakualabela yakatezi ka linzwi leliswanela.’ (Isa. 50:4) Ki kwa butokwa hape kunahana ka mo manzwi aluna akona kuamela babañwi. (Jak. 1:19) Lwakona kuipuza kuli: ‘Haiba nibulela manzwi a, kana mutu yo ukautwisisa luli zenitalusa? Ukaikutwa cwañi?’

13. Ki kabakalañi haluswanela kubulela ka nzila yebunolo kuutwisisa?

¹³ Milumo ya Tolombita neiitusiswanga mwa Isilaele kwa kulemusa batu. Mulumo omuñwi neuutwahalanga ka mulelo wa kulemusa batu kuli baswanela kukopana hamoho. Mulumo oshutana ni wo neutalusa kuli masole nebaswanela kulwana. Munahane feela zenekaezahala kwa mpi haiba mulumo wa tolombita neusalemusehi hande! Bibele ibapanya mulumo wa tolombita outwahala hande kwa manzwi a bunolo kuutwisisa. Haiba halutalusi lika ka kuutwahala, batu bakalyanganeha kamba bakana balumela nto yesi ya niti. Nihaike kuli lubata kubulela ka nzila yeutwahala, luswanela kutokomela kuli zelubulela halibonisi kuli lunani kashwau kamba kuli haluna likute.—Mubale 1 Makorinte 14:8, 9.

14. Ki mutala mañi obonisa kuli Jesu naabulezi ka nzila yebunolo kuutwisisa?

¹⁴ Liñolo la Mateu Likauhanyo 5 kuisa 7 libonisa hande hahulu ka mo Jesu naaketezi manzwi a bunolo kuutwisisa. Mwa ngambolo yanaafile, naasika itusisa manzwi ataata kuutwisisa ka mulelo wa kuli atabise batu kamba kuitusisa manzwi anasaswaneli kuitusiswa. Mi naasika bulela lika zenekasitatalisa babañwi. Jesu naalutile lika za butokwa hahulu ili zenenani taluso yetuna, kono zanabulezi neliutwisiseha ka bunolo. Ka mutala, Jesu naabata kutusa balutiwa bahae kuli nebasaswaneli kubilaela ka za zenebakaca ka zazi. Kacwalo naatalusize kuli Jehova ufepanga linyunywani kamita. Kihona ababuza kuli: “Kana mina ha mu ba butokwa hahulu ku fita linyunywani?” (Mat. 6:26) Ka manzwi abunolo ao, Jesu naabatusize kuutwisisa tuto ya butokwa mi nebaikutwile kususuezwa.

15. Ki kabakalañi haluswanela kubulela ka musa?

¹⁵ Hape ki kwa butokwa hahulu kuziba moluambolela ni babañwi. Batu nebaikolanga kuteeleza ku Jesu bakeñisa kuli naabulelelanga ka musa. (Luka 4:22) Halubulela ka musa, batu bakatabela kuteeleza kuluna  mi bakalumela zelubulela. (Liprov. 25:15) Lukakona kuambola ni babañwi ka musa haiba lwabakuteka ni kuiyakatwa maikuto abona. Ki zona zanaaezize Jesu. Ka mutala, hanaaboni buikatazo bonebaezize batu babañata kuli bateeleze kuyena, naatabile hahulu kutanda nako ni bona ni kubaluta. (Mare. 6:34) Mane batu nihane bamutapaula, Jesu naasika kutisa matapa.—1 Pit. 2:23.

16, 17. (a) Lukona kulikanyisa cwañi Jesu haluambola ni ba lubasi lwaluna kamba balikani baluna? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 17.) (b) Kubulela ka musa nekutusize cwañi me yomuñwi?

¹⁶ Nihaike kuli lwalata lubasi lwaluna ni balikani baluna, lukana lwabulela manzwi amaswe bakeñisa kuli lwabaziba hande hahulu. Mwendi lukana lwanahana kuli halutokwi kuba ni tokomelo ka za moluambolela ni bona. Kono Jesu naasa itusisangi manzwi amaswe hanaambolanga ni balikani bahae. Babañwi kwa balutiwa bahae hanebakanana za kuli ki mañi yomutuna mwahalaa bona, naabahakuluzi ka sishemo mi naaitusisize mutala wa mwanana yomunyinyani kubatusa kucinca mubonelo wabona. (Mare. 9:33-37) Baana bahulu bakona kulikanyisa mutala wa Jesu ka kufa babañwi kelezo ka nzila yende.—Magal. 6:1.

¹⁷ Haiba kuli mutu yomuñwi ubulela nto yelufilikanya, neikaba hande haneluka bulela ka nzila yende. (Liprov. 15:1) Ka mutala, me yomuñwi wa likwasha naanani mwana wamushimani yasanonoboka yanaipumisa kusebeleza Jehova kono inze aeza lika zemaswe. Kaizeli yomuñwi mwa puteho naashwezi me yo makeke mi naamubulelezi kuli: “Ki bumai kuli mupalezwi kuluta mwanaa mina.” Me yo naakutumani ni kunahana kihona abulela kuli: “Ki niti kuli mwanaa ka haezi hande ka nako yacwale, kono nisazwelapili kumuluta. Muambole nina hamulaho wa Armagedoni; kihona lukaziba haiba zemubulezi ki za niti.” Bakeñisa kuli me yo naasika filikana mi naabulezi ka musa ku kaizeli yo, nebazwezipili kuba balikani. Hape, mwana yo naautwile zenebabulezi bo mahe mi naalemuhile kuli bo mahe nebasanani sepo ya kuli naaka cinca. Kacwalo atuhela kueza siango ni balikani babamaswe, akolobezwa, mi hamulaho ayosebeleza fa Betele. Ibe kuli luambola ni mizwale baluna, ba lubasi lwaluna, kamba batu belusazibi, manzwi aluna kamita aswanela kuba a “musa, a lungilwe lizwai.”—Makolo. 4:6.

18. Lukona kulikanyisa cwañi mutala wa Jesu haluambola?

¹⁸ Buikoneli bwa kubulelela babañwi zelunahana ni moluikutwela kaniti ki mpo yende yezwa ku Jehova. Haiba lulikanyisa mutala wa Jesu, lukaketa nako yeswanela yakubulela, lukaba ni tokomelo halubulela, mi lukabonisa musa ka nako kaufela. Kacwalo, haike luitusise manzwi aluna ka nzila yekasusueza babañwi ni kutabisa Jehova.